Artykuły

Komornik sądowy – zawód bez przyszłości?

Tekst pochodzi z numeru: 2 (149) luty 2014

Michał Leszczyński

Niestety, pozbawiona dotychczas względnych trudności perspektywa osiągnięcia stabilnej pozycji zawo­dowej w korporacjach prawniczych coraz bardziej ulega zakłóceniu. Nawet tak zwane otwarcie zawodów prawniczych – panaceum na rzekomą ich hermetyczność – nie stanowi gwarancji rozwoju kariery.

Jako przykład pozornego ułatwienia realizacji planów zawodowych absolwentom wydziałów prawa posłu­żyć może profesja komornika sądowego, a ściślej mówiąc – procedowane obecnie w Sejmie warunki finansowe sprawowania tej funkcji. W odniesieniu do komorników sądowych, obok rozważań na temat trudności w znalezieniu pracy oraz rozwoju kariery wśród magistrów prawa, szczególnie ważnym zagadnieniem jest przyszłość funkcjonowania kancelarii komorniczych w ogólności jako podmiotów spełnia­jących funkcje państwa.

Zawód: komornik sądowy

Na mocy ustawy z 29.8.1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji1 komornik sądowy jest funkcjonariuszem publicznym działającym przy sądzie rejonowym. Pozostaje powołany obok sądów rejonowych do prowadzenia spraw egzekucyjnych, przy czym sądy rejonowe sprawują czynności egzekucyjne jedynie w przypadkach dla nich zastrzeżonych2. Oznacza to, że komornik sądowy jest podstawowym organem egzekucyjnym państwa w sprawach cywilnych3.

KONFIGURATOR LEGALIS

Stwórz system informacji prawnej dopasowany do Twoich potrzeb. Wybierz komentarze C.H.Beck, bazę prawa i narzędzia dopasowane do specyfiki Twojej pracy i korzystaj od razu.
KUP ONLINE →

 

Do jego wyłącznych kompetencji należy: 1) wykonywanie orzeczeń sądowych w sprawach o roszczenia pieniężne i niepieniężne oraz o zabezpieczenie roszczeń; 2) wykonywanie tytułów wykonawczych wydanych na podstawie odrębnych przepisów oraz tytułów egzekucyjnych, które zgodnie z odrębnymi przepisami podlegają wykonaniu w drodze egzekucji sądowej bez zaopatrywania ich w klauzulę wykonalności; 3) sporządzanie protokołu stanu faktycznego przed wszczęciem procesu sądowego lub przed wydaniem orzeczenia na zarządzenie sądu lub prokuratora.

Ponadto komornik ma prawo: 1) doręczania zawiadomień sądowych, obwieszczeń, protestów i zażaleń oraz innych dokumentów za potwierdzeniem odbioru i oznaczeniem daty; 2) na wniosek organizatora licytacji – sprawowania urzędowego nadzoru nad dobrowolnymi publicznymi licytacjami, z przybiciem najniższej lub najwyższej oferty; 3) weryfikowania istnienia i treści tytułów wykonawczych wydanych w postępowaniach elektronicznych4.

Na stanowisko komornika sądowego może zostać powołana osoba, która: posiada obywatelstwo polskie, ma pełną zdolność do czynności prawnych, posiada nieposzlakowaną opinię, nie była karana za przestępstwa lub przestępstwa skarbowe, nie jest podejrzana o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub przestępstwo skarbowe, ukończyła wyższe studia prawnicze w RP i uzyskała tytuł magistra prawa lub zagraniczne studia prawnicze uznane w RP, posiada zdolność psychiczną i fizyczną pozwalającą na pełnienie obowiązków komornika, którą ustala lekarz medycyny pracy, odbyła aplikację komorniczą, złożyła egzamin komorniczy, pracowała w charakterze asesora komorniczego co najmniej 2 lata, ukończyła 26 lat. Komornikami nadto mogą zostać: sędziowie, prokuratorzy, adwokaci, radcowie prawni, notariusze, radcowie i starsi radcowie Prokuratorii Generalnej SP oraz osoby posiadające stopień doktora nauk prawnych.

Zważywszy na rangę powierzonych zadań, spełnianie wymienionych warunków przez kandydata na stanowisko komornika sądowego jest niezbędne. W żadnej mierze nie ma mowy o zbyt wygórowanych zasadach kwalifikacji do zawodu, utrudniających do niego dostęp. Ustawa natomiast z 13.6.2013 r. o zmianie ustaw regulujących wykonywanie niektórych zawodów5zniosła dotychczasową procedurę powoływania komorników sądowych przez Ministra Sprawiedliwości. Proces ten w skrócie polegał na tworzeniu przez tegoż ministra stanowisk komorniczych w poszczególnych rewirach (przy odpowiednich sądach rejonowych), których obsadzenie poprzedzał konkurs wyłaniający osobę powoływaną. Liczba zatem kancelarii komorniczych pozostawała ograniczona decyzją Ministra Sprawiedliwości, kandydaci bowiem spełniający kryteria pozwalające zostać komornikiem (przede wszystkim asesorzy) mogli starać się o możliwość wykonywania tego zawodu dopiero z chwilą uznania przez tegoż Ministra, że zachodzi konieczność zwiększenia liczby komorników na danym obszarze (ubiegający się byli więc dodatkowo skrępowani lokalizacją utworzonych stanowisk). Konkurs przy powołaniu na funkcję komornika sądowego w obecnym stanie prawnym obowiązuje wyłącznie w przypadku obsadzania stanowisk istniejących – zwolnionych na skutek śmierci lub odwołania dotychczasowego funkcjonariusza (jako ciekawostkę można wskazać, że wiek emerytalny komorników wydłużono do 70. roku życia).

Co do zasady natomiast komornika powołuje Minister Spra­wie­dliwości na wniosek zainteresowanego, po zasięgnięciu (niewiążącej) opinii rady właściwej izby komorniczej. Przed podjęciem decyzji Minister Sprawiedliwości ocenia, czy liczba komorników działających w danym rewirze jest wystarczająca, wziąwszy przy tym pod uwagę potrzeby prawidłowego i sprawnego wykonywania czynności, do których powołani są komornicy, wielkość wpływu i stan zaległości spraw o egzekucję i o wykonanie postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia, stopień opanowania wpływu w tych sprawach, ilość przedsiębiorców mających siedzibę lub oddziały w obszarze rewiru oraz liczbę i strukturę ludności w rewirze. Jeżeli w świetle powyższych kryteriów uzna on, że powołanie na stanowisko we wnioskowanym rewirze nie jest celowe, może odmówić nominacji. W praktyce oznacza to zatem (wziąwszy pod uwagę ostatnie, wręcz lawinowo ogłaszane konkursy) niczym nielimitowany dostęp do zawodu dla osób spełniających ustawowe wymagania.

Finansowanie egzekucji sądowej

Taka formuła naboru doskonale ilustruje starania państwa podejmowane w zakresie walki z bezrobociem wśród absolwentów szkół wyższych. Na czym polega więc wspomniana pozorność opisywanego przedsięwzięcia? Otóż uzyskanie powołania na stanowisko komornika sądowego jest początkiem gry w „rosyjską ruletkę”. Przekazując bowiem określoną część swego imperium komornikom sądowym, państwo w żadnej mierze nie gwarantuje stabilności sprawowania powierzonej funkcji, obciąża natomiast przedstawicieli tego zawodu bezwzględną koniecznością finansowania tychże obowiązków oraz w zasadzie wyłączną odpowiedzialnością za podejmowane działania. Nie dziwi zatem w tym kontekście, że nowe reguły naboru do zawodu nie przyciągnęły rzeszy chętnych (Ministerstwo Sprawiedliwości odnotowało do połowy listopada zaledwie ok. 40 wniosków). Przemawia za tym przyjęty model funkcjonowania kancelarii komorniczych.

Komornik na własny rachunek wykonuje czynności, do których został powołany6. Oznacza to brak jakiejkolwiek partycypacji finansowej państwa przy realizacji np. wyroków wydawanych w jego imieniu. Cała organizacja aparatu egzekucyjnego państwa spoczywa na komornikach sądowych.

Miejscem urzędowania komornika jest kancelaria komornicza. Jej utworzenie warunkuje wykonywanie zawodu, winna przy tym być utrzymywana „na poziomie odpowiednim do godności urzędu i posiadanych środków”7. Przystępując więc do wykonywania zawodu, komornik musi zapewnić na własny koszt lokal, wyposażyć go w niezbędny sprzęt, urządzenia i materiały, zatrudnić pracowników, zapewnić obsługę kadrowo-księgową. Obowiązki natomiast, których realizacją obciążony jest od samego początku prowadzenia działalności, np.: przyjęcia interesantów (w nagłych przypadkach również w niedziele i święta), zawarcie umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, konieczność niezwłocznego (maksymalnie w terminie 7 dni) podejmowania czynności niezbędnych do skutecznego przeprowadzenia egzekucji, wymuszają określone – znaczne – zaangażowanie osobowo-rzeczowe (de factofinansowe) przy organizacji kancelarii. Zarówno bowiem przepisy Kodeksu postępowania cywilnego, ustawy o komornikach sądowych i egzekucji, jak i rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 20.12.2005 r. w sprawie określenia szczegółowych przepisów o biurowości i ewidencji operacji finansowych kancelarii komorniczych8 statuują rolę i znaczenie kancelarii komorniczych analogicznie do sekretariatów sądowych.

Przepis art. 34 KomSEgzU przykładowo wymienia koszty działalności egzekucyjnej komornika. Obejmują one: koszty osobowe i rzeczowe ponoszone w związku z prowadzoną działalnością egzekucyjną, koszty ochrony zajętego mienia i niezbędnej ochrony osobistej oraz ubezpieczenia mienia kancelarii i własnego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, koszty przejazdów w miejscowości będącej siedzibą komornika, korespondencji, obrotu pieniężnego, przewozu drobnych ruchomości niewymagających transportu specjalistycznego, obowiązkowe opłaty na samorząd komorniczy ponoszone zgodnie z przepisami ustawy oraz inne koszty niezbędne do wykonywania czynności egzekucyjnych oraz czynności przewidzianych przepisami ustawy.

Ustawa jednocześnie gwarantuje komornikowi zwrot (oczywiście przez strony postępowania)wydatków poniesionych w toku egzekucji. Jest to katalog zamknięty. Wydatkami tymi są: należności biegłych, koszty ogłoszeń w pismach, koszty transportu specjalistycznego, przejazdu poza miejscowość, która jest siedzibą komornika, przechowywania i ubezpieczania zajętych ruchomości, należności osób powołanych, na podstawie odrębnych przepisów, do udziału w czynnościach, koszty działania komornika, poza terenem rewiru komorniczego, koszty doręczania środków pieniężnych przez pocztę lub przelewem bankowym, koszty uzyskania informacji niezbędnych do prowadzenia postępowania egzekucyjnego lub wykonania postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia, koszty doręczania korespondencji, za wyjątkiem kosztów doręczania stronom powiadomienia o wszczęciu egzekucji bądź postępowania zabezpieczającego9.

Pozostałe koszty działalności egzekucyjnej komornicy pokrywają z uzyskanych opłat egzekucyjnych. Za prowadzenie bowiem egzekucji i inne czynności wymienione w ustawie pobierają opłaty egzekucyjne.

Ustawa o komornikach sądowych i egzekucji przewiduje dwa rodzaje opłat egzekucyjnych – stosunkowe i stałe. W sprawach o egzekucję świadczeń pieniężnych komornik pobiera opłatę stosunkową. Wynosi ona 15% wartości wyegzekwowanego świadczenia, nie mniej jednak niż 1/10 i nie więcej niż trzydziestokrotna wysokość przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego. W przypadku jednak wyegzekwowania świadczenia wskutek skierowania egzekucji do wierzytelności z rachunku bankowego, wynagrodzenia za pracę, świadczenia z ubezpieczenia społecznego, jak również wypłacanych na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, zasiłku dla bezrobotnych, dodatku aktywizacyjnego, stypendium oraz dodatku szkoleniowego opłata wynosi 8% wartości wyegzekwowanego świadczenia, nie mniej jednak niż 1/20 i nie więcej niż dwudziestokrotna wysokość przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego. Opłata stosunkowa w sytuacji umorzenia postępowania w trybie art. 823 KPC bądź na wniosek wierzyciela wynosi natomiast 5%. Ustalana jest w oparciu o wartość świadczenia pozostałego do wyegzekwowana i nie może być niższa niż 1/20 oraz wyższa niż dziesięciokrotna wysokość przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego. Jeżeli jednak wniosek wierzyciela o umorzenie postępowania wyprzedzi doręczenie dłużnikowi zawiadomienia o wszczęciu egzekucji, opłata stosunkowa wynosi 1/10 przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego. Za wykonanie postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia roszczenia pieniężnego komornikowi przysługuje opłata w wysokości 2% wartości roszczenia, które podlega zabezpieczeniu, nie mniejsza jednak niż 3% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego i nie wyższa niż pięciokrotność tego wynagrodzenia10.

Opłaty stałe skatalogowane zostały w przepisach art. od 50 do 60 KomSEgzU. Istotę tej kategorii kosztów egzekucyjnych stanowi przyporządkowanie określonej – sztywnej (stałej właśnie) – opłaty do określonej czynności egzekucyjnej. Wysokość opłaty stanowi dany procent tego samego wskaźnika, tj. przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego (dalej: pwm)11. Opłaty stałe kształtują się zatem następująco: za egzekucję odebrania rzeczy opłata wynosi 50% pwm; za wprowadzenie w posiadanie nieruchomości i usunięcie z niej ruchomości (w przypadku przedsiębiorstw handlowych i przemysłowych opłatę pobiera się od każdej izby składającej się na pomieszczenie przedsiębiorstwa), wprowadzenie zarządcy w zarząd nieruchomości lub przedsiębiorstwa oraz za wprowadzenie dozorcy w dozór nieruchomości oraz opróżnienie lokalu z rzeczy lub osób (odrębną opłatę pobiera się od każdej izby, z tym, że przy opróżnianiu lokali mieszkalnych nie pobiera się odrębnej opłaty od pomieszczeń stanowiących: przedpokoje, alkowy, korytarze, werandy, łazienki, spiżarnie, loggie i podobnych, przy opróżnianiu natomiast pomieszczeń i lokali niemieszkalnych, w szczególności garażu, stajni, obory lub sklepu, pobiera się opłatę za każde pomieszczenie jak za izbę) opłata wynosi 40% pwm; za dokonanie spisu inwentarza albo innego spisu majątku (za każdą rozpoczętą godzinę) opłata wynosi 10% pwm; za wprowadzenie wierzyciela w posiadanie w przypadkach innych niż wymienione w art. 51 KomSEgzU opłata wynosi 25% pwm (w razie podjęcia egzekucji na skutek dalszych naruszeń posiadania opłata zwiększa się każdorazowo o 100%); za opieczętowanie lub zdjęcie pieczęci bez dokonywania równoczesnego spisu opłata wynosi 4% pwm (od każdej opieczętowanej izby lub innego pomieszczenia); za egzekucję inną niż powyżej wymienione oraz nieobjęte opłatami stosunkowymi opłata wynosi 10% pwm (za każdą rozpoczętą godzinę czynności egzekucyjnych)12.

Komornikowi przysługuje nadto opłata za poszukiwanie i odnalezienie majątku dłużnika przeprowadzonego w trybie art. 7971 KPC. Opłata ta jednak została skonstruowana w sposób następujący: w przypadku otrzymania zlecenia poszukiwania majątku dłużnika wierzyciel obowiązany jest do uiszczenia – tytułem zaliczki – opłaty w wysokości 3% pwm, pod rygorem zwrotu wniosku, w razie natomiast odnalezienia majątku komornik pobiera opłatę w wysokości 5% szacunkowej wartości tegoż majątku, nie więcej jednak niż 100% pwm, przy czym opłata ta ulega pomniejszeniu o zaliczkę uiszczoną przez wierzyciela13.

Na podstawie przepisu art. 765 § 1 KPC „w razie oporu komornik może wezwać pomocy organów Policji”. Koszty związane z zaangażowaniem przez organ egzekucyjny odpowiednich służb reguluje przepis art. 57 KomSEgzU. Zgodnie z nim za wszystkie czynności z udziałem Policji, Żandarmerii Wojskowej, wojskowych organów porządkowych, Straży Granicznej i Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego opłata stała wynosi 25% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego14. Podobnie opłata w wysokości 25% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przysługuje komornikowi za udział w usunięciu oporu dłużnika oraz za wykonanie nakazu w sprawie osadzenia dłużnika w zakładzie karnym15.

Ponadto w rozdziale 7 KomSEgzU, w części dotyczącej opłat stałych, w przepisie art. 60 wprowadzona została delegacja dla Ministra Sprawiedliwości określenia w drodze rozporządzenia wysokości opłat za czynności komorników niebędące czynnościami egzekucyjnymi. I tak rozporządzeniem z 10.3.2006 r.16 Minister Sprawiedliwości ustalił, że: opłatę stałą w wysokości 3% pwm komornik pobiera za każdą rozpoczętą godzinę licytacji na zlecenie zastawnika przedmiotu zastawu rejestrowego i sprawowania, na wniosek organizatora licytacji, urzędowego nadzoru nad dobrowolnymi publicznymi licytacjami, z przybiciem najwyższej lub najniższej oferty. Za te czynności kontynuowane w drugim i kolejnych dniach opłata wynosi 50% stawki podstawowej. Opłatę stałą w wysokości 25% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego komornik pobiera za wprowadzenie syndyka masy upadłości lub zarządcy w posiadanie majątku upadłego, natomiast za każdą rozpoczętą godzinę czynności sporządzenia protokołu stanu faktycznego opłata wynosi 3% pwm. Nadto za dokonanie doręczeń opłata stała wynosi 1% pwm oraz za każdą rozpoczętą godzinę innych niż wymienione powyżej czynności komornik pobiera opłatę w wysokości 3% pwm.

Z przywołanych regulacji wyłania się zatem następujący model finansowania działalności egzekucyjnej komorników sądowych, realizujących zadania państwa, a zatem państwowego aparatu egzekucyjnego: otóż komornicy sądowi wykonują powierzone funkcje na własny rachunek. Swoim nakładem organizują kancelarie komornicze. Koszty ich prowadzenia pokrywane są z opłat egzekucyjnych uzyskiwanych w poszczególnych sprawach oraz zwrotu poniesionych wydatków gotówkowych – ściśle określonych przez ustawę. Wszelkie koszty egzekucyjne, zarówno opłaty, jak i wydatki gotówkowe, obciążają strony postępowania. Co do zasady są to dłużnicy17. Cytowane przepisy jasno określają, że opłaty egzekucyjne, stosunkowe i stałe, należą się komornikowi dopiero z chwilą skutecznego przeprowadzenia egzekucji, tj. wyegzekwowania świadczenia pieniężnego bądź niepieniężnego. Katalog natomiast wydatków gotówkowych obejmuje jedynie niektóre koszty ponoszone w toku egzekucji (pominięte zostały chociażby koszty utrzymania lokalu, pracowników, materiałów biurowych etc.). Należy przy tym zaznaczyć, że komornik nie może odmówić przyjęcia wniosku o wszczęcie egzekucji lub wykonanie postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia, do których przeprowadzenia jest właściwy zgodnie z przepisami KPC18. Ma również obowiązek prowadzenia spraw z udziałem osób zwolnionych od ponoszenia kosztów sądowych, co w praktyce przekłada się głównie na postępowania o egzekucję świadczeń alimentacyjnych.

Obecne zatem przepisy nie gwarantują komornikom, w najmniejszym stopniu, uzyskania w każdej sprawie chociażby zwrotu poniesionych na nią nakładów. Obowiązkiem bowiem organu egzekucyjnego jest prowadzenie każdej sprawy, opłaty egzekucyjne ściągane są natomiast jedynie w sprawach skutecznych. Pomimo że postępowania egzekucyjne prowadzone są „na ryzyko” wierzyciela, to faktyczne skutki finansowe braku możliwości zaspokojenia egzekwowanego świadczenia odczuwają również komornicy, a nie są oni przecież uczestnikami toczących się postępowań, nie wiążą ich stosunki prywatnoprawne ze stronami, gdzie ryzyko finansowe mogłoby być jedną z ewentualnych konsekwencji zawieranego kontraktu19. Przyjęty model finansowania egzekucji w sprawach cywilnych przewiduje zatem pozyskanie przez komornika ogólnej puli pieniędzy, stanowiącej budżet kancelarii, który przeznaczany jest na prowadzenie ogółu spraw. W skrócie, sprawy skuteczne finansują te bezskuteczne, a ewentualnym zarobkiem komornika są środki, które pozostają po pokryciu kosztów działalności kancelarii. W żadnej mierze zarobkiem tym nie są opłaty uzyskane w poszczególnych postępowaniach, niezależnie czy jest to 10 zł, czy 10 000 zł20.

Abstrahując od kwestii rentowności kancelarii komorniczych, taka konstrukcja rodzi wątpliwości co do zasadności obciążania w ostatecznym rozrachunku dłużników bądź wierzycieli, którzy ponieśli koszty egzekucyjne, finansowaniem spraw egzekucyjnych z udziałem podmiotów, które kosztów takich nie poniosły, tj. np. osób zwolnionych z kosztów sądowych, a przede wszystkim dłużników niewypłacalnych. Oczywiste bowiem jest, że w przypadku braku opłaty, która wnoszona przez wierzycieli przy składaniu wniosku egzekucyjnego pokrywałaby koszty prowadzenia ich spraw w sytuacji bezskuteczności egzekucji, postępowania takie finansowane są z opłat w sprawach skutecznych. Pomimo tego jednak, że komornik realizuje zadania państwa, to uzyskiwane opłaty egzekucyjne nie są budżetem państwa. I tak jak państwo ze swoich dochodów zobowiązane jest zaspokajać potrzeby wszystkich obywateli, bez względu na indywidualny wkład poszczególnych osób, tak komornik, podejmując powierzone funkcje, działa jedynie w wąskim fragmencie działalności publicznej, a wszyscy uczestnicy prowadzonych postępowań są równi i mają te same prawa i obowiązki. Każdy bowiem wierzyciel dysponuje tytułem wykonawczym, a każdy dłużnik zobowiązany jest do spełnienia świadczenia. Skoro zatem państwo zrezygnowało z finansowego uczestnictwa w egzekucji wydawanych w jego imieniu wyroków, to system tegoż finansowania winien zostać tak skonstruowany, aby poszczególne sprawy – jako stosunek pomiędzy ich stronami – stanowiły w sferze ekonomicznej, podobnie jak w merytorycznej, niezależną całość.

Proponowane zmiany opłat egzekucyjnych

Opisany model utrzymywania kancelarii komorniczych stanowi właśnie o ryzykowności i braku stabilności wykonywania zawodu komornika sądowego. W tym też miejscu należy upatrywać przyczyn ewentualnego zachwiania systemu egzekucyjnego państwa, a jeżeli chodzi o samych komorników, to wręcz likwidacji niektórych kancelarii.

Oto bowiem zamiast podjęcia próby wypracowania koncepcji kosztów egzekucyjnych, która wypośrodkowałaby ciężar ponoszenia tychże kosztów, tj. wprowadziła pewną równowagę w sprawach skutecznych i bezskutecznych, chociażby przez ustalenie opłaty warunkującej wszczęcie postępowania na rzecz ewentualnego zmniejszenia opłaty stosunkowej, ustawodawca podejmuje kolejne bezrefleksyjne prace nad obniżeniem kosztów egzekucyjnychin genere. Co istotne dla niniejszych rozważań, w dacie wejścia w życie obowiązującej ustawy o komornikach sądowych i egzekucji, tj. w listopadzie 1997 r., komorników sądowych w Polsce było ok. 600, opłata stosunkowa wynosiła 21%, aktualnie natomiast komorników jest ok. 1200, najczęściej zaś stosowaną stawką opłaty stosunkowej jest 8%. W tym kontekście otwarcie zawodu ma zatem swoisty charakter. Wszystkie obniżki opłat egzekucyjnych pozbawione były jakichkolwiek merytorycznych przesłanek. Ich uzasadnienie sprowadzało się do „dostosowania do realiów gospodarczych i finansowych”. Nasuwa się tu, być może zbytnio przesadzone, ale oczywiste, porównanie z powojennym „rozkułaczaniem” chłopów, którzy też odstawali od wdrażanej „sprawiedliwości klasowej”.

Podobnie rzecz się ma z obecnie procedowanym w Sejmie projektem ustawy o zmianie ustawy o komornikach sądowych i egzekucji, zawartym w druku sejmowym nr 1842, wniesionym pismem z 26.6.2013 r. przez grupę posłów reprezentujących większość parlamentarną, uzupełnionym autopoprawką z 20.8.2013 r.

Proponowane zmiany przedstawiają się następująco: opłaty stosunkowe w wysokości 15 i 8% mają być zastąpione stawkami odpowiednio 10 i 5%. Maksymalna opłata 10% może wynieść przy tym najwyżej wartość dwudziestu przeciętnych wynagrodzeń miesięcznych (w miejsce 30). Projektodawcy w art. 49 KomSEgzU dodają nadto ust. 2b w brzmieniu: „w przypadku wpłaty całości lub części egzekwowanego roszczenia bezpośrednio komornikowi lub na rachunek jego kancelarii w terminie nie dłuższym niż 14 dni od daty doręczenia zawiadomienia o wszczęciu egzekucji, opłata stosunkowa wynosi do 2% wartości wyegzekwowanego w ten sposób świadczenia”.

Proponowane jest również obniżenie opłaty stosunkowej w przypadku umorzenia postępowania w trybie art. 823 KPC oraz na wniosek wierzyciela, z 5% do maksymalnie 2% wartości świadczenia pozostałego do wyegzekwowania. Jednocześnie ustawą z 8.11.2013 r. o zmianie ustawy o komornikach sądowych i egzekucji21 odnośnie tej opłaty wprowadzono zapis wykluczający obciążenie nią dłużnika, który wykaże, że orzeczenie, na którym oparto klauzulę wykonalności, zostało uchylone lub zmienione w taki sposób, iż nie nadaje się do wykonania, utraciło moc lub tytuł wykonawczy został pozbawiony wykonalności z przyczyn innych niż zaspokojenie wierzyciela. Jeżeli wykazanie tychże okoliczności nie byłoby możliwe przed prawomocnym zakończeniem postępowania egzekucyjnego, dłużnik będzie mógł złożyć wniosek o uchylenie postanowienia o ustaleniu i obciążeniu go kosztami egzekucyjnymi, a w przypadku pobrania opłaty – także o jej zwrot. W takiej sytuacji dłużnik obowiązany będzie wykazać, że orzeczenie, na którym oparto klauzulę wykonalności, zostało uchylone lub zmienione w taki sposób, iż nie nadaje się do wykonania, utraciło moc lub tytuł wykonawczy został pozbawiony wykonalności z przyczyn innych niż zaspokojenie wierzyciela. Wniosek taki będzie można złożyć do komornika w terminie trzymiesięcznym, licząc od daty uprawomocnienia się orzeczenia o kosztach albo od dnia zaistnienia zdarzenia powodującego utratę mocy przez orzeczenie, na którym oparto klauzulę wykonalności. Ustawa co prawda przewiduje w takich przypadkach odpowiedzialność wierzyciela za koszty egzekucyjne, jednak to komornik w pierwszej kolejności poniesie skutki ewentualnych sporów podmiotów, z którymi nie wiążą go żadne prywatnoprawne stosunki.

Równie drastyczne obniżki planowane są w opłatach stałych. Za odebranie rzeczy przysługiwać ma opłata w wysokości 1% pwm, w przedziale od 10 do 50% tegoż wynagrodzenia. Za wprowadzenie w posiadanie nieruchomości i usunięcie z niej rzeczy lub osób opłata stała ma wynieść 15% pwm, w przypadku przedsiębiorstw handlowych i przemysłowych liczona od każdej izby składającej się na pomieszczenie przedsiębiorstwa, za egzekucję jednak opróżnienia lokalu ma to być 10% pobierane wyłącznie od izb mieszkalnych (pokoje, kuchnie). Opłata nie może przy tym być wyższa niż dziesięciokrotna wysokość przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego. Zmniejszeniu ma też ulec opłata za spis inwentarza albo innego majątku do wysokości 5% pwm (z 10%) za każdą rozpoczętą godzinę, z wprowadzeniem ograniczenia do 100% pwm. Za wprowadzenie wierzyciela w posiadanie inne niż omówione wcześniej opłata stała ma wynieść 20% pwm (obecnie jest to 25%), jednak dalsze podejmowanie czynności na skutek kolejnych naruszeń zwiększać będzie opłatę jedynie o 20% (obecnie 100%). Projekt przewiduje niższe koszty za dokonanie opieczętowania pomieszczeń, przeprowadzenie czynności z udziałem Policji oraz każdą inną niewymienioną wcześniej egzekucję.

Przy porównywaniu obecnie obowiązujących stawek opłat egzekucyjnych z proponowanymi gołym okiem widać, że obniżenie kosztów jest bardzo radykalne. Jak już wspomniano, nie jest to poparte żadną analizą ekonomiczną i prawną. W uzasadnieniu zmian podniesiono natomiast, że projekt nie spowoduje negatywnych skutków finansowych dla budżetu państwa. Wnioskodawcy nie wzięli więc nawet pod uwagę, że komornicy sądowi są podatnikami, którzy uzyskując niższe wynagrodzenie, płacić będą automatycznie niższe podatki. Tak bowiem jak w przypadku komorników pewne jest, że każda zarobiona przez nich złotówka podlega opodatkowaniu, gdyż system ewidencji operacji finansowych kancelarii nie pozwala ukryć dochodów, tak w odniesieniu do dłużników nie wydaje się to już takie oczywiste.

Proponowane zmiany całkowicie niweczą funkcję prewencyjną i dyscyplinującą egzekucji sądowej. Brak bowiem dolegliwości w postaci odczuwalnych realnie ciężarów egzekucji może jedynie zachęcać do lekceważenia zobowiązań i np. taniego kredytowania własnych inwestycji kosztem kontrahentów.

Postulowanych zmian nie uzasadnia w najmniejszym stopniu oczekiwanie, że niższe koszty egzekucyjne wymuszą skuteczniejsze działanie komorników. Co najwyżej przynieść to może brutalizację czynności. Wydajność egzekucji zależy bowiem w głównej mierze od zasobności społeczeństwa, na co omawiana nowelizacja raczej nie wpływa. Skuteczność egzekucji, pomimo systematycznego zwiększania liczby komorników sądowych i jednoczesnego zmniejszania kosztów egzekucyjnych, spada z powodów trochę bardziej złożonych niż opieszałość egzekutorów. Trzeba wziąć pod uwagę łatwą dostępność kredytów bankowych (niewielkich sum czy zakupów na raty, które jednak w większości stanowią przedmiot spraw egzekucyjnych) i usług teleinformatycznych, pożyczki udzielane przez tzw. parabanki, wzrost bezrobocia, zatory płatnicze. Nie bez znaczenia jest również brak możliwości prowadzenia, nawet w minimalnym stopniu, egzekucji z najniższego wynagrodzenia wspomnianych kilkusetzłotowych zobowiązań bądź obowiązujący całkowity zakaz egzekucji ze środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku bankowym do wysokości trzech średnich krajowych pensji.

Nieracjonalne w końcu jest założenie, że komornicy sądowi, mając obecnie możliwość – w ocenie projektodawców zmian – uzyskiwania niewspółmiernych do nakładu pracy zarobków, nie korzystają z tego i sabotują swoją pracę.

Wreszcie przypomnieć należy, że ustawa o komornikach sądowych i egzekucji przewiduje możliwość obniżenia opłaty egzekucyjnej przez sąd. Każdy, kto wykaże, że jego sytuacja majątkowa, wysokość dochodów oraz nakład pracy komornika uzasadniają zmniejszenie obciążających go kosztów egzekucyjnych, może uzyskać korzystne dla siebie rozstrzygnięcie. System nie generalizuje więc wszystkich przypadków i indywidualne sprawy mogą zostać „dostosowane do realiów gospodarczych i finansowych”, nie burzy to jednak całego porządku.

Odpowiedzialność komorników sądowych

Postępowanie egzekucyjne jest procesem bardzo złożonym, niejednokrotnie przesądza o dalszych losach jego uczestników. Działalność komornika nie ogranicza się do wysłania jednego listu i uzyskania w zamian astronomicznego wynagrodzenia. Nie można sprowadzać jego pracy do roli gońca. Za „wysłaniem jednego listu” kryją się bowiem lata studiów, aplikacji, asesury, organizacja kancelarii, szkolenie pracowników, a przede wszystkim odpowiedzialność za podejmowane działania. Jest to odpowiedzialność realna, często egzekwowana, trójstopniowa. Dzieli się na odpowiedzialność dyscyplinarną, odszkodowawczą i karną.

Przesłanki odpowiedzialności dyscyplinarnej ustawa o komornikach sądowych i egzekucji wymienia w sposób przykładowy, wskazując, że komornik w szczególności odpowiada za: naruszenie powagi i godności urzędu, rażącą obrazę przepisów prawa, niewykonanie poleceń powizytacyjnych, wydatkowanie środków podlegających dokumentacji na działalność rażąco niezgodną z przeznaczeniem, podejmowanie czynności z nieuzasadnioną zwłoką oraz naruszenie właściwości miejscowej. Najniższą karą dyscyplinarną jest upomnienie, najwyższą zaś – wydalenie ze służby komorniczej. Krąg podmiotów uprawnionych do zainicjowania postępowania dyscyplinarnego wyznaczają organy sprawujące nadzór administracyjny i nadzór samorządowy nad działalnością komorników. Są nimi: Minister Sprawiedliwości, prezesi sądów, sędziowie wizytatorzy, organy samorządu komorniczego oraz komornicy wizytatorzy.

Na mocy przepisu art. 23 KomSEgzU komornik jest obowiązany do naprawienia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu czynności. Do przyjęcia odpowiedzialności komornika wystarcza sama niezgodność z prawem jego działania lub zaniechania.

Do przesłanek odpowiedzialności (deliktowej) należą: a) szkoda w znaczeniu uszczerbku w dobrach osoby poszkodowanej; b) fakt (zdarzenie), z którym ustawa łączy obowiązek odszkodowawczy (zdarzeniem tym według art. 23 KomSEgzU jest niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie komornika); c) związek przyczynowy między faktem (zdarzeniem) a szkodą. Komornik ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą określoną w art. 23 KomSEgzU we wszystkich aspektach jego działalności, a więc zarówno wtedy, gdy wykonuje czynności egzekucyjne jako organ egzekucyjny, jak i wtedy, gdy podejmuje inne czynności przekazane ustawą do jego kompetencji. Nawet błędne oddalenie przez sąd skargi na czynność komornika, która spowodowała szkodę, nie wyłącza odpowiedzialności odszkodowawczej komornika na podstawie art. 23 KomSEgzU22. Komornik ponosi odpowiedzialność za wszelkie szkody, zarówno majątkowe, jak i niemajątkowe. Naprawienia szkody wyrządzonej przez komornika może domagać się każdy poszkodowany. Może być nim zarówno strona, jak i inny uczestnik postępowania egzekucyjnego oraz osoba trzecia. Roszczenia o naprawienie szkody można dochodzić w trybie procesu cywilnego, wytaczając powództwo o zasądzenie świadczenia (solidarną odpowiedzialność może ponosić Skarb Państwa).

Odnotowania wymaga jeszcze, że komornik sądowy jest organem podlegającym przepisom ustawy z 17.6.2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki23.

Komornik z racji sprawowanej funkcji podlega odpowiedzialności karnej na podstawie dwóch grup przepisów. Po pierwsze, zarówno realizując swoje ustawowe zadania, jak i wtedy, gdy nie będzie wykonywał czynności służbowych – gdy dopuści się przestępstwa czy wykroczenia z grupy tzw. powszechnych, czyli takich, których sprawcą może być każdy człowiek. Przykładowo wymienić tu można: kradzież, przywłaszczenie, umyślne zniszczenie cudzego mienia, podrobienie lub przerobienie dokumentu, zniewagę. Komornik nadto jako funkcjonariusz publiczny ponosi odpowiedzialność karną za popełnienie przestępstw z grupy tzw. przestępstw indywidualnych, których sprawcami może być wyłącznie określona w ustawie klasa podmiotów24. Wymienić tu trzeba: przyjęcie w związku z pełnioną funkcją korzyści majątkowej lub osobistej albo jej obietnicy, płatną protekcję, działanie na szkodę interesu publicznego lub prywatnego przez przekroczenie swoich uprawnień lub niedopełnienie obowiązków, wymuszenie przemocą lub groźbą bezprawną określonych zeznań, wyjaśnień, informacji lub oświadczeń, ujawnienie osobie nieuprawnionej informacji stanowiącej tajemnicę służbową25 lub uzyskanej w związku z wykonywaniem czynności służbowych, a której ujawnienie może narazić na szkodę prawnie chroniony interes, poświadczenie nieprawdy co do okoliczności mającej znaczenie prawne.

Popełnienie powyższych przestępstw usankcjonowane jest oczywiście karami kryminalnymi. W przypadku komorników sądowych piastujących jednak urząd zaufania publicznego, od których wymaga się nieskazitelnego charakteru i korzystania z pełni praw obywatelskich, samo prowadzenie przeciwko nim postępowania o umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe powoduje zawieszenie w czynnościach, a postępowania o nieumyślne wymienione przestępstwa może powodować zawieszenie w czynnościach26. Minister Sprawiedliwości odwołuje komornika z zajmowanego stanowiska, jeżeli komornik został prawomocnie skazany za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe.

Za podejmowane więc działania komornik ponosi pełną odpowiedzialność. Odpowiedzialność dyscyplinarna jest bezpośrednim następstwem zaliczenia komornika do zawodów zaufania publicznego. Pozostaje ściśle związana z kontrolą prawidłowości wykonywania zawodu, która odbywa się w sposób szczególny, bowiem jest oparta zarówno o normy prawne, jak i o normy etyczne, które nie mają pochodzenia państwowego, lecz korporacyjne, przybierające jednak postać prawa w postaci kodeksu etyki. Odpowiedzialność odszkodowawcza obciążająca komornika również świadczy o specyfice wykonywanego zawodu. Profesjonalizm i kompetencje komornika winny bowiem gwarantować zabezpieczenie interesów podmiotów uczestniczących w jego działaniach. W przypadku zatem wyrządzenia szkody przy wykonywaniu czynności przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie komornik jest obowiązany do jej naprawienia. Również odpowiedzialność karna jest charakterystyczna dla tego zawodu. Z jednej bowiem strony jako funkcjonariusz publiczny komornik podlega szczególnej ochronie, z drugiej jednak z tego powodu podlega ostrzejszej odpowiedzialności, w tym za czyny mogące zaistnieć wyłącznie w związku ze sprawowaną funkcją.

Podsumowanie

Nie ulega wątpliwości, że sprawna egzekucja wyroków sądowych jest jednym z podstawowych filarów demokratycznego państwa prawa. Chcąc zapewnić obywatelom poczucie sprawiedliwości i bezpieczeństwa, państwo obowiązane jest do kreowania mechanizmów i narzędzi umożliwiających uzyskanie należnych świadczeń, wymuszenie określonych zachowań.

Nieprzypadkowo zatem w tym kontekście w zapisach ustawy o komornikach sądowych i egzekucji znalazło się sformułowanie „służba komornicza”27. Przedstawione w tym opracowaniu podstawowe zasady funkcjonowania komorników sądowych – kompetencje i odpowiedzialność za podejmowane czynności – wskazują, że ich działalność jest w istocie służbą na rzecz społeczeństwa, należną temu społeczeństwu od państwa. Cedując swój obowiązek na rzecz podmiotów prywatnych, jakimi są osoby powoływane na stanowiska komorników, państwo nie może pozbyć się jednak odpowiedzialności za ten obszar publicznej działalności. Ma obowiązek stworzyć warunki, w tym finansowe, w których funkcja egzekucyjna państwa będzie realizowana.

Utrzymywany od 1997 r. wyłącznie z wypracowanych przez komorników sądowych pieniędzy aparat egzekucyjny w sprawach cywilnych prezentuje, poza merytorycznym, bardzo wysoki poziom organizacyjny. Komornicy własnym nakładem zinformatyzowali pracę kancelarii, szkolą i zatrudniają aplikantów, finansują archiwizację akt egzekucyjnych, organizują akcje edukacyjne, prowadzą działalność naukową i wydawniczą. Zawód komornika sądowego zakorzenia się coraz silniej wśród profesji prawniczych. Proponowane tymczasem zmiany nie dość, że nie zapewnią rozwoju osobom wchodzącym do zawodu, to mogą wręcz zniweczyć dotychczasowe osiągnięcia.

Streszczenie:

Jednym z możliwych kierunków rozwoju kariery absolwentów wydziałów prawa jest praca w zawodzie komornika sądowego.

Autor w tekście składającym się, poza wstępem i podsumowaniem, z czterech części, przybliża zagadnienia związane z procedurą obsadzania stanowisk komorniczych, zawiera omówienie kompetencji tych organów egzekucyjnych oraz zasad funkcjonowania kancelarii komorniczych i systemu ich finansowania, definiuje zakres odpowiedzialności spoczywającej na komornikach sądowych. Artykuł wymienia również zmiany wprowadzone przy naborze do zawodu poprzez tzw. ustawę deregulacyjną.

Zarysowanie pozycji komornika sądowego w wymiarze sprawiedliwości poprzez ukazanie zadań, których wykonywanie w imieniu państwa należy wyłącznie do tego organu oraz podkreślenie stricte prawniczego charakteru zawodu, zestawione zostało z analizą procedowanych w Sejmie zmian w zakresie kosztów egzekucyjnych, stanowiących wyłączne źródło utrzymywania aparatu egzekucyjnego państwa w sprawach cywilnych. Zarówno bowiem wysokie kwalifikacje niezbędne do sprawowania funkcji komornika sądowego, niezwykle skomplikowany i delikatny obszar jego działalności oraz konsekwencje ewentualnych uchybień, przesądzają o prestiżu zawodu ale wymagają jednocześnie odpowiednich warunków jego wykonywania. Dotyczy to zarówno procedury regulującej postępowanie egzekucyjne jak i możliwości finansowania działalności kancelarii komorniczych.

Opracowanie, poprzez pryzmat proponowanych zmian tych ostatnich, wskazuje na możliwość zachwiania wymiaru sprawiedliwości w zakresie egzekucji cywilnej oraz ewentualne konsekwencje dla grupy zawodowej komorników sądowych.

Słowa kluczowe:

komornik, egzekucja, aplikacja, koszty, kancelaria

Bailiff – a profession with no future?

Summary:

One of the possible ways of career development for graduates of law faculties is work in the profession of bailiff.

An article consists (apart from the introduction and summary) of four parts and brings issues related to: staffing procedure bailiff, consists an overview of the competence of this authority and bailiffs office principles of operation, their funding system and defines responsibilities of a bailiff. The article also lists the changes considering filling position of a bailiff introduced in so called “Deregulation bill”.

The position of bailiff in the administration of justice was presented by showing the tasks implemented in the name of the state exclusively by that official and a highlight of the stricte legal nature of this profession is compiled with the analisys of changes in the costs of executive proceedings proposed by polish Parliament and the fact that aforementioned costs are the only source of earning of a bailiff in civic cases.

High qualifications necessary to serve as bailiff, extremely ­complicated and delicate area of ??its activity and the consequences of any misconduct, prejudice the prestige of the profession, but at the same time require adequate conditions for execution.

This concernes both procedure governing the executive proceedings and possibilities of bailiff’s office funding.

Article, through the prism of proposed law changes in this matter, indicates the possibility of a disturbance in the legal system in the field of civic executive proceedings and conceivable negative consequencies for bailiffs.

Keywords:

bailiff, executive law, application, costs, bailiff’s office


* Autor jest komornikiem sądowym.

1 Tekst jedn.: Dz.U. z 2011 r. Nr 231, poz. 1376 ze zm., dalej jako: KomSEgzU.

2 Por. wyrok TK z 3.12.2003 r., K 5/02, OTK ZU 2003, Nr 9, poz. 98.

3 Art. 758 i 769 § 1 KPC.

4 Art. 2 ust. 1–4 KomSEgzU.

5 Dz.U. z 2013 r. poz. 829.

6 Art. 3a KomSEgzU.

7 Art. 3 ust. 2 pkt 3, art. 5, art. 13 ust. 1 i 4 KomSEgzU.

8 Dz.U. Nr 266, poz. 2242 ze zm.

9 Art. 39 KomSEgzU.

10 Art. 49 KomSEgzU.

11 Art. 33 ust. 1 KomSEgzU.

12 Art. 50, 51, 53, 54, 55, 56 KomSEgzU.

13 Art. 53a KomSEgzU.

14 Zob.: rozporządzenie MSWiA z dnia 28.01.2002 r. w sprawie udzielania pomocy lub asystowania komornikowi przez Policję lub Straż Graniczną przy wykonywaniu czynności egzekucyjnych (Dz.U. Nr 10, poz. 106); rozporządzenie Prezesa RM z dnia 18.03.2004 r. w sprawie udzielania pomocy lub asystowania komornikowi przez Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego lub Agencję Wywiadu przy wykonywaniu czynności egzekucyjnych (Dz.U. Nr 49, poz. 469); rozporządzenie Prezesa RM z dnia 23.10.2007 r. w sprawie udzielania przez Centralne Biuro Antykorupcyjne asysty komornikowi przy wykonywaniu czynności egzekucyjnych (Dz.U. Nr 201, poz. 1450).

15 Art. 58 KomSEgzU.

16 Zob.: rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 10.03.2006 r. w sprawie wysokości opłat za czynności komorników niebędące czynnościami egzekucyjnymi (Dz.U. Nr 42, poz. 289).

17 Art. 770 KPC.

18 Art. 8 ust. 4 KomSEgzU.

19 Zob. post. SN z 14.3.2000 r., II CKN 496/00, OSNC 2000, Nr 9, poz. 168; uchw. SN z 22.10.2002 r., III CZP 65/02, OSNC 2003, Nr 7–8, poz. 100.

20 Por. wyr. TK z 3.12.2003 r., K 5/02, OTK ZU–A 2003, Nr 9, poz. 98.

21 Dz.U. z 2013 r. poz. 1513.

22 Por. wyr. SN z 16.3.2007 r., III CSK 381/06, OSNC 2008, Nr 2, poz. 28.

23 Dz.U. Nr 179, poz. 1843 ze zm.

24 V. Konarska-Wrzosek, Odpowiedzialność karna komornika sądowego, PPE 2006, Nr 12, s. 73.

25 Szerzej: A. Marek, Karnoprawne aspekty tajemnicy służbowej komornika sądowego, PS 2001, Nr 1, s. 10.

26 Art. 15 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 pkt 1 KomSEgzU.

27 Art. 72 ust. 4 KomSEgzU.