Konsumenci i przedsiębiorcy

Konsumenci

Wśród osób fizycznych są takie, które dokonują czynności prawnych najczęściej zawierają umowy – z przedsiębiorcami. W takim przypadku zaburzona jest równowaga stron, gdyż podmiot który stale i profesjonalnie zajmuje się zawieraniem umów określonego rodzaju dysponuje o wiele większą wiedzą o przedmiocie umowy i najczęściej ma decydujący wpływ na treść tej umowy. W prawie cywilnym niektóre ustawy tworzone były z myślą ochrony konsumenta jako słabszej strony umowy. Również w Kodeksie cywilnym znajdują się przepisy, które zawierają pojęcie konsumenta konieczne do ustalenia hipotezy normy prawnej (np. art. 74 § 2, art. 384 § 2 i nast., art. 558 § 1 KC). Kodeks cywilny zawiera definicję konsumenta zgodnie z 22¹ KC, za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Sama wykładnia gramatyczna (językowa) tego przepisu pozwalałaby na uznanie, że gdy dwie osoby fizyczne zawierają umowę, obie mają przewidziany w art. 22¹ KC status konsumenta. Konieczne jest jednak uwzględnienie wykładni celowościowej i systemowej, czyli funkcji ochronnej wszystkich przepisów prawa konsumenckiego, w tym też ustaw pozakodeksowych takich jak np. ustawa z 30.5.2014 r. o prawach konsumenta (tekst jedn. Dz.U. z 2017 r. poz. 683 ze zm.).

Uwzględniając wszystkie te okoliczności oraz uprzednio obowiązują-cą do 2003 r. definicję konsumenta w art. 384 § 3 KC, należy uznać, że konsumentem jest tylko osoba fizyczna dokonująca czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową, z przedsiębiorcą (albo wobec przedsiębiorcy), jako drugą stroną stosunku prawnego.

Działalnością gospodarczą jest zorganizowana działalność zarobkowa wykonywana we własnym imieniu w sposób ciągły, zgodnie z art. 3 ustawy z 6.3.2018 r. – Prawo przedsiębiorców (Dz.U. z 2018 r. poz. 646). Działalnością zawodową jest profesjonalna aktywność podmiotu niebędąca wykonywaniem działalności gospodarczej we własnym imieniu, najczęściej utożsamiana z wykonywaniem wolnego zawodu. Pojęcie wolnego zawodu nie jest zdefiniowane w przepisie prawa, w teorii prawa uznaje się, że ustalając listę wolnych zawodów, można odwołać się do treści art. 88 KSH, wy- mieniającego zawody, których przedstawiciele mogą utworzyć spółkę partnerską. W myśl powołanego przepisu partnerami w spółce mogą być osoby uprawnione do wykonywania następujących zawodów: adwokata, aptekarza, architekta, inżyniera budownictwa, biegłego rewidenta, brokera ubezpieczeniowego, doradcy podatkowego, maklera papierów wartościowych, doradcy inwestycyjnego, księgowego, lekarza, lekarza dentysty, lekarza weterynarii, notariusza, pielęgniarki, położnej, radcy prawnego, rzecznika patentowego, rzeczoznawcy majątkowego i tłumacza przysięgłego.

W związku z powyższym, przykładowo, radca prawny zatrudniony na umowę o pracę w urzędzie gminy, który kupuje na swój własny użytek komentarz do Kodeksu cywilnego w księgarni, nie jest konsumentem w rozumieniu Kodeksu cywilnego.

Przedsiębiorca

Pojęcie przedsiębiorcy zostało zdefiniowane w art. 43¹  KC, zgodnie z którym przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna, o której mowa w art. 33¹ 1 KC, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową. Dodatkowo art. 4 ust. 2 Prawa przedsiębiorców przewiduje, że za przedsiębiorców uznaje się wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej. Sama spółka cywilna nie ma podmiotowości prawnej, nie może być więc uznana za przedsiębiorcę.

Działalność zawodowa w rozumieniu wolnego zawodu może być wykonywana jedynie przez osoby fizyczne, a formalnie działalność zawodowa może być wykonywana także jako działalność gospodarcza na zasadach określonych w Prawie przedsiębiorców.

Zgodnie z 43² KC przedsiębiorca działa pod firmą, którą ujawnia się w rejestrze (CEIDG lub KRS). Firmą osoby fizycznej jest jej imię i nazwisko, można do nich dołączyć pseudonim lub określenia wskazujące na przedmiot działalności (np. Weterynarz Ewa Kowalska), miejsce prowadzenia działalności lub inne dowolne określenia nazywane fantazyjnymi (np. Przedsiębiorstwo Handlowo Usługowe „Kredka” Jan Kowalski). Firma przedsiębiorcy nie może wprowadzać w błąd w szczególności co do osoby przedsiębiorcy, przedmiotu działalności, miejsca działalności czy źródeł zaopatrzenia (art. 43³ § 2 KC) i powinna być firmą wyłączną – sformułowana w taki sposób by dostatecznie odróżniać przedsiębiorcę od innych przedsiębiorców działających na danym rynku (art. 43³ § 1 KC). Oznacza to, że firmy przedsiębiorców działających w tej samej branży lub w tej samej miejscowości powinny odróżniać się w większym stopniu niż firmy przedsiębiorców, prowadzących działalności w innych branżach lub mających charakter lokalny i działających w oddalonych od siebie miejscowościach. Firmę posiadają także przedsiębiorcy będący osobami prawnymi (zob. uwagi dotyczące firmy osoby prawnej powyżej) lub będący ułomnymi osobami prawnymi. Zgodnie z art. 8 § 2 KSH spółka osobowa prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą. Przepisy KSH określają sposób konstruowania i składniki firmy spółek, np. firma spółki jawnej powinna zawierać nazwiska lub firmy (nazwy) wszystkich wspólników albo nazwisko albo firmę (nazwę) jednego albo kilku wspólników oraz dodatkowe oznaczenie „spółka jawna”, przy czym dopuszczalne jest używanie w obrocie skrótu „sp. j.” (art. 24 § 1 i 2 KSH).

Niezbywalność firmy. Firma jest dobrem osobistym przedsiębiorcy  w związku z tym nie może być Zakaz zbywania firmy wynika wprost z art. 43⁹ § 1 KC. Dopuszczalne jest jednak upoważnienie innego przedsiębiorcy do korzystania ze swojej firmy, jeżeli nie wprowadza to w błąd (art. 43⁹ § 2 KC). Umowa zezwalająca na korzystanie z cudzej firmy ma charakter umowy ze świadczeniem ciągłym, dlatego jeżeli nie ma charakteru terminowego (nie jest zawarta na czas określony) może zostać wypowiedziana na podstawie art. 365¹ KC. Przepisy ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych dotyczące umowy licencyjnej będą mogły mieć zastosowanie tylko wówczas, gdy firma danego przedsiębiorcy wypełniać będzie przesłanki uznania jej za utwór w rozumieniu prawa autorskiego.

W przypadku zbycia przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 55¹ KC firma stanowi składnik przedsiębiorstwa i prawo do korzystania z niej przechodzi na nabywcę, chyba że umowa stanowi inaczej. Nabywca będący następcą prawnym może korzystać z tej firmy w brzmieniu dotychczasowym, powinien jednak umieścić dodatek wskazujący na nazwisko nabywcy lub jego firmę (gdy nabywcą jest osoba prawna lub spółka osobowa prawa handlowego), chyba że w umowie strony postanowiły inaczej (art. 43⁸ § 3 KC).

W przypadku śmierci osoby fizycznej będącej przedsiębiorcą prowadzącym indywidualnie działalność gospodarczą, przedsiębiorstwo wchodzi do spadku po niej. Spadkobierca będący osobą fizyczną może korzystać z firmy spadkodawcy w brzmieniu dotychczasowym za zgodą małżonka i dzieci (art. 43⁸ § 2 KC). W przypadku gdy spadkobiercą jest osoba prawna lub ułomna osoba prawna, takiej możliwości nie ma.

W przypadku gdy osoba fizyczna utraci członkostwo w spółce, a jej nazwisko było umieszczone w firmie spółki, spółka może zachować w firmie nazwisko byłego wspólnika tylko, jeżeli uzyska jego pisemną zgodę, w razie śmierci wspólnika zgodę taką powinni wyrazić małżonek i dzieci jednomyślnie (art. 43⁸ § 1 KC).

Źródło: E. Gniewek, P. Machnikowski, Zarys prawa cywilnego, Warszawa 2018