Mediacja jako alternatywna metoda rozwiązywania sporów – przypadek czy konieczność
Tytułem wstępu
Procent osób zadowolonych z uczestnictwa w mediacji przewyższa procent osiągających porozumienie na drodze tej procedury. A to właśnie satysfakcja stron jest miarą jakości procesu mediacji. W niektórych przypadkach już samo nawiązanie dialogu jest czasem sukcesem mediacji i przynosi stronom duże korzyści, a każde zawarte porozumienie przyczynia się do budowania ładu i porządku społecznego.
Zakres zastosowań procedury mediacyjnej powiększa się. Prowadzone są mediacjepozasądowe między ofiarą i sprawcą, mediacje cywilne, gospodarcze, rodzinne rozwodowe, opiekuńczo-wychowawcze, mediacje sporów zbiorowych między związkami zawodowymi a pracodawcami, mediacje konfliktów lokalnych w strukturach samorządowych oraz mediacje transgraniczne – międzynarodowe.
Funkcje procesu mediacji i mediatora
|
Mediacja to dobrowolne porozumienie pomiędzy stronami w celu osiągnięcia porozumienia oraz naprawienia wyrządzonych szkód materialnych i moralnych. |
Następuje interwencja w konflikt bezstronnej i neutralnej strony trzeciej – mediatora – która opracowuje konflikt zaistniały pomiędzy stronami w warstwie intelektualnej. Mediator przekłada problem z języka emocji na język faktów oraz z języka działań na język interesów. Zadaniem jego jest wspomaganie stron w negocjacjach problemowych, modelowanie komunikacji pomiędzy stronami i pomoc w znalezieniu przez strony rozwiązania satysfakcjonującego każdą ze stron. Mediator chroni przed eskalacją konfliktu, pomaga stronom zrozumieć problem i przeanalizować konsekwencje możliwych rozwiązań. Sprawdza, czy porozumienie wypracowane przez strony jest realne.
Mediator zajmuje się zorganizowaniem i prowadzeniem procesu mediacji, która ma na celu doprowadzenie do ugody i pojednania stron konfliktu. Proces ten zapewnia równość stronom.Mediator jest bezstronny i dba o to, żeby strony nie zostały zranione psychicznie, żeby nie wyszły po mediacji w gorszych stosunkach niż przed nią. Mediatorowi nie wolno też zajmować stanowiska w kwestii winy. Poza tym mediacja gwarantuje poufność dotyczącą wszystkich uczestników procesu. Sprawozdanie lub protokół z mediacji nie może ujawniać przebiegu spotkania. Niezbędna jest także neutralność mediatora w stosunku do porozumienia negocjowanego przez strony. Nie wolno mu narzucać stronom własnych rozwiązań. Ponadto strony powinny akceptować mediatora i reguły mediacji. Mediacja jest procesem dobrowolnym. W prawie karnym bezpłatnym dla stron, a jej koszty ponosi Skarb Państwa (art. 619 § 2 KPK). W prawie cywilnym koszty mediacji ponoszą strony konfliktu, z którymi to mediator spisuje umowę o mediację (art. 183 § 5 KPC).
Jeżeli sprawa zostanie skierowana do mediacji, mediator zaprasza strony do udziału w tym procesie. Rozmawia z każdą ze stron, poznaje ich życzenia i odczucia, ma także prawo zapoznać się z aktami sprawy lub z niezbędnymi okolicznościami popełnienia czynu (zgodnie z § 8 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 13.6.2003 r. w sprawie postępowania mediacyjnego w sprawach karnych1). Jeśli strony po spotkaniu wstępnym wyrażają zgodę na mediację, mediator zaprasza je na wspólne spotkanie mediacyjne, w trakcie którego strony negocjują, przy pomocy mediatora, treść ugody. Mediator jest strażnikiem procedury – pilnuje przestrzegania zawartego ze stronami kontraktu. Treść zawartej ugody pozasądowej podpisanej przez strony i mediatora lub mediatorów przesyłana jest wraz ze sprawozdaniem do prokuratury, bądź z protokołem lub sprawozdaniem do sądu, który decyduje o wpływie ugody na wyrokowanie.
Mediacja jako sprawiedliwość naprawcza – zadośćuczynieniowa
Mediacja jako sprawiedliwość naprawcza – zadośćuczynieniowa – funkcjonuje z dobrym skutkiem w Stanach Zjednoczonych i państwach Europy Zachodniej od wielu lat. Musimy mieć świadomość istnienia obok siebie filozofii sprawiedliwości karnej i filozofii sprawiedliwości naprawczej. W sprawiedliwości karnej punktem zainteresowania są przede wszystkim przestępca i przestępstwo. Nie ma w niej dużo miejsca dla poszkodowanego. Sprawiedliwość karna mówi, że jeśli ktoś popełnił przestępstwo, złamał prawo, to wystąpił przeciwko państwu i w konsekwencji musi być przez to państwo ukarany. Filozofia sprawiedliwości naprawczej – zadośćuczynieniowej – jest zgoła inna. Mówi ona, że jeżeli ktoś wyrządził komuś krzywdę, powinien mu to wynagrodzić. W mediacji kierujemy się tą właśnie filozofią. Z moich rozmów z sędziami wynika, że bardzo często ukarany sprawca po odbyciu kary za czas jakiś ponownie staje przed sądem z zarzutami z tego samego artykułu. Sędziowie coraz częściej widzą brak skuteczności środków karnych i poszukują nowych, alternatywnych. Powoduje to, że Polska również zainteresowała się mediacją jako sposobem reakcji na przestępstwo.
Mediacja jako proces, który przynosi duże korzyści stronom konfliktu
Przeważnie jest tańsza i z reguły szybsza niż sąd. Chroni reputację stron i pozwala na szczerość i otwartość uczestników, ponieważ przebiega w warunkach prywatności. O tym, jaka decyzja zostanie podjęta, decydują strony, przez co zachowują całkowitą kontrolę nad procesem. Mediacja koncentruje się na obopólnym interesie stron, gdyż opiera się na tym, co strony uważają za sprawiedliwe. Dzięki temu zazwyczaj obie strony konfliktu, kończąc mediację, czują się zwycięzcami (sytuacja wygrana – wygrana). Mediacja daje szybki wynik, a stronom zaangażowanym w spisanie ugody, które chcą myśleć o sobie jako o osobach konsekwentnych, nie przychodzi łatwo łamanie jej. Zapewnia ona niski stopień ryzyka, ze względu na możliwość odstąpienia od niej w każdej chwili, bez żadnych konsekwencji. Pozwala zachować twarz, pomaga w utrzymaniu nadwerężonych kontaktów lub wznowieniu zerwanych już – koniecznych czy pożądanych.
Wskazania do procedury mediacji
Decydując się na rozwiązanie konfliktu na drodze mediacji, należy pamiętać, że prawdopodobieństwo dojścia do porozumienia przez strony jest tym większe, im krócej trwa konflikt.
Wskazania do procedury mediacji to:
- wyjście poza materialną wartość wielu aspektów sprawy;
- chęć szybkiego zakończenia sporu i powrotu do zwykłego współżycia stron czy wspólnych interesów;
- nieustawanie zależności stron po zakończeniu sprawy.
Poza tym rozmowy nie powinny być prowadzone z osobami, które nie potrafią podejmować zobowiązań i ich dotrzymywać, m.in. z osobami niepełnosprawnymi umysłowo czy uzależnionymi, oraz z osobami, które nie potrafią spokojnie rozmawiać, np. z typem pieniacza.
Jakie są perspektywy mediacji w Polsce?
Nie wszystkie sprawy nadają się do mediacji. Nie zastąpi ona sądu, jednak może się stać świetną alternatywą dla bardzo obciążonego tradycyjnego wymiaru sprawiedliwości. Rozstrzyganie w sprawach mniejszej wagi, dotyczących przykładowo pyskówek sąsiedzkich, urąga powadze sądu – wszystkie sprawy tego formatu powinny być kierowane do mediacji.
Bibliografia:
1) Czwartosz Z., Techniki prowadzenia negocjacji i mediacji. Materiały pomocnicze dla słuchaczy studiów podyplomowych „Negocjacje i mediacje”, SWPS, Warszawa 2001;
2) Prawo cywilne, Kodeks postępowania cywilnego;
3) Prawo karne, Kodeks postępowania karnego, kodeks wykonawczy.
3) Wright M., Przywracając szacunek sprawiedliwości, Polskie Stowarzyszenie Edukacji Prawnej, Warszawa 2005.
* Mediator i nauczyciel akademicki.
1 Dz.U. Nr 108, poz. 1020.