Ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika

Skarga pauliańska (actio pauliana). Skarga pauliańska jest to instytucja, która ma na celu ochronę wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika. Polega ona na możliwości żądania uznania przez sąd za bezskuteczną, zdziałanej z zamiarem pokrzywdzenia wierzyciela czynności prawnej dłużnika, która prowadzi do uzyskania korzyści majątkowej przez osobę trzecią, o ile osoba ta wiedziała lub mogła dowiedzieć się o celu dokonanej przez dłużnika czynności (art. 527 i n. KC).

Cel. Instytucja ta służy przeciwdziałaniu takim świadomym rozporządzeniom majątkowym dłużnika, które prowadzą do wyłączenia możliwości zaspokojenia wierzyciela (prowadzą do niewypłacalności dłużnika) albo zwiększają niewypłacalność dłużnika, który już wcześniej był niewypłacalny.

Przesłanki. Artykuł 527 KC określa przesłanki wystąpienia z roszczeniami przez pokrzywdzonych wierzycieli.

Wierzyciele tacy muszą wykazać, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.

Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności.

W wielu wypadkach wykazanie wskazanych powyżej przesłanek z art. 527 KC może okazać się bardzo utrudnione, dlatego ustawodawca wprowadza różne domniemania mające na celu ułatwienie wierzycielowi ich dowodzenie:

• jeżeli przedmiotową korzyść majątkową uzyskała osoba będąca w bliskim stosunku z dłużnikiem, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli (art. 527 § 3 KC),
• jeżeli korzyść majątkową uzyskał przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych, domniemywa się, że było mu wiadome, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli (art. 527 § 3 KC),
• jeżeli w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny, domniemywa się, że działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli,
• gdy dłużnik stał się niewypłacalny wskutek dokonania darowizny, domniemywa się, że działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Bezskuteczność czynności nieodpłatnej. Wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba, która uzyskała przysporzenie od dłużnika, nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli (art. 528 KC).

Ochrona wierzycieli przyszłych. Powyższe zasady znajdują też zastosowanie, gdy dłużnik działał w zamiarze pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli. Jeżeli jednak osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową odpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną tylko wtedy, gdy osoba trzecia o zamiarze dłużnika wiedziała (art. 530 KC).

Tryb zaskarżenia. Zgodnie z art. 531 § 1 KC, uznanie za bezskuteczną czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli następuje w drodze powództwa lub zarzutu przeciwko osobie trzeciej, która wskutek tej czynności uzyskała korzyść majątkową. Osobą odpowiedzialną może być także osoba, na rzecz której ten, kto pierwotnie uzyskał korzyść, rozporządził nią (dalsza osoba trzecia). Wierzyciel może wystąpić bezpośrednio przeciwko takiej osobie, jeżeli wiedziała ona o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności dłużnika za bezskuteczną albo jeżeli rozporządzenie było nieodpłatne.

Uprawnienia wierzyciela. Wierzyciel, względem którego czynność prawna dłużnika została uznana za bezskuteczną, może z pierwszeństwem przed wierzycielami osoby trzeciej dochodzić zaspokojenia z przedmiotów majątkowych, które wskutek czynności uznanej za bezskuteczną wyszły z majątku dłużnika albo do niego nie weszły (art. 532 KC).

Zwolnienie osoby trzeciej od odpowiedzialności. Osoba trzecia, która uzyskała korzyść majątkową wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli, może zwolnić się od zadośćuczynienia roszczeniu wierzyciela żądającego uznania czynności za bezskuteczną, jeżeli zaspokoi tego wierzyciela albo wskaże mu wystarczające do jego zaspokojenia mienie dłużnika (art. 533 KC).

Termin zaskarżenia. Realizacja opisanych powyżej roszczeń ograniczona jest stosunkowo długim terminem zawitym, który upływa po 5 latach od dokonania czynności zdziałanej z zamiarem pokrzywdzenia wierzycieli.

Źródło: Prawo cywilne w pigułce