Prokura – prawo w pigułce

Prokura jest specyficznym rodzajem pełnomocnictwa. Jest to pełnomocnictwo udzielone przez przedsiębiorcę podlegającego obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców, które obejmuje umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych, jakie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa.

Pomimo pewnych różnic do prokury można stosować uzupełniająco przepisy o pełnomocnictwie, chyba że byłoby to sprzeczne z jej naturą lub funkcjami.

Udzielenie. Udzielenie prokury następuje w drodze jednostronnej czynności prawnej o charakterze upoważniającym, dokonanej przez ściśle określoną grupę podmiotów do tego uprawnionych. Oświadczenie o udzieleniu prokury – podobnie jak w przypadku pełnomocnictwa – trzeba odróżnić od wewnętrznego stosunku łączącego mocodawcę i prokurenta.

Udzielić prokury może wyłącznie przedsiębiorca, czyli każdy podmiot podlegający obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców. Jeśli chodzi o przedsiębiorców będących osobami prawnymi lub jednostkami organizacyjnymi posiadającymi zdolność prawną, organy (osoby) posiadające kompetencję do udzielania prokury wskazywać będą przepisy regulujące funkcjonowanie tych przedsiębiorców. Prokurentem może być wyłącznie osoba fizyczna, która ma pełną zdolność do czynności prawnych.

Udzielenie prokury wymaga zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności (ad solemnitatem).

Przedsiębiorca ma obowiązek zgłoszenia faktu udzielenia prokury do rejestru przedsiębiorców. Zgłoszenie to powinno określać rodzaj udzielonej prokury, a w wypadku prokury łącznej – wskazywać także sposób jej wykonywania (art. 109⁸ KC).

Zakres umocowania prokurenta. Prokura obejmuje generalne umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych, jakie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Prokurent może więc reprezentować przedsiębiorcę przed wszystkimi sądami i organami państwowymi. Czynności pozasądowe mieszczące się w granicach umocowania prokurenta wskazuje orzecznictwo, wymieniając w tym zakresie np. zawieranie umów sprzedaży, przyjmowanie darowizn, podpisywanie czeków i weksli, udzielanie i zaciąganie kredytów i pożyczek, zawieranie umów o pracę, umów najmu, umów dzierżawy itp.

Jednak w kilku przepisach sam ustawodawca ogranicza jednoznacznie zakres umocowania prokurenta:

• zgodnie z art. 109³ KC, prokura nie obejmuje umocowania do dokonywania następujących czynności prawnych:

–  zbycia przedsiębiorstwa lub nieruchomości,
–  oddania przedsiębiorstwa do czasowego korzystania lub
–  obciążenia nieruchomości (np. ustanowienia na rzecz drugiej strony użytkowania przedsiębiorstwa lub nieruchomości),
do dokonania wymienionych czynności w imieniu przedsiębiorcy potrzebne jest bowiem udzielenie pełnomocnictwa szczególnego;

• w myśl art. 109⁶ KC, zakazane jest przeniesienie prokury, co oznacza, że niedopuszczalne jest ustanawianie przez prokurenta dalszych prokurentów. Jest to zakaz bezwzględny – nie może być zmieniony odmienną wolą przedsiębiorcy.

Niedopuszczalność przeniesienia prokury nie pozbawia jednak prokurenta uprawnienia do ustanowienia pełnomocnika. Jednak pełnomocnictwo takie może mocować jedynie do dokonania poszczególnej czynności lub pewnego rodzaju czynności. Wykluczone jest więc udzielenie przez prokurenta pełnomocnictwa ogólnego. Udzielając pełnomocnictwa, prokurent jest ponadto związany zakresem własnego umocowania. Pełnomocnictwo szczególne lub rodzajowe może więc dotyczyć wyłącznie takich czynności, których dokonywanie jest objęte granicami prokury.

Natomiast sam przedsiębiorca nie może ograniczyć umocowania prokurenta ze skutkiem wobec osób trzecich, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej (art. 109¹ § 2 KC).

Prokura łączna. Przedsiębiorca jest uprawniony do powołania kilku prokurentów. Może on zastrzec, że prokurenci będą działać łącznie (prokura łączna). W przypadku braku takiego zastrzeżenia, każdy z prokurentów będzie miał możliwość samodzielnego działania. Udzielając prokury łącznej mocodawca może zastosować różne warianty koniecznego współdziałania prokurentów:

• możliwe jest ustanowienie dwóch lub większej liczby prokurentów z obowiązkiem uczestniczenia przez wszystkich w każdej czynności prawnej objętej prokurą,
• dopuszczalne jest także powołanie większej liczby prokurentów z jednoczesnym ustaleniem zasady, że do skutecznego złożenia oświadczenia w imieniu mocodawcy wystarczy wspólne działanie tylko niektórych spośród nich. Każdy z prokurentów w ramach prokury łącznej umocowany jest zawsze do samodzielnego odbioru oświadczeń i pism kierowanych do przedsiębiorcy. Jest to tzw. przedstawicielstwo bierne prokurentów.

Prokura oddziałowa. Zgodnie z art. 109⁵ KC, prokurę można ograniczyć do zakresu spraw wpisanych do rejestru oddziału przedsiębiorstwa. Jest to tzw. prokura oddziałowa. Możliwe jest ustanowienie osobnego prokurenta do prowadzenia spraw każdego z wielu ewentualnych oddziałów przedsiębiorstwa, choć nie można też wykluczyć udzielenia jednej prokury obejmującej kilka (choć nie wszystkich) oddziałów przedsiębiorstwa. Celem prokury jest zwiększenie ochrony interesów przedsiębiorcy. Ustanowienie wyłącznie jednej prokury obejmującej całe przedsiębiorstwo mogłoby okazać się ryzykowne, ze względu na specyfikę okoliczności, w których działa konkretny oddział.

Ustanie prokury. W art. 109⁷ KC ustawodawca wyliczył tylko najbardziej typowe przyczyny wygaśnięcia prokury, zaliczając do nich:

• odwołanie prokury, które może nastąpić w każdym czasie,
• wykreślenie przedsiębiorcy z rejestru,
• ogłoszenie upadłości przedsiębiorcy,
• otwarcie likwidacji przedsiębiorcy,
• przekształcenie przedsiębiorcy oraz
• śmierć prokurenta.

Śmierć przedsiębiorcy, a także utrata przez niego zdolności do czynności prawnych, nie powoduje wygaśnięcia prokury. Wygaśnięcie prokury przedsiębiorca powinien zgłosić do rejestru przedsiębiorców.

Źródło: Prawo cywilne w pigułce