Przestępstwa powszechne a przestępstwa indywidualne
Z uwagi na charakter znamion podmiotu typu czynu zabronionego, przestępstwa dzieli się na powszechne i indywidualne.
Przestępstwa powszechne
Podmiot typu czynu zabronionego najczęściej nie jest w żaden sposób sprecyzowany. Wtedy znamię określające go sprowadza się do zaimka osobowego „kto”. Rozwiązanie takie dotyczy zdecydowanej większości przestępstw (typów czynów zabronionych pod groźbą kary kryminalnej). Wynika to z faktu, iż ustawodawca typizuje (kryminalizuje) zachowania powszechnie społecznie niebezpieczne, co z reguły oznacza, że ich karygodność nie zależy od szczególnego charakteru sprawcy czynu zabronionego. Taki sposób wskazania podmiotu typu czynu zabronionego pozwala wyróżnić tzw. przestępstwa powszechne. Przestępstwa powszechne, zwane też ogólnosprawczymi (tzw. delicta communia), to czyny zabronione (przestępstwa), które może popełnić każda osoba, podlegająca odpowiedzialności karnej.
Należy jednak podkreślić, że o powszechnym charakterze przestępstwa nie decyduje wyłącznie treść pierwszego znamienia typu czynu zabronionego (zaimka osobowego „kto”), lecz treść (sens) całokształtu ustawowego opisu zachowania zabronionego, czyli wszystkich znamion strony przedmiotowej danego typu czynu zabronionego. W szczególnych wypadkach opis ustawowy, w którym ustawodawca używa zaimka osobowego „kto”, nie odnosi się w istocie do przestępstwa o charakterze powszechnym (zob. np. art. 300 § 1 KK, z którego wynika, że podmiotem tego typu czynu zabronionego nie jest każda osoba, lecz wyłącznie dłużnik).
Reklama
Przestępstwa indywidualne
Niektóre rodzaje zachowań patologicznych są karygodne tylko wtedy, gdy ich sprawcami są wyłącznie osoby o ściśle określonych indywidualnych cechach. Wtedy ustawodawca typizuje (kryminalizuje) takie zachowanie wskazując w znamionach podmiotu typu czynu zabronionego specyficzne cechy osób podlegających odpowiedzialności karnej. Na tej podstawie wyróżnia się tzw. przestępstwa indywidualne (tzw. delicta propria). W Kodeksie karnym przestępstwa (typy czynów zabronionych) tego rodzaju należą do zdecydowanej mniejszości. Przestępstwa takie mogą popełnić tylko konkretnie określone osoby (intraneus), tj. o ustawowo określonych szczególnych kwalifikacjach wyróżniających je od pozostałych osób fizycznych (extraneus).
W ramach przestępstw indywidualnych wyróżnia się przestępstwa właściwe, kiedy indywidualna właściwość podmiotu jest w ogóle warunkiem karalności (zob. np. art. 296 § 1 KK). Poza przestępstwami indywidualnymi właściwymi występują jeszcze przestępstwa indywidualne niewłaściwe, kiedy ustawowa indywidualna cecha podmiotu typu czynu zabronionego jest warunkiem szczególnej (zaostrzonej albo złagodzonej) karalności, a wobec jej braku odpowiednia jest karalność w ramach przestępstwa powszechnego (w typie podstawowym czynu zabronionego). Na tej podstawie wyróżnia się przestępstwa indywidualne niewłaściwe w typie uprzywilejowanym (zob. np. art. 148 KK) oraz przestępstwa indywidualne niewłaściwe w typie kwalifikowanym (zob. np. art. 160 § 2 KK).
Od przestępstw indywidualnych, wyróżnianych z uwagi na podmiot typu czynu zabronionego, należy odróżnić tzw. własnoręczne przestępstwa powszechne (indywidualne co do czynu), które – z uwagi na określoną w ustawie szczególną okoliczność – może popełnić tylko określona osoba (np. przestępstwo samouwolnienia się z art. 242 KK może popełnić tylko osoba odbywająca karę pozbawienia wolności).