Skarga konstytucyjna

Tekst pochodzi z numeru: 4 (133) kwiecień 2012

Dr Artur Biłgorajski*

Wskazanie miejsca i daty sporządzenia skargi konstytucyjnej

Informacje te mają charakter jedynie deklaratoryjny i mogą zostać podane w sposób praktycznie dowolny (zwłaszcza jeśli chodzi o miejsce sporządzenia skargi). TK nie sprawdza prawdziwości tych danych, zresztą ich weryfikacja byłaby nader utrudniona, jeśli nie niemożliwa. Postuluje się jednak, aby miejsce sporządzenia skargi konstytucyjnej było tożsame odpowiednio z miejscem zamieszkania osoby posiadającej szczególne kwalifikacje zawodowe (w rozumieniu art. 25 KC) lub z siedzibą kancelarii pełnomocnika skarżącego, a data sporządzenia skargi mieściła się w okresie trzech miesięcy, liczonych od dnia doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia.

Znaczenie, i to pierwszorzędne, ma natomiast data złożenia skargi w biurze podawczym TK (potwierdzona prezentatą) lub data jej nadania w placówce pocztowej operatora publicznego (potwierdzona stemplem pocztowym). To właśnie ta data stanowi podstawę do ustalenia, czy trzymiesięczny termin do złożenia skargi konstytucyjnej został przez skarżącego zachowany.

Termin do wniesienia skargi konstytucyjnej jest terminem ciągłym (tempus continuum), który oblicza się na podstawie reguł określonych w art. 112 KC w zw. z art. 165 § 1 KPC. Ze względu na zawity charakter tego terminu wykluczona jest możliwość jego przywrócenia na podstawie art. 168 KPC.

Co ciekawe, ani procedura cywilna, ani procedura karna, ani administracyjna (z wyjątkiem uchylenia zaskarżonego orzeczenia) nie przewidują zasady doręczania stronom z urzędu orzeczeń wydanych przez sąd w I lub II instancji. Takie orzeczenia doręcza się stronom dopiero na ich wniosek. Strona postępowania sądowego, która nie składała wniosku o doręczenie jej orzeczenia i nie otrzymała odpisu orzeczenia, może złożyć taki wniosek nawet po kilku latach. Dopiero doręczenie jej przez sąd orzeczenia otwiera drogę wystąpienia ze skargą konstytucyjną, gdyż z tą chwilą termin do złożenia skargi konstytucyjnej rozpoczyna swój bieg⁴. Wstrzymanie się ze złożeniem wniosku o doręczenie orzeczenia pozwala zatem wydłużyć – nawet znacznie – czas potrzebny na sporządzenie skargi konstytucyjnej.

Oznaczenie sądu: Trybunał Konstytucyjny

Clara non sunt interpretanda.

Określenie podmiotu występującego ze skargą

Ze skargą konstytucyjną może wystąpić każdy, kogo konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone⁵. Termin „każdy” należy przy tym interpretować szeroko i – w konsekwencji – odnosić go do trzech kategorii podmiotów: osób fizycznych, osób prawnych prawa prywatnego oraz osób prawnych prawa publicznego.

Legitymację do wystąpienia ze skargą konstytucyjną posiada każda osoba fizyczna znajdująca się pod władzą RP. W grę wchodzą zatem nie tylko obywatele polscy, ale również apatrydzi (bezpaństwowcy) oraz cudzoziemcy. W przypadku tej ostatniej grupy podmiotów mamy jednak do czynienia z dwoma rodzajami ograniczeń: podmiotowym oraz przedmiotowym. Ograniczenie podmiotowe polega na tym, że ustawa może – na zasadzie wyjątku – ograniczyć albo wyłączyć cudzoziemców od możliwości korzystania z niektórych wolności lub praw określonych w polskiej ustawie zasadniczej⁶, co automatycznie ograniczy tej grupie podmiotów możliwość korzystania ze skargi konstytucyjnej lub w ogóle wyłączy zastosowanie tego środka. Ograniczenie przedmiotowe sprowadza się natomiast do tego, że skarga konstytucyjna cudzoziemca nie może dotyczyć prawa azylu ani prawa do uzyskania statusu uchodźcy w RP⁷.

Osoba fizyczna nie może wnieść skargi konstytucyjnej w imieniu osoby trzeciej. Za dopuszczalne i uzasadnione zostało natomiast uznane przez TK wniesienie skargi konstytucyjnej przez małżonków, o ile kwestionowany przepis znalazł zastosowanie w stosunku do jednego z nich jako podatnika, a w stosunku do drugiego jako małżonka podatnika⁸.

Legitymację do wystąpienia ze skargą konstytucyjną należy przyznać także osobom prawnym prawa prywatnego, ale jedynie w takim zakresie, w jakim ich działalność stanowi przejaw korzystania z określonej wolności lub prawa konstytucyjnego⁹. W przypadku tej kategorii podmiotów musi zatem zawsze zachodzić odpowiedniość między charakterem danej osoby prawnej a charakterem wolności lub prawa, na który ta dana osoba prawna się powołuje¹⁰.

Z taką odpowiedniością będziemy mieli z reguły do czynienia w przypadku: wolności działalności gospodarczej¹¹, prawa do sądu¹², prawa własności¹³ czy prawa do wynagrodzenia szkody¹⁴. Nie będzie można natomiast mówić niej w przypadku: praw wyborczych¹⁵, prawa do ochrony zdrowia czy prawa do nauki¹⁶. Oczywiste jest bowiem, że te ostatnie prawa z istoty swej mogą przysługiwać jedynie osobom fizycznym, a zatem osoby prawne nie mogą być ich beneficjentami.

Dobrowolne podjęcie przez osobę prawną prawa prywatnego realizacji określonych usług na rzecz państwa lub samorządu terytorialnego – nawet jeśli jest ściśle związane z wykonywaniem decyzji władczych – nie zmienia jej charakteru podmiotu prywatnoprawnego, a tym samym nie pozbawia automatycznie tej osoby prawnej przysługujących jej praw konstytucyjnych¹⁷.

Wyjątkowo osoba prawna prawa prywatnego może złożyć skargę konstytucyjną w imieniu osób trzecich, jeżeli spełnione są kumulatywnie następujące warunki: 1) korzystanie przez osoby trzecie z ich praw i wolności konstytucyjnych jest ściśle powiązane z działalnością danej osoby prawnej; 2) wzmiankowane osoby trzecie nie mają możliwości złożenia skargi konstytucyjnej; 3) zainteresowana osoba prawna nie ma możliwości zainicjowania postępowania przed TK w trybie art. 191 ust. 1 pkt 3–5 Konstytucji RP¹⁸.

Warunkiem skorzystania przez osobę prawną z prawa do złożenia skargi konstytucyjnej jest upoważnienie organu statutowego wyrażone w formie uchwały dla podmiotu (organu) reprezentującego osobę prawną¹⁹.

Najwięcej kontrowersji budzi legitymacja osób prawnych prawa publicznego do występowania ze skargami konstytucyjnymi. Podmiot taki może wyjątkowo wystąpić ze skargą konstytucyjną, jeżeli spełnione są kumulatywnie następujące warunki: 1) sytuacja prawna takiego podmiotu jest niezależna od organów władzy publicznej; 2) jego działania wywierają bezpośredni wpływ na sposób korzystania z konstytucyjnych praw przez określone jednostki; 3) poprzez ograniczenie praw wzmiankowanego podmiotu dochodzi równocześnie do ograniczenia praw tych jednostek²⁰. Jako hipotetyczny przykład spełnienia wymienionych przesłanek można wskazać skargę konstytucyjną państwowej uczelni wyższej przeciwko regulacji ograniczającej prawo do nauki albo wolność badań naukowych²¹. Jeśli chodzi natomiast o przykłady realne, to TK dopuścił ochronę w trybie skargi konstytucyjnej praw majątkowych państwowej osoby prawnej^22,spółki z udziałem Skarbu Państwa²³ oraz samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej²⁴.

Do wystąpienia ze skargą konstytucyjną nie mają natomiast legitymacji organy władzy publicznej oraz inne podmioty realizujące władztwo publiczne, w szczególności jednostki samorządu terytorialnego²⁵. Wymienione podmioty z natury rzeczy są bowiem nie tyle beneficjentami uprawnień wynikających z poszczególnych wolności i praw konstytucyjnych przypisanych podmiotom prywatnym, co adresatami obowiązków związanych z realizacją praw innych podmiotów.

Skarga konstytucyjna oraz zażalenie na postanowienie o odmowie nadania skardze dalszego biegu muszą zostać sporządzone (a w każdym razie sygnowane) przez adwokata albo radcę prawnego, chyba że skarżącym jest osoba posiadająca szczególne kwalifikacje zawodowe, tj. sędzia, prokurator, notariusz, dr hab. albo profesor nauk prawnych²⁶. Przymus adwokacko-radcowski nie obejmuje natomiast obowiązku reprezentowania skarżącego przez fachowego pełnomocnika w toku postępowania przed TK.

Fachowy pełnomocnik może pochodzić z wyboru albo zostać ustanowiony z urzędu. Z tym drugim przypadkiem będziemy mieli do czynienia w sytuacji, gdy skarżący – z powodu niemożności poniesienia kosztów pomocy prawnej – zwróci się do sądu rejonowego swojego miejsca zamieszkania o ustanowienie dla niego adwokata albo radcy prawnego na podstawie KPC, a jego wniosek zostanie przez sąd uwzględniony. Co istotne, do czasu rozstrzygnięcia przez sąd wzmiankowanego wniosku nie biegnie termin do wniesienia skargi konstytucyjnej²⁷.

Reasumując ten wątek rozważań, należy wskazać, że na określenie podmiotu występującego ze skargą konstytucyjną składają się następujące elementy:
1) w przypadku osoby fizycznej jej imię i nazwisko, natomiast w przypadku osoby prawnej jej nazwa; personalia osoby (osób) upoważnionej do reprezentowania danego podmiotu oraz podstawy reprezentacji;
2) w przypadku osoby fizycznej jej adres, natomiast w przypadku osoby prawnej – jej siedziba;
3) imię i nazwisko pełnomocnika skarżącego, a w przypadku gdy skarżącym jest osoba fizyczna posiadająca szczególne kwalifikacje zawodowe – wskazanie tych kwalifikacji;
4) siedziba kancelarii fachowego pełnomocnika oraz jego nr wpisu na listę adwokatów albo radców prawnych (ten element jest oczywiście zbędny, gdy skarżącym jest osoba posiadająca szczególne kwalifikacje zawodowe).

Co istotne, wniesienie skargi konstytucyjnej nie wymaga zapłaty żadnej opłaty sądowej.

Oznaczenie rodzaju pisma procesowego: skarga konstytucyjna

Clara non sunt interpretanda.

Określenie przedmiotu skargi konstytucyjnej

Ta część skargi konstytucyjnej winna zawierać trzy elementy:

1) wskazanie podstawy prawnej skargi konstytucyjnej, którą jest każdorazowo art. 79 ust. 1 w zw. z art. 188 pkt 5 Konstytucji RP;

2) dokładne określenie – z jednaj strony – ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach albo obowiązkach określonych w Konstytucji RP i w stosunku do którego skarżący domaga się stwierdzenia niezgodności z ustawą zasadniczą (wskazanie konkretnego przepisu lub przepisów, nazwy aktu, daty wydania oraz miejsca publikacji), oraz – z drugiej strony – przepisu (przepisów) ustawy zasadniczej, którego naruszenie zarzuca się w skardze konstytucyjnej, oraz sposobu, w jaki – zdaniem skarżącego – został on naruszony;

3) wniosek o zwrot kosztów zastępstwa procesowego wg norm prawem przepisanych.

W petitum skargi konstytucyjnej można również zawnioskować o wydanie przez TKpostanowienia tymczasowego o charakterze zabezpieczającym, którego treścią będzie zawieszenie lub wstrzymanie wykonania orzeczenia indywidualnego (np. wyroku sądowego, decyzji administracyjnej lub innego rozstrzygnięcia), w związku z którym wniesiono skargę konstytucyjną. Wówczas jednak w uzasadnieniu skargi skarżący musi dodatkowo podnieść argumenty, które uprawdopodobnią, że wykonanie wzmiankowanego orzeczenia niesie ryzyko spowodowania skutków nieodwracalnych lub wiążących się z dużym uszczerbkiem dla niego²⁸.

Komentarza wymaga w tym miejscu zwłaszcza: 1) przedmiot kontroli skargi konstytucyjnej, którym może być ustawa lub inny akt normatywny, oraz 2) wzorzec kontroli skargi konstytucyjnej, którym może być wyłącznie wolność lub prawo o randze konstytucyjnej.

Ad. 1. Pojęcie ustawy nie budzi wątpliwości. Obejmuje ono wszelkie rodzaje ustaw, także specyficzne, np. ustawę budżetową czy ustawę wyrażającą zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej. Kontroli TK podlegają także inne akty normatywne pochodzące od krajowego prawodawcy, których moc prawna jest równa ustawie, np. rozporządzenia Prezydenta RP z mocą ustawy (art. 234 Konstytucji RP), rozporządzenia Prezydenta RP z mocą ustawy z okresu międzywojnia, dekrety PKWN, dekrety z mocą ustawy wydawane przez rząd w latach 1945–1952, dekrety Rady Państwa z lat 1952–1989²⁹.

Z kolei przez akt normatywny należy rozumieć każdy akt ustanawiający normy prawne o charakterze – po pierwsze – generalnym (ogólnym), tzn. skierowane do pewnej klasy adresatów wyróżnionych z uwagi na jakąś ich wspólną cechę, i – po drugie – abstrakcyjnym, tzn. ustanawiające pewne wzory (klasy) zachowań i nieulegające samouchyleniu (skonsumowaniu) poprzez jednorazowe zastosowanie³⁰. Analiza dotychczasowego orzecznictwa TK wskazuje przy tym, że zakres aktów normatywnych, których kwestionowanie w trybie skargi konstytucyjnej było uznawane za dopuszczalne, jest szerszy, niż to wynika z art. 188 pkt 1–3 Konstytucji RP. Stąd wniosek, że zakres przedmiotowy aktów normatywnych, które mogą być poddane kontroli zgodności z ustawą zasadniczą w postępowaniu wszczętym w wyniku złożenia skargi konstytucyjnej, został określony w art. 79 ust. 1 Konstytucji RP w sposób autonomiczny i niezależny od art. 188 pkt 1–3³¹.

Zdaniem TK aktem normatywnym, w rozumieniu art. 79 ust. 1 ustawy zasadniczej, może być nie tylko akt normatywny wydany przez któryś z organów polskich, ale także – po spełnieniu dalszych warunków – akt wydany przez organ organizacji międzynarodowej, której członkiem jest RP. Dotyczy to w pierwszym rzędzie aktów należących do prawa UE, stanowionych przez instytucje tej organizacji. Akty takie wchodzą bowiem w skład obowiązującego w Polsce porządku prawnego i wyznaczają sytuacje prawne jednostki³².

Tytułem przykładu warto wskazać, że TK zakwalifikował jako akt normatywny m.in.: akt prawa miejscowego³³, umowę międzynarodową³⁴ oraz rozporządzenie UE³⁵.

Co istotne, TK może przyjąć do rozpatrzenia skargę konstytucyjną nawet na taki akt normatywny, który utracił moc obowiązującą, jeżeli wydanie orzeczenia dotyczącego tego aktu normatywnego jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Uchylenie przepisu nie zawsze jest bowiem równoznaczne z utratą jego mocy obowiązującej w rozumieniu TKU, o której można mówić dopiero wówczas, gdy zakwestionowany przepis nie może już być podstawą indywidualnych aktów stosowania prawa³⁶. Jeżeli zatem nadal możliwe jest zastosowanie uchylonego przepisu do jakiejkolwiek sytuacji z przeszłości, teraźniejszości lub przyszłości, to przepis taki nie utracił mocy obowiązującej i brak jest podstaw do umorzenia postępowania przed TK³⁷. O tym, czy przepis może być nadal stosowany, decyduje treść normy czasowej (intertemporalnej)³⁸. Ewentualne wątpliwości w tym zakresie rozstrzyga się zgodnie z domniemaniem potrzeby dokonania kontroli norm w celu ochrony naruszonych wolności lub praw³⁹.

Przedmiotem skargi konstytucyjnej może być również pominięcie prawodawcze (legislacyjne), tzn. regulacja niepełna, fragmentaryczna, zbyt wąsko zakreślająca zakres zastosowania normy prawnej. Pominięciem legislacyjnym podlegającym kontroli TK jest zatem sytuacja, gdy ustawodawca co prawda unormował jakąś dziedzinę stosunków społecznych, ale dokonał tego w sposób niepełny, pomijając pewne kwestie, które zgodnie z Konstytucją RP powinny zostać unormowane⁴⁰. Pominięcie prawodawcze może mieć charakter przedmiotowy albo podmiotowy. Zarzut pominięcia przedmiotowego będzie dotyczył nieobjęcia regulacją pewnych sytuacji czy stanów faktycznych, natomiast zarzut pominięcia podmiotowego będzie dotyczył nieobjęcia regulacją pewnej grupy czy kategorii podmiotów. W obu przypadkach należy wykazać nieodzowność szerszego zakreślenia wachlarza sytuacji czy kręgu adresatów normy prawnej. TK podkreślił, że o pominięciu legislacyjnym można mówić jedynie w sytuacji istnienia jakościowej tożsamości (albo przynajmniej daleko idącego podobieństwa) materii unormowanych w danym przepisie i pozostających poza jego regulacją⁴¹.

Nie jest natomiast możliwe kwestionowanie w drodze skargi konstytucyjnej zaniechania ustawodawcy, które polega na niewydaniu aktu normatywnego i nieuregulowaniu określonego zagadnienia (kwestii, materii) mimo istnienia ku temu konstytucyjnego obowiązku⁴².

Możliwości rozpoznania merytorycznego skargi konstytucyjnej nie przekreśla wadliwe powołanie w petitum skargi normy prawnej determinującej ostateczne rozstrzygnięcie o wolnościach lub prawach. Obowiązuje bowiem w tym zakresie zasada falsa demonstratio non nocet, zgodnie z którą istotne znaczenie dla sprawy ma jej materia, a nie oznaczenie⁴³. Zasada ta znajduje zresztą zastosowanie nie tylko w odniesieniu do norm stanowiących przedmiot kontroli, ale również do norm prawnych stanowiących podstawę (wzorzec) kontroli⁴⁴. TK dokona zatem rekonstrukcji zarzutu nie tylko na podstawie treści petitum, ale także na kanwie uzasadnienia, które jako integralna część skargi konstytucyjnej stanowi usystematyzowanie oraz rozwinięcie wątpliwości wskazanych na początku pisma inicjującego postępowanie⁴⁵.

Należy przyjąć, że skarżący może zmodyfikować przedmiot zaskarżenia najpóźniej do dnia poprzedzającego dzień wydania przez TK postanowienia o niedopuszczalności skargi. Trybunał uznaje bowiem za bezskuteczną zmianę przedmiotu zaskarżenia dopiero w zażaleniu na wzmiankowane postanowienie. W konsekwencji, rozpoznając takie zażalenie, TK ograniczy się wyłącznie do zbadania zasadności odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej⁴⁶.

Ad. 2. W postępowaniu zainicjowanym skargą konstytucyjną podstawami (wzorcami) kontroli mogą być wyłącznie te przepisy, które – po pierwsze – mają rangę konstytucyjną (kryterium mocy prawnej normy) oraz – po drugie – statuują prawa podmiotowe skarżącego (kryterium treści normy). W grę wchodzą tu zatem wyłącznie takie przepisy ustawy zasadniczej, które są podstawą normy prawnej adresowanej do skarżącego, kształtującej jego sytuację prawną i dającej mu możliwość wyboru zachowania się.

Siłą rzeczy główny wzorzec kontroli w postępowaniu realizowanym na podstawie skargi konstytucyjnej stanowią przepisy rozdziału II Konstytucji RP, zatytułowanego „Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela”. Nie wszystkie jednak wolności i prawa z wymienionego rozdziału mogą stanowić samoistny wzorzec kontroli, np. powołanie się na zasadę proporcjonalności⁴⁷ czy zasadę równości⁴⁸ czyni koniecznym jednoczesne wskazanie przez skarżącego konkretnego prawa lub wolności konstytucyjnej mającego postać normatywną prawa podmiotowego. Z kolei oparcie skargi konstytucyjnej na zarzucie naruszenia godności człowieka⁴⁹ jest możliwe jedynie wówczas, gdy skarżący wywodzi z niej określone prawo podmiotowe, które nie jest gwarantowane przez inne przepisy rozdziału II Konstytucji RP.

Przepisy rozdziału I Konstytucji RP, zatytułowanego „Rzeczpospolita”, mają w sferze praw i wolności jednostki znaczenie subsydiarne i uzupełniają przepisy rozdziału II. Co do zasady nie mogą być wzorcem kontroli w postępowaniu skargowym te przepisy rozdziału I ustawy zasadniczej, które odnoszą się do zasad ustrojowych i funkcjonowania organów państwowych (np. art. 4, 7, 8, 20, art. 87 ust. 2, art. 177 Konstytucji RP). Skoro bowiem większość z tych zasad nie kreuje żadnych praw podmiotowych jednostki, to nie można czynić z nich normatywnej podstawy dla konkretnych wolności lub praw⁵⁰. Jednak niektóre zasady ustrojowe mogą stanowić samodzielną podstawę skargi konstytucyjnej, gdyż można wyprowadzić z nich przysługujące skarżącemu prawa podmiotowe. Będzie to np. zasada wolności działalności gospodarczej (art. 22 Konstytucji RP) czy zasada ochrony własności (art. 21 ust. 1 Konstytucji RP).

Szczególną rolę odgrywa zasada demokratycznego państwa prawnego, przewidziana w art. 2 Konstytucji RP. Znajduje ona zastosowanie w przypadku, gdy skarżący podnosi zarzut naruszenia wolności i praw mających sprecyzowaną normatywną postać praw podmiotowych, które nie są odpowiednio wyrażone w treści innych przepisów konstytucyjnych⁵¹. Wówczas skarżący może wskazać jako wzorzec kontroli art. 2 ustawy zasadniczej i co najmniej jedną z wynikających z tego przepisu zasad: ochrony zaufania do państwa i prawa i związanego z nią zakazu działania prawa wstecz, poprawnej legislacji, w tym dostatecznej określoności i zrozumiałości przepisów prawnych, pewności prawa, ochrony praw nabytych, poszanowania interesów w toku, prawa do sprawiedliwego traktowania w sferze stosunków objętych gwarancjami konstytucyjnymi. Zasada demokratycznego państwa prawnego odgrywa także istotną rolę jako dopełnienie i dookreślenie treści przepisów Konstytucji gwarantujących określone wolności lub prawa. Może ona zatem stanowić pomocniczy, uzupełniający wzorzec kontroli przy jednoczesnym wskazaniu innej naruszonej normy konstytucyjnej⁵².

Wzorcami kontroli w postępowaniu skargowym nie mogą być natomiast:

a) normy innych niż Konstytucja RP aktów normatywnych, np. umów międzynarodowych albo rozporządzeń unijnych;

b) te przepisy ustawy zasadniczej, które nie mogą stanowić źródła wolności i praw jednostek, np. Preambuła Konstytucji RP⁵³, przepisy określające zasady organizacji i funkcjonowania organów państwowych⁵⁴;

c) prawa określone w art. 81 Konstytucji RP (np. minimalna wysokość wynagrodzenia za pracę, bezpieczne i higieniczne warunki pracy czy ochrona konsumentów przed działaniami zagrażającymi ich zdrowiu), które mają charakter wyłącznie programowy, a nie konkretny, i ustalenie treści których zostało pozostawione ustawodawcy zwykłemu⁵⁵.

Jak już wskazano wyżej, do norm prawnych stanowiących podstawę (wzorzec) kontroli znajduje zastosowanie zasada falsa demonstratio non nocet⁵⁶. Ponadto Rzecznik Praw Obywatelskich – jeśli zgłasza swój udział w postępowaniu⁵⁷ – może doprecyzować powołane w skardze konstytucyjnej wzorce kontroli, pod warunkiem że zostały one wskazane lub omówione przez skarżącego, chociażby w uzasadnieniu skargi⁵⁸.

TK, orzekając, związany jest granicami skargi konstytucyjnej wskazanymi przez samego skarżącego i – ewentualnie – doprecyzowanymi przez RPO. Trybunał nie może zatem orzekać o przepisach niewskazanych przez podmiot inicjujący postępowanie ani z urzędu rozszerzać lub uzupełniać przedmiotu i wzorca kontroli⁵⁹. Jeśli jednak inicjator postępowania wiąże kwestionowaną treść normatywną z pewnym redakcyjnie wyodrębnionym fragmentem ustawy, podczas gdy do zrekonstruowania tej treści trzeba wziąć pod uwagę także inny (niewskazany przez niego) fragment tej samej ustawy, to nic nie stoi na przeszkodzie, aby TK poddał kontroli wszystkie przepisy ustawy, z których wynika kwestionowana treść normatywna⁶⁰.

Uzasadnienie skargi konstytucyjnej

Uzasadnienie skargi konstytucyjnej winno zawierać następujące elementy:

1) dokładny opis stanu faktycznego sprawy zawisłej przed TK;

2) wskazanie orzeczenia ostatecznego, z którym łączone jest naruszenie praw lub wolności skarżącego;

3) charakterystykę naruszonych wolności lub praw konstytucyjnych;

4) charakterystykę sposobu naruszenia wolności lub praw konstytucyjnych;

5) uzasadnienie zarzutu niezgodności kwestionowanego przepisu (przepisów) ze wskazanym w petitum skargi wzorcem (wzorcami) konstytucyjnym.

Co istotne, w uzasadnieniu skargi konstytucyjnej powinien znajdować odzwierciedlenie jej dualistyczny charakter, tj. – po pierwsze – jako środka ochrony wolności i praw zagwarantowanych w Konstytucji RP oraz – po drugie – jako narzędzia służącego eliminacji z porządku prawnego przepisów sprzecznych z ustawą zasadniczą. W praktyce oznacza to, że skupiając się zasadniczo na skarżącym, nie można przejść do porządku dziennego nad skutkami ewentualnego uwzględnienia skargi dla innych podmiotów, które znalazły się w analogicznej (jak skarżący) sytuacji oraz dla systemu prawnego RP, w który kwestionowana norma (póki co) egzystuje. Takie wszechstronne, poparte przekonującymi argumentami uzasadnienie niewątpliwie zwiększa szanse na uwzględnienie skargi przez TK.

Ad. 1. Dokładny opis stanu faktycznego powinien obejmować szczegółową rekonstrukcję zdarzeń (faktycznych i prawnych), których suma doprowadziła do wydania ostatecznego orzeczenia na podstawie ustawy lub innego aktu normatywnego naruszającego konstytucyjne wolności lub prawa skarżącego. Szczególną wagę należy w tej części skargi przywiązać do opisu – krok po kroku – procesu wyczerpywania drogi prawnej przez skarżącego.

Okoliczność wyczerpania drogi prawnej, tj. skorzystania przez skarżącego – przed wniesieniem skargi konstytucyjnej – z wszystkich środków prawnych, jakie przysługują mu w toku instancji i umożliwiają merytoryczne rozpatrzenie sprawy, łączy się z wydaniem prawomocnego orzeczenia, z którym skarżący wiąże naruszenie swoich wolności lub praw konstytucyjnych⁶¹.Orzeczenie prawomocne to takie, od którego nie przysługuje już zwyczajny środek odwoławczy. Wydanie takiego orzeczenia nadaje niezbędny – w świetle art. 79 ust. 1 Konstytucji RP – walor ostateczności rozstrzygnięciu, z którego wydaniem skarżący wiąże zarzut naruszenia jego wolności lub praw. Podjęcie zatem dalszych kroków zmierzających do wzruszenia takiego orzeczenia, co w praktyce sprowadza się do wniesienia nadzwyczajnego środka zaskarżenia, nie mieści się już w zakresie pojęcia wyczerpania drogi prawnej; także wówczas, gdy krokom tym towarzyszy wydanie w sprawie dalszych rozstrzygnięć⁶².

Obowiązek wyczerpania drogi prawnej wyklucza wniesienie skargi konstytucyjnej od takich orzeczeń, które stały się prawomocne lub ostateczne dlatego, że zainteresowany nie wykorzystał bądź wykorzystał niewłaściwie możliwości wyczerpania całego dostępnego toku instancji w postępowaniu sądowym (administracyjnym). To niewyczerpanie może polegać także na uchybieniu terminowi przewidzianemu do wniesienia środka odwoławczego⁶³. Wykorzystanie procedur sądowych (administracyjnych) musi mieć zatem charakter merytoryczny⁶⁴, a skargi konstytucyjnej nie można traktować jako instrumentu służącego korygowaniu zaniedbań popełnionych w postępowaniu poprzedzającym jej wniesienie⁶⁵.

Ponieważ Konstytucja RP gwarantuje co najmniej dwuinstancyjne postępowanie sądowe⁶⁶, pojawia się pytanie, jak traktować skargę kasacyjną, czyli środek zaskarżenia orzeczeń sądowych wydawanych w II instancji. Odpowiedź zależy od charakteru kasacji w poszczególnych procedurach sądowych.

W sprawach administracyjnych złożenie skargi konstytucyjnej powinno zostać – co do zasady – poprzedzone wszczęciem postępowania przed Naczelnym Sądem Administracyjnym. Tok instancji zostanie zatem wyczerpany dopiero po złożeniu najpierw skargi do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego, a następnie kasacji do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Wyczerpanie toku instancji po złożeniu odwołania, w którego efekcie zostaje wydana ostateczna decyzja administracyjna, może nastąpić jedynie wyjątkowo, gdy zgodnie z obowiązującą procedurą skarżący nie będzie miał uprawnienia do skorzystania z drogi sądowej i uzyskania prawomocnego wyroku⁶⁷.

W postępowaniach karnym i cywilnym kasacja ma charakter nadzwyczajnego środka zaskarżenia, w związku z czym tok instancji zostaje wyczerpany z chwilą uprawomocnienia się wyroku sądu II instancji. Od daty doręczenia tego orzeczenia rozpoczyna się bieg trzymiesięcznego terminu na wniesienie skargi konstytucyjnej. Ewentualne złożenie kasacji (równoczesne, wcześniejsze lub późniejsze) nie ma znaczenia dla biegu wzmiankowanego terminu⁶⁸.

Nie można jednak zaryzykować stwierdzenia, że złożenie kasacji nie ma w ogóle wpływu na sposób rozpatrzenia skargi konstytucyjnej przez TK. Złożenie równocześnie lub w niewielkich odstępach czasu skargi konstytucyjnej i skargi kasacyjnej może prowadzić do różnych sytuacji procesowych, z których najbardziej typowe to:

a) możliwość zawieszenia postępowania przez TK do czasu rozpatrzenia kasacji przez SN;

b) jeżeli SN przyjmie kasację do rozpoznania, a następnie uchyli orzeczenie sądu II instancji (lub orzeczenia sądów obu instancji), będziemy mieli do czynienia z sytuacją, w której orzeczenie wskazane przez skarżącego utraciło walor ostateczności, co zaimplikuje konieczność wydania postanowienia o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej;

c) jeżeli SN, na podstawie 398¹⁶KPC, zmieni jedynie częściowo prawomocne orzeczenie sądu II instancji, a zarzuty skargi konstytucyjnej związane są z orzeczeniem SN w części, w której zmieniło ono orzeczenia sądów niższych instancji, termin do złożenia skargi konstytucyjnej rozpocznie swój bieg od momentu doręczenia skarżącemu orzeczenia SN⁶⁹.

Sytuacja skarżącego nie ulegnie natomiast jakimkolwiek zmianom, jeżeli:

a) SN nie przyjmie kasacji do rozpoznania;

b) SN co prawda przyjmie skargę kasacyjną do rozpoznania, ale następnie ją oddali;

c) SN, na podstawie 398¹⁶KPC, zmieni jedynie częściowo prawomocne orzeczenie sądu II instancji, podczas gdy zarzuty skargi konstytucyjnej nie są związane z orzeczeniem SN w części, w której zmieniło ono orzeczenia sądów niższych instancji.

Ad. 2. Clara non sunt interpretanda.

Ad. 3. Skarżący musi wskazać i scharakteryzować konkretny przepis (przepisy) Konstytucji RP, który został naruszony ostatecznym orzeczeniem wydanym przez sąd bądź organ administracji publicznej na podstawie ustawy lub innego aktu normatywnego zakwestionowanego w skardze konstytucyjnej. W tym miejscu uzasadnienia konieczne jest:

a) wykazanie, że podstawą naruszonej wolności lub prawa jest określony przepis Konstytucji RP;

b) scharakteryzowanie naruszonej wolności (prawa);

c) wykazanie, że osoba wnosząca skargę jest podmiotem tej wolności (prawa).

W drodze skargi konstytucyjnej można dochodzić naruszenia jedynie konstytucyjnych wolności i praw. Jeżeli zatem dana wolność (prawo) nie została przewidziana w ustawie zasadniczej, lecz w innym akcie normatywnym (np. w umowie międzynarodowej, wtórnym prawie Unii Europejskiej), to nie może ona stanowić wzorca kontroli w skardze konstytucyjnej⁷⁰.

Charakterystyka naruszonej wolności (prawa) pozwala ocenić, czy faktycznie doszło do naruszenia i w czym owo naruszenie się przejawia. Oczywiście normatywnej treści danej wolności lub prawa nie można interpretować dowolnie, lecz należy odwołać się w tej kwestii do utrwalonych poglądów nauki prawa konstytucyjnego oraz orzecznictwa TK. Na tych właśnie poglądach będzie również bazował TK, oceniając zasadność skargi. Subiektywne przekonanie skarżącego o naruszeniu jego konstytucyjnych wolności lub praw musi zatem znajdować oparcie w obiektywnych argumentach.

Osoba wnosząca skargę musi wykazać, że jest podmiotem danej wolności (prawa) konstytucyjnego, a zaistniałe naruszenie tej wolności (prawa) dotyczy jej interesu osobistego, prawnego i realnego. Skarżący winien zatem w tym miejscu uzasadnienia wykazać, że naruszenie wolności lub praw zagwarantowanych w Konstytucji RP:

a) dotyczy go bezpośrednio i osobiście oraz że jest zainteresowany usunięciem zaistniałego naruszenia (interes osobisty);

b) powoduje niekorzystną zmianę w jego sytuacji prawnej (interes prawny);

c) nie jest potencjalne, lecz realne oraz aktualne i trwa w chwili wnoszenia skargi konstytucyjnej (interes aktualny)⁷¹.

Ad. 4. Wskazanie sposobu naruszenia wolności (praw) konstytucyjnych polega na uprawdopodobnieniu, że organ władzy publicznej poprzez wydanie konkretnego orzeczenia w sposób nieusprawiedliwiony wkroczył w sferę przysługujących danemu podmiotowi praw lub wolności konstytucyjnych albo tym wolnościom lub prawom odmówił ochrony bądź też ich urzeczywistnienia⁷².

Ad. 5. Na podmiocie kwestionującym zgodność ustawy lub innego aktu normatywnego z Konstytucją RP ciąży obowiązek wykazania tej niezgodności za pomocą konkretnych i przekonujących argumentów prawnych. Uzasadnienie zarzutu niezgodności kwestionowanego przepisu (przepisów) ze wskazanym w petitum skargi i scharakteryzowanym w jej uzasadnieniu wzorcem (wzorcami) konstytucyjnym sprowadza się zatem do próby obalenia domniemania konstytucyjności kwestionowanego aktu normatywnego.

Wykonanie powyższego obowiązku nabiera kwalifikowanego charakteru w razie wniesienia skargi konstytucyjnej, w której kwestionowana jest zgodność aktu pochodnego (wtórnego) prawa UE z Konstytucją RP. Od skarżącego należy wówczas wymagać, aby wskazując, na czym polega naruszenie jego wolności lub praw, czyli przedstawiając argumenty przemawiające za merytoryczną niezgodnością unormowań stanowiących przedmiot skargi z przepisami ustawy zasadniczej, równocześnie należycie uprawdopodobnił, że kwestionowany akt pochodnego prawa unijnego istotnie obniża poziom ochrony praw i wolności w porównaniu z tym, który gwarantuje Konstytucja RP. Uprawdopodobnienie to jest koniecznym składnikiem wymagania dokładnego wykazania sposobu naruszenia wolności lub praw⁷³.

Pieczęć i podpis adwokata albo radcy prawnego

Clara non sunt interpretanda.

Wskazanie załączników

Do skargi konstytucyjnej należy załączyć:

1) w przypadku osoby prawnej – kopię uchwały jej organu statutowego upoważniającej podmiot (organ) reprezentujący tę osobę prawną do złożenia skargi konstytucyjnej;

2) w przypadku pełnomocnika z wyboru – pełnomocnictwo dla adwokata albo radcy prawnego wraz z dowodem uiszczenia opłaty skarbowej;

w przypadku pełnomocnika z urzędu – kopie: postanowienia sądu rejonowego o ustanowieniu pełnomocnika oraz decyzji organu samorządu adwokackiego albo radcowskiego wyznaczającej konkretnego adwokata albo radcę prawnego pełnomocnikiem z urzędu skarżącego;

3) w przypadku osób prawnych – aktualny wyciąg ze stosownego rejestru;

4) kopię orzeczenia organu władzy publicznej, z którego wydaniem skarżący łączy naruszenie przysługujących mu wolności lub praw konstytucyjnych;

5) kopie orzeczeń wydanych w związku z wyczerpaniem przez skarżącego przysługujących mu środków odwoławczych lub środków zaskarżenia, łącznie z orzeczeniem wydanym przez sąd I instancji;

6) pięć egzemplarzy skargi konstytucyjnej wraz z załącznikami.

Wzór skargi konstytucyjnej⁷⁴

Katowice, dnia 6 maja 2008 r.

Trybunał Konstytucyjny
al. J. Ch. Szucha 12a
00–918 Warszawa

Skarżący: Anna Nowak
ul. Słoneczna 15
40-126 Katowice

reprezentowany przez:
adw. Artura Białogórskiego
(Nr wpisu 1134 na listę adwokatów
Izby Adwokackiej w Katowicach)
Kancelaria Adwokacka
ul. Uniwersytecka 13
40-007 Katowice

SKARGA KONSTYTUCYJNA

Na podstawie art. 79 ust. 1 w zw. z art. 188 pkt 5 Konstytucji RP, w imieniu skarżącego, którego pełnomocnictwo załączam, składam skargę konstytucyjną i wnoszę o stwierdzenie, że:

art. 632 pkt 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) w zakresie, w jakim w razie umorzenia postępowania z powodu śmierci oskarżonego uniemożliwia zasądzenie na rzecz pokrzywdzonego i oskarżyciela posiłkowego należności z tytułu udziału w tym postępowaniu adwokata lub radcy prawnego, ustanowionego w charakterze pełnomocnika, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Jednocześnie wnoszę o zasądzenie na rzecz skarżącej zwrotu kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych.

Uzasadnienie

I. Stan faktyczny

Pismem z 10 października 2003 r. skarżąca Anna Nowak złożyła zawiadomienie o popełnieniu przez lekarza Jana Kowalskiego błędu w sztuce lekarskiej podczas porodu na Oddziale Położnictwa i Ginekologii NZOZ nr 13 w Zabrzu.

Prokurator rejonowy w Zabrzu 29 grudnia 2006 r. skierował do Sądu Rejonowego akt oskarżenia przeciwko Janowi Kowalskiemu, podejrzanemu o czyn z art. 160 § 1 i 3 Kodeksu karnego.

Pismem z 11 stycznia 2007 r. Anna Nowak złożyła przez swojego pełnomocnika oświadczenie o zamiarze działania w postępowaniu przed sądem w charakterze oskarżycielki posiłkowej.

W trakcie postępowania oskarżony zmarł. W tych okolicznościach pełnomocnik oskarżycielki posiłkowej wniósł o zasądzenie – w orzeczeniu w przedmiocie umorzenia postępowania wobec śmierci oskarżonego – na rzecz oskarżycielki posiłkowej Anny Nowak kosztów postępowania karnego, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego, według norm przepisanych.

Postanowieniem z 30 listopada 2007 r., sygn. akt II K 25/07, Sąd Rejonowy w Zabrzu umorzył postępowanie karne przeciwko oskarżonemu Janowi Kowalskiemu na podstawie art. 17 § 1 pkt 5 KPK, a na podstawie art. 632 pkt 2 KPK kosztami postępowania obciążył Skarb Państwa. Zażaleniem z 5 grudnia 2007 r. pełnomocnik oskarżycielki posiłkowej zaskarżył postanowienie Sądu Rejonowego w Zabrzu w zakresie dotyczącym orzeczenia o kosztach postępowania, zarzucając mu naruszenie art. 45 ust. 1 Konstytucji RP poprzez niezasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz oskarżycielki posiłkowej kosztów zastępstwa adwokackiego z tytułu ustanowienia pełnomocnika, co zaprzecza zasadzie rzetelnego procesu. W oparciu o ten zarzut pełnomocnik wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia przez zasądzenie na rzecz oskarżycielek posiłkowych kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy w Gliwicach postanowieniem z 6 lutego 2008 r., sygn. akt VI Kz 43/08, zaskarżone postanowienie utrzymał w mocy. Wzmiankowane postanowienie stało się prawomocne z dniem wydania, a zaskarżenie go w toku instancji jest niemożliwe. Tym samym przysługuje mu walor orzeczenia ostatecznego w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji RP. Doręczenie tego postanowienia wraz z uzasadnieniem pełnomocnikowi skarżącej w dniu 14 lutego 2008 r. otworzyło tej ostatniej drogę do wniesienia niniejszej skargi konstytucyjnej.

II. Wskazanie orzeczenia ostatecznego, z którym łączone jest naruszenie art. 45 Konstytucji RP

Postanowienie Sądu Okręgowego w Gliwicach z dnia 6 lutego 2008 r., sygn. akt VI Kz 43/08, stanowi ostateczne orzeczenie organu władzy publicznej, z którym skarżąca wiąże naruszenie przysługującego jej prawa do rzetelnego procesu i prawa do sądu, skonkretyzowanych w art. 45 ust. 1 Konstytucji RP.

III. Charakterystyka art. 45 Konstytucji RP

Art. 45 ust. 1 Konstytucji RP statuuje zasadę sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy, bez nieuzasadnionej zwłoki, przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Prawo to zostało zagwarantowane wszystkim potencjalnym stronom postępowania sądowego, w tym również pokrzywdzonemu i oskarżycielowi posiłkowemu w postępowaniu karnym w sprawach z oskarżenia publicznego.

W dotychczasowym orzecznictwie TK konsekwentnie przyjmuje, że na konstytucyjne prawo do sądu składają się w szczególności elementy: 1) prawo dostępu do sądu, tj. prawo uruchomienia procedury przed sądem – organem o określonej charakterystyce (właściwym, niezależnym, bezstronnym i niezawisłym); 2) prawo do odpowiedniego ukształtowania procedury sądowej, zgodnie z wymogami sprawiedliwości i jawności; 3) prawo do wyroku sądowego, tj. prawo do uzyskania wiążącego rozstrzygnięcia danej sprawy przez sąd (te trzy elementy zostały sformułowane – w ślad za doktryną – w wyroku z 9 czerwca 1998 r., sygn. K 28/97, OTK ZU nr 4/1998, poz. 50).

W kontekście niniejszej skargi zasadnicze znaczenie mają dwa, spośród wymienionych wyżej, elementy prawa do sądu, tj.: prawo dostępu do sądu oraz prawo do odpowiedniego ukształtowania procedury sądowej, zgodnie z wymogami sprawiedliwości i jawności.

Pierwszy z wymienionych aspektów prawa do sądu znajduje odzwierciedlenie m.in. w kwestii dotyczącej rozłożenia kosztów procesu pomiędzy poszczególnych uczestników postępowania, a także zwrotu tych kosztów w zależności od wyniku procesu. Odwołując się do orzecznictwa TK (np. wyroki: z 30 marca 2004 r., sygn. SK 14/03; z 23 maja 2005 r., sygn. SK 44/04), należy wskazać, że wśród elementów ograniczających realizację prawa do sądu, wyrażonego w art. 45 ust. 1 ustawy zasadniczej, mogą się znajdować bariery o charakterze ekonomicznym, w szczególności mające postać wygórowanych kosztów, niezbędnych dla wszczęcia i prowadzenia postępowania sądowego. Ograniczenie dostępności do sądu przez bariery ekonomiczne może bowiem przejawiać się w nadmiernym ryzyku ekonomicznym, wywołanym zarówno regułami, wedle których kształtuje się ostatecznie obowiązek ponoszenia kosztów postępowania, jak i samym wygórowanym poziomem kosztów. To ryzyko może powstrzymywać zainteresowanych przed wkroczeniem na drogę sądowej ochrony prawa. Za sprzeczne z zasadą dostępności do sądu można więc uważać nie tyle samo ustanowienie obowiązku ponoszenia kosztów sądowych przez uczestników postępowania sądowego, ile reguły ich rozłożenia pomiędzy uczestników, a także ukształtowanie ich na zbyt wysokim poziomie.

Ustalając natomiast treść normatywną konstytucyjnego nakazu odpowiedniego ukształtowania procedury sądowej, należy przypomnieć, że z ugruntowanego orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego wynika, iż wymóg „rzetelnego procesu” zakłada realizację licznych zasad procesowych. Wśród nich wskazuje się przede wszystkim na sprawiedliwość i jawność postępowania (por. np. wyroki z: 13 maja 2002 r., sygn. SK 32/01, OTK ZU nr 3/A/2002, poz. 31; 12 maja 2003 r., sygn. SK 38/02, OTK ZU nr 5/A/2003, poz. 38; 23 października 2006 r., sygn. SK 42/04, OTK ZU nr 9/A/2006, poz. 125).

IV. Wskazanie sposobu naruszenia art. 45 Konstytucji RP

Podstawę prawną orzeczenia Sądu Okręgowego w Gliwicach z dnia 6 lutego 2008 r., sygn. akt VI Kz 43/08, stanowi art. 632 pkt 2 KPK, co wynika wprost zarówno z sentencji, jak i z uzasadnienia wzmiankowanego orzeczenia.

Zgodnie z art. 632 pkt 2 KPK, w wypadku uniewinnienia oskarżonego albo umorzenia postępowania w sprawach z oskarżenia publicznego koszty procesu ponosi Skarb Państwa, z wyjątkiem: a) należności z tytułu udziału adwokata lub radcy prawnego ustanowionego w charakterze pełnomocnika przez pokrzywdzonego, oskarżyciela posiłkowego, powoda cywilnego albo inną osobę oraz b) należności z tytułu obrony oskarżonego w sprawie, w której oskarżony skierował przeciwko sobie podejrzenie popełnienia czynu zabronionego.

Pierwszy ze wskazanych wyjątków wyłącza prawną możliwość zwrotu kosztów pełnomocnika z wyboru poniesionych przez pokrzywdzonego i oskarżyciela posiłkowego w razie umorzenia postępowania, niezależnie od podstawy takiego umorzenia i okoliczności sprawy, co prowadzi do naruszenia art. 45 ust. 1 Konstytucji RP w aspekcie rzetelnego procesu i prawa do sądu, które realizuje się również przez właściwe uregulowanie sprawy ponoszenia i zwrotu kosztów postępowania pomiędzy poszczególnymi jego uczestnikami. Wzmiankowane naruszenie jest szczególnie dotkliwe w sytuacji, gdy – jak w realiach niniejszej sprawy – postępowanie umarzane jest z powodu śmierci oskarżonego, a więc okoliczności od pokrzywdzonego (oskarżyciela posiłkowego) całkowicie niezależnej i nieświadczącej o tym, że przegrał on sprawę.

W realiach niniejszej sprawy należy zatem zwrócić szczególną uwagę na podstawę umorzenia postępowania karnego, którą była śmierć oskarżonego, a także na długość prowadzenia przeciwko niemu postępowania karnego, które łącznie z postępowaniem przygotowawczym trwało około 4 lata. Przez cały ten czas skarżąca była reprezentowana przez adwokata, który składał w jej imieniu pisma procesowe. Śmierć oskarżonego jest zdarzeniem niezależnym od skarżącej. Jakkolwiek nie można spekulować co do ewentualnego wyroku w niniejszej sprawie, wskazać trzeba, że w świetle dowodów zebranych w postępowaniu przygotowawczym istniała realna możliwość wydania przez Sąd orzeczenia skazującego. Nie jest winą skarżącej, że do tego nie doszło. W konsekwencji niezgodnym z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP jest brak możliwości zasądzenia przez Sąd na rzecz oskarżycielki posiłkowej (skarżącej) kosztów zastępstwa adwokackiego. Norma art. 632 pkt 2 KPK, w zakresie, w jakim wyłącza możliwość zasądzenia na rzecz pokrzywdzonego i oskarżyciela posiłkowego kosztów z tytułu ustanowienia pełnomocnika w osobie adwokata lub radcy prawnego, i to niezależnie od podstawy umorzenia i okoliczności sprawy, jest niezgodna z zasadą rzetelnego procesu i prawa do sądu, która – jak wskazano powyżej – realizuje się również w problematyce dotyczącej ponoszenia i zwrotu kosztów postępowania pomiędzy poszczególnych uczestników.

V. Uzasadnienie zarzutu niezgodności art. 632 pkt 2 KPK z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP

Uzasadniając zarzut niezgodności art. 632 pkt 2 KPK z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, należy rozróżnić dwie sytuacje: 1) taką, w której do umorzenia postępowania dochodzi z przyczyn świadczących o przegraniu sprawy przez pokrzywdzonego (oskarżyciela posiłkowego); oraz 2) taką, w której postępowanie zostaje umorzone na skutek śmierci oskarżonego, a więc zdarzenia niezależnego od pokrzywdzonego (oskarżyciela posiłkowego). O ile wyłączenie prawnej możliwości zwrotu kosztów pełnomocnika z wyboru poniesionych przez pokrzywdzonego (oskarżyciela posiłkowego) jest uzasadnione w pierwszej z wymienionych sytuacji, o tyle zupełnie nie znajduje uzasadnienia w sytuacji drugiej.

W przypadku gdy postępowanie umarzane jest z powodu śmierci oskarżonego, spór pomiędzy uczestnikami postępowania karnego – pokrzywdzonym i oskarżonym – nie zostaje rozstrzygnięty. Żadna ze stron nie wygrywa ani nie przegrywa sprawy, ani nie może zostać uznana za podmiot, który wygenerował koszty procesu. Zważywszy więc, że art. 632 pkt 2 KPK dotyczy postępowania w sprawie z oskarżenia publicznego, w której organem wszczynającym postępowanie jest organ państwa, a nie pokrzywdzony (oskarżyciel posiłkowy), a postępowanie umarzane jest na podstawie art. 17 § 1 pkt 5 KPK, względy słuszności i sprawiedliwości nakazują przyjęcie stanowiska, że w tych okolicznościach istnieją podstawy do obciążenia Skarbu Państwa kosztami procesu wynikłymi z ustanowienia pełnomocnika przez pokrzywdzonego (oskarżyciela posiłkowego). Dlatego też art. 632 pkt 2 KPK w zakresie, w jakim w razie umorzenia postępowania z powodu śmierci oskarżonego uniemożliwia zasądzenie na rzecz pokrzywdzonego i oskarżyciela posiłkowego należności z tytułu udziału w tym postępowaniu adwokata lub radcy prawnego, ustanowionego w charakterze pełnomocnika, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP.

Wobec powyższego wnoszę jak na wstępie.

adw. Artur Białogórski

Załączniki:

1) pełnomocnictwo wraz z dowodem uiszczenia opłaty skarbowej;

2) postanowienie Sądu Okręgowego w Gliwicach z dnia 6 lutego 2008 r., sygn. akt VI Kz 43/08;

3) postanowienie Sądu Rejonowego w Zabrzu z dnia 30 listopada 2007 r., sygn. akt II K 25/07;

4) pięć egzemplarzy skargi konstytucyjnej wraz z załącznikami.

* Adiunkt w Katedrze Prawa Konstytucyjnego WPiA Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach; prowadzi wykłady z prawa konstytucyjnego i ustroju organów ochrony prawnej dla aplikantów radcowskich OIRP w Katowicach.

¹ Art. 48 ust. 1 ustawy z 1.8.1997 r. o Trybunale konstytucyjnym, Dz.U. Nr 102, poz. 643 ze zm.; dalej: TKU.

² Zob. www.trybunal.gov.pl/Statyst/statystyka_skargi_2001_teraz.htm; odczyt: 20.2.2012 r.

³ Skarga konstytucyjna winna spełniać szereg wymogów materialnych oraz formalnych, których sumę można zrekonstruować na podstawie czterech aktów prawnych: Konstytucji RP, KPC, UTK oraz uchwały Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Trybunału Konstytucyjnego w sprawie Regulaminu Trybunału Konstytucyjnego z 3.10.2006 r., M.P. Nr 72, poz. 720.

⁴ I. Bagińska, Skarga konstytucyjna, Warszawa 2010, s. 71.

⁵ Art. 79 ust. 1 Konstytucji RP.

⁶ Art. 37 ust. 2 Konstytucji RP.

⁷ Art. 79 ust. 2 w zw. z art. 56 ust. 1 i 2 Konstytucji RP.

⁸ Wyr. z 24.1.2001 r., SK 30/99, OTK ZU 2001, Nr 1, poz. 3.

⁹ Wyr. TK z 29.5.2001, K 5/01, OTK ZU 2001, Nr 4, poz. 87.

¹⁰ B. Banaszak, J. Boć, M. Jabłoński, [w:] Konstytucje Rzeczypospolitej oraz Komentarz do Konstytucji RP z 1997 r., J. Boć (red.), Wrocław 1998, s. 143; post. TK z 6.4.1998 r., Ts 9/98, OTK-supl. 1999, Nr 1, poz. 27; post. TK z 1.9.1998, Ts 97/98, OTK ZU 1998, Nr 6, poz. 104; post. TK z 17.8.1998 r., Ts 102/98, OTK-supl. 1999, Nr 1, poz. 72; post. TK z 21.3.2000 r., SK 6/99,
OTK ZU 2000, Nr 2, poz. 66.

¹¹ Art. 22 Konstytucji RP.

¹² Art. 45 Konstytucji RP.

¹³ Art. 64 Konstytucji RP.

¹⁴ Art. 77 ust. 1 Konstytucji RP.

¹⁵ Art. 62 Konstytucji RP.

¹⁶ Art. 70 Konstytucji RP.

¹⁷ Wyr. TK z 25.5.2009 r., SK 54/08, OTK ZU 2009, Nr 5, poz. 69.

¹⁸ Post. TK z 17.03.2003 r., Ts 116/02, OTK ZU 2003, Nr 2B, poz. 105.

¹⁹ Post. TK z 12.12.2001 r., Ts 113/01, OTK ZU 2002, Nr 1B, poz. 89.

²⁰ Post. TK z 26.10.2001 r., Ts 72/01, OTK ZU 2001, Nr 8, poz. 298.

²¹ Post. TK z 3.4.2001 r., Ts 148/00, OTK ZU 2001, Nr 3, poz. 73.

²² Wyr. TK z 21.3.2005, SK 24/04, OTK ZU 2005, Nr 3A, poz. 25.

²³ Post. TK z 8.11.2005 r., Ts 203/04, OTK ZU 2005, Nr 6B, poz. 237; post. TK z 8.11.2005, Ts 204/04, OTK ZU 2005, Nr 6B, poz. 239.

²⁴ Post. TK z 3.4.2001 r., Ts 148/00, OTK ZU 2001, Nr 3, poz. 73; wyr. TK z 4.4.2005 r., SK 7/03, OTK ZU 2005, Nr 4, poz. 34.

²⁵ J. Trzciński, Podmiotowy zakres skargi konstytucyjnej, [w:] Konstytucja. Wybory. Parlament, L. Garlicki (red.), Warszawa 2000, s. 213; idem, Zakres podmiotowy i podstawa skargi konstytucyjnej, [w:] Skarga konstytucyjna, J. Trzciński (red.), Warszawa 2000, s. 53; post. TK z 26.10.2001 r., Ts 72/01, OTK ZU 2001, Nr 8, poz. 298; post. TK z 11.12.2002 r., Ts 116/02, OTK ZU 2003, Nr 2B, poz. 104; post. TK z 12.10.2004 r., Ts 35/04, OTK. ZU 2005, Nr 1B, poz. 25; post. TK z 14.9.2004 r., Ts 74/04, OTK ZU 2004, Nr 5B, poz. 313; post. TK z 6.4.2005 r., Ts 9/05, OTK ZU 2005, Nr 3B, poz. 143; wyr. TK z 25.5.2009 r., SK 54/08, OTK ZU 2009, Nr 5, poz. 69.

²⁶ Art. 48 ust. 1 TKU.

²⁷ Art. 48 ust. 2 TKU.

²⁸ Art. 50 TKU.

²⁹ I. Bagińska, Skarga…, op. cit., s. 29. Por. R.M. Małajny, Pojęcie ustawy i ich rodzaje, [w:] Studia z wykładni prawa, C. Martysz, Z. Tobor (red.), Katowice 2008, s. 45 i n.

³⁰ Jest to tzw. materialna koncepcja aktu normatywnego, przyjmowana konsekwentnie w dotychczasowym orzecznictwie TK, począwszy od orzeczenia z 7.6.1989 r., U 15/88, OTK w 1989 r., poz. 10.

³¹ Wyr. TK z 11.11.2011 r., SK 45/09, OTK ZU 2011, Nr 9A, poz. 97.

³² Ibidem.

³³ Post. TK z 6.2.2001 r., Ts 139/00, OTK ZU 2001, Nr 2, poz. 40; post. TK z 6.10.2004 r., SK 42/02, OTK ZU 2004, Nr 9A, poz. 97.

³⁴ Wyr. TK z 18.12.2007 r., SK 54/05, OTK ZU 2007, Nr 11A, poz. 158.

³⁵ Wyr. TK z 11.11.2011 r., SK 45/09, OTK ZU 2011, Nr 9A, poz. 97.

³⁶ Wyr. TK z 17.2.2009 r., SK 10/07, OTK ZU 2009, Nr 2A, poz. 8; post. TK z 12.12.2005 r. SK 4/03, OTK ZU 2005, Nr 11 A, poz. 143; post. TK z 6.4.2005 r., SK 8/04, OTK ZU 2005, Nr 4A, poz. 44; wyr. TK z 31.1.2001 r., P 4/99, OTK ZU 2001, Nr 1, poz. 5; wyr. TK z 14.11.2000 r., K 7/00, OTK ZU 2000, Nr 7, poz. 259.

³⁷ Orz. TK z 26.9.1995 r., U 4/95, OTK 1995, Nr II, poz. 27.

³⁸ Wyr. TK z 31.1.2001 r., P 4/99, OTK ZU 2001, Nr 1, poz. 5.

³⁹ Wyr. TK z 12.12.2000 r., SK 9/00, OTK ZU 2000, Nr 8, poz. 297.

⁴⁰ Wyr. TK z 2.6.2009 r., SK 31/08, OTK ZU 2009, Nr 6A, po z. 83; wyr. TK z 3.12.1996 r., K 25/95, OTK ZU 1996, Nr 6, poz. 52; post. TK z 11.10.2004 r., SK 42/03, OTK ZU 2004, Nr 9A, poz. 99.

⁴¹ Post. TK z 11.12.2002 r., SK 17/02, OTK ZU 2002, Nr 7A, poz. 98; wyr. TK z 22.7.2008 r., K 24/07, OTK ZU 2008, Nr 6A, poz. 110.

⁴² Post. TK z 27.1.1998 r., Ts 1/98, OTK ZU 1998, Nr 2, poz. 22; wyr. TK z 6.5.1998 r., K 37/97, OTK ZU 1998, Nr 3, poz. 33; wyr. TK z 2.6.2009 r., SK 31/08, OTK ZU 2009, Nr 6A, poz. 83.

⁴³ Wyr. TK z 24.2.2009 r., SK 34/07, OTK ZU 2009, Nr 2A, poz. 10; wyr. TK z 6.3.2007 r., SK 54/06, OTK ZU 2007, Nr 3A, poz. 23; wyr. TK z 2.9.2008 r., K 35/06, OTK ZU 2008, Nr 7A, poz. 120; post. TK z 21.7.2009 r., SK 61/08, OTK ZU 2009, Nr 7A, poz. 120.

⁴⁴ Ibidem.

⁴⁵ Post. TK z 25.11.2009 r., SK 16/09, OTK ZU 2009, Nr 10A, poz. 160.

⁴⁶ Post. TK z 29.4.2003 r., Ts 161/02, OTK ZU 2003, Nr 2B, poz. 134.

⁴⁷ Art. 31 ust. 3 Konstytucji RP; zob. wyr. TK z 28.1.2003 r., K 2/02, OTK ZU 2004, Nr 1A, poz. 4; post. TK z 23.1.2002 r., Ts 105/00, OTK Zu 2002, Nr 1B, poz. 60.

⁴⁸ Art. 32 Konstytucji RP; zob. post. TK z 23.1.2002 r., SK 13/01, OTK ZU 2002, Nr 1A, poz. 9; wyr. TK z 29.1.2002 r., SK 11/01, OTK ZU 2002, Nr 1A, poz. 2; post. TK z 26.6.2002 r., SK 1/02, OTK ZU 2002, Nr 4A, poz. 53; post. TK z 24.7.2002 r., SK 44/01, OTK ZU 2002, Nr 4A, poz. 57; wyr. TK z 13.1.2004 r., SK 10/03, OTK ZU 2004, Nr 1A, poz. 2; post. TK z 14.12.2004 r., SK 29/03, OTK ZU 2004, Nr 11 A, poz. 124; post. TK z 30.12.2004 r., Ts 179/04, OTK ZU 2005, Nr 2B, poz. 87; post. TK z 23.1.2002 r., SK 13/01, OTK ZU 2002, Nr 1A, poz. 9; post. TK z 26.6.2002 r. SK 1/02, OTK ZU 2002, Nr 4A, poz. 53; wyr. TK z 24.2.2009 r., SK 34/07, OTK ZU 2009, Nr 2A, poz. 10.

⁴⁹ Art. 30 Konstytucji RP; zob. wyr. TK z 25.2.2002, SK 29/01, OTK ZU 2002, Nr 1A, poz. 5.

⁵⁰ Post. TK z 29.6.2000 r., Ts 118/99, OTK ZU 2000, Nr 5, poz. 155; wyr. TK z 10.7.2000 r., SK 12/99, OTK ZU 2000, Nr 5, poz. 143; wyr. TK z 26.3.2002 r., SK 2/01, OTK ZU 2002, Nr 2A, poz. 15; post. TK z 2.7.2003 r., Ts 128/02, OTK ZU 2003, Nr 3B, poz. 173; wyr. TK z 13.1.2004 r., SK 10/03, OTK ZU 2004, Nr 1 A, poz. 2; wyr. TK z 24.1.2006 r., SK 52/04, OTK ZU 2006, Nr 1A, poz. 6.

⁵¹ Post. TK z 23.1.2001 r., Ts 105/00, OTK ZU 2002, Nr 1B, poz. 60; wyr. TK z 11.12.2001 r., SK 16/00, OTK ZU 2001, Nr 8, poz. 257; wyr. TK z 12.12.2001 r., SK 26/01, OTK ZU 2001, Nr 8, poz. 258; wyr. TK z 15.2.2005 r., K 48/04, OTK ZU 2005, Nr 2A, poz. 15.

⁵² Post. TK z 24.7.2000 r., SK 26/99, OTK ZU 2000, Nr 5, poz. 150; wyr. TK z 6.2.2002 r., SK 11/01, OTK ZU 2002, Nr 1a, poz. 2.

⁵³ Wyr. TK z 13.1.2004 r., SK 10/03, OTK ZU 2004, Nr 1A, poz. 2.

⁵⁴ Post. TK z 26.6.2002 r., SK 1/02, OTK ZU 2002, Nr 4, poz. 53; wyr. TK z 24.1.2006 r., SK 52/04, OTK ZU 2006, Nr 1A, poz. 6.

⁵⁵ Wyr. TK z 10.7.2000 r., SK 12/99, OTK ZU 2000, Nr 5, poz. 143. Por. A. Łabno, Skarga konstytucyjna w Konstytucji III RP, [w:] Prawa i wolności obywatelskie w Konstytucji RP, B. Banaszak, A. Preisner (red.), Warszawa 2002, s. 769; B. Banaszak, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2009, s. 396–397.

⁵⁶ Wyr. TK z 24.2.2009 r., SK 34/07, OTK ZU 2009, Nr 2A, poz. 10; wyr. TK z 6.3.2007 r., SK 54/06, OTK ZU 2007, Nr 3A, poz. 23; wyr. TK z 2.9.2008 r., K 35/06, OTK ZU 2008, Nr 7A, poz. 120; post. TK z 21.7.2009 r., SK 61/08, OTK ZU 2009, Nr 7A, poz. 120.

⁵⁷ Wyr. TK z 20.11.2001 r., SK 19/01, OTK ZU 2001, Nr 8, poz. 253; wyr. z 11.9.2001 r., SK 17/00, OTK ZU 2001, Nr 6, poz. 165.

⁵⁸ Wyr. TK z 21.5.2001 r., SK 15/00, OTK ZU 2001, Nr 4, poz. 85; wyr. TK z 13.5.2003 r., SK 21/02, OTK ZU 2003, Nr 5A, poz. 39; wyr. TK z 22.11.2004 r., SK 64/03, OTK ZU 2004, Nr 10A, poz. 107; wyr. TK z 2.10.2006 r., SK 34/06, OTK ZU 2006, Nr 9A, poz. 118; wyr. TK z 30.5.2007 r., SK 68/06, OTK ZU 2007, Nr 6A, poz. 53; wyr. z TK z 8.12.2009 r., SK 34/08, OTK ZU 2009, Nr 11 A, poz. 165.

⁵⁹ Wyr. TK z 7.6.1999 r., K 18/98, OTK ZU 1999, Nr 5, poz. 95; post. TK z 25.10.1999 r., SK 22/98, OTK ZU 1999, Nr 6, poz. 122; wyr. TK z 20.11.2001 r., SK 19/01, OTK ZU 2001, Nr 8, poz. 253; wyr. TK z 20.5.2003 r., K 56/02, OTK ZU 2003, Nr 5A, poz. 42; wyr. TK z 20.10 2003 r., U 2/02, OTK ZU 2003, Nr 8A, poz. 81.

⁶⁰ I. Bagińska, Skarga…, op. cit., s. 105.

⁶¹ Art. 46 ust. 1 TKU; zob. post. TK z 18.11.2009 r., SK 12/09, OTK ZU 2009, Nr 10A, poz. 158; post. TK z 26.7.2007 r., Ts 131/07, OTK ZU 2007, Nr 5B, poz. 260; post. TK z 6.3.2008 r., Ts 47/07, OTK ZU 2008, Nr 2B, poz. 68; post. TK z 16.10.2002 r., SK 43/01, OTK ZU 2002, Nr 5A, poz. 77; post. TK z 6.6.2001 r., Ts 7/01, OTK ZU 2001, Nr 5, poz. 148.

⁶² Post. TK z 18.11.2009 r., SK 12/09, OTK ZU 2009, Nr 10A, poz. 158; post. TK z 6.3.2008 r., Ts 47/07, OTK ZU 2008, Nr 2B, poz. 68; post. TK z 7.2.2006 r., Ts 63/05, OTK ZU 2006, Nr 1B, poz. 36; post. TK z 16.5.2007 r., Ts 105/06, OTK ZU 2007, Nr 3B, poz. 123; post. TK z 16.5.2007 r., Ts 99/06, OTK ZU 2007, Nr 3B, poz. 119.

⁶³ Post. TK z 28.12.1999 r., Ts 132/99, OTK ZU 2000, Nr 1, poz. 33; post. TK z 4.8.1998 r., Ts 55/98, OTK ZU 1998, Nr 5, poz. 93.

⁶⁴ Post. TK z 1.10.2003 r., SK 29/02, OTK ZU 2003, Nr 8A, poz. 87.

⁶⁵ Post. TK z 17.3.1998 r., Ts 27/97, OTK ZU 1998, Nr 2, poz. 20.

⁶⁶ Art. 176 ust. 1 Konstytucji RP.

⁶⁷ Dopuszczalność złożenia skargi konstytucyjnej po nowelizacji przepisów Kodeksu postępowania cywilnego dotyczących skargi kasacyjnej. Opinia dyrektora Zespołu Wstępnej Kontroli Skarg Konstytucyjnych i Wniosków dr. hab. Piotra Tulei, źródło:www.trybunal.gov.pl/epublikacje/download/DopuszczalnoscZlozeniaSkargi.pdf, odczyt: 30.1.2012 r.

⁶⁸ Ibidem.

⁶⁹ Ibidem.

⁷⁰ Wyr. TK z 6.2.2002 r., SK 11/01, OTK ZU 2002, Nr 1A, poz. 2; wyr. TK z 17.12.2003 r., SK 15/02, OTK ZU 2003, Nr 9A, poz. 103; wyr. TK z 6.10.2004 r., SK 23.02, OTK ZU 2004, Nr 9A, poz. 89.

⁷¹ Post. TK z 14.3.2001 r., Ts 7/01, OTK ZU 2001, Nr 5, poz. 147. Zob. także: I. Bagińska, Skarga…, op. cit., s. 52–56; B. Banaszak, Konstytucja…, op. cit., s. 399–400; B. Szmulik, Skarga konstytucyjna. Polski model na tle porównawczym, Warszawa 2006, s. 145; W. Wróbel, Skarga konstytucyjna – problemy do rozwiązania, [w:] Księga XX-lecia orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, M. Zubik (red.), Warszawa 2006, s. 67; A. Łabno, Skarga konstytucyjna…,op. cit., s. 778–779; J. Trzciński, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, cz. I, Warszawa 1999, Komentarz do art. 79 Konstytucji RP, s. 1–2; M. Masternak-Kubiak, Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym, Warszawa 1998, s. 48; Z. Czeszejko-Sochacki, Skarga konstytucyjna w prawie polskim, Przegląd Sejmowy 1998, Nr 1, s. 41–42.

⁷² Wyr. TK z 14.9.2009 r., SK 51/08, OTK ZU 2009, Nr 8A, poz. 127; post. TK 6.10.1998 r., Ts 56/98, OTK ZU 1998, Nr 5, poz. 84.

⁷³ Wyr. TK z 16.11.2011 r., SK 45/09, OTK ZU 2011, Nr 9A, poz. 93.

⁷⁴ Wzór skargi konstytucyjnej został przygotowany na podstawie stanu sprawy rozstrzygniętej wyrokiem TK z 18.10.2011 r., SK 39/09, OTK ZU 2011, Nr 8A, poz. 84.

Cookie	Duration	Description
cookielawinfo-checbox-analytics	11 months	This cookie is set by GDPR Cookie Consent plugin. The cookie is used to store the user consent for the cookies in the category "Analytics".
cookielawinfo-checbox-functional	11 months	The cookie is set by GDPR cookie consent to record the user consent for the cookies in the category "Functional".
cookielawinfo-checbox-others	11 months	This cookie is set by GDPR Cookie Consent plugin. The cookie is used to store the user consent for the cookies in the category "Other.
cookielawinfo-checkbox-necessary	11 months	This cookie is set by GDPR Cookie Consent plugin. The cookies is used to store the user consent for the cookies in the category "Necessary".
cookielawinfo-checkbox-performance	11 months	This cookie is set by GDPR Cookie Consent plugin. The cookie is used to store the user consent for the cookies in the category "Performance".
viewed_cookie_policy	11 months	The cookie is set by the GDPR Cookie Consent plugin and is used to store whether or not user has consented to the use of cookies. It does not store any personal data.

Przerwa techniczna

Warsztaty prawnicze