Artykuły

Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia – elementy konstrukcyjne w praktyce

Tekst pochodzi z numeru: 6 (117) czerwiec 2010

Michał Koralewski

Niniejszy artykuł poświęcony został omówieniu wymogów formalnych, jakim winna odpowiadać skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia (zwana dalej skargą), sposobu jej konstruowania oraz następstw jej uwzględnienia bądź odrzucenia. Elementy postępowania wywołanego skargą przedstawione zostaną natomiast jedynie w zakresie niezbędnym do prezentacji podstawowego tematu opracowania.

Geneza

Tytułem wprowadzenia zwrócić należy uwagę na genezę wpro­wadzenia do polskiej procedury cywilnej przedmiotowej skargi, pozwoli to bowiem na lepsze zrozumienie istoty skargi oraz umiejscowienie jej wśród odpowiednich instytucji prawa cywilnego.

W pierwszej kolejności należy odwołać się do art. 77 ust. 1 Konstytucji RP, który stanowi, że każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona w wyniku niezgodnego z prawem działania organu władzy publicznej. Ogólna norma wypływająca z cytowanego przepisu została uszczegółowiona w aktach rangi ustawowej, na gruncie prawa cywilnego są to przepisy art. 417 i n. KC. Wśród nich na uwagę zasługuje art. 4171 § 2 KC, mówiący, że jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu ich niezgodności z prawem.

Wprowadzenie nowej regulacji w zakresie odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkody wyrządzone w wyniku niezgodnego z prawem działania i zaniechania przy wykonywaniu władzy publicznej wymagało zatem uzupełnienia o przepisy procesowe regulujące „właściwe postępowanie”, o którym mowa w art. 4171 § 2 KC. Środkiem prawnym wypełniającym tę lukę jest właśnie skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia.

Zmiany niniejsze wpłynęły również na instytucję kasacji oraz były jedną z przyczyn przekształcenia jej w nadzwyczajny środek odwoławczy, nazwany skargą kasacyjną, tak aby obie skargi były komplementarne i uzupełniające się wzajemnie, nie zaś kolidujące ze sobą1. Na marginesie należy wskazać, że uczynienie ze skargi kasacyjnej środka kontroli prawomocnych orzeczeń pod względem ich zgodności z prawem sprawia, iż również uchylenie albo zmiana orzeczenia w tym trybie może wywoływać skutki tożsame z uwzględnieniem skargi, o ile spełnione będą pozostałe przesłanki dochodzenia odszkodowania w postaci szkody oraz związku przyczynowego2. Dopełnieniem powyższego jest regulacja art. 4241 § 3 KPC. Zgodnie z nim od orzeczeń sądu II instancji, od których wniesiono skargę kasacyjną, oraz od orzeczeń SN skarga nie przysługuje. W takich wypadkach orzeczenie SN traktuje się jak orzeczenie wydane w postępowaniu wywołanym wniesieniem skargi.

Zakres i podstawy skargi

Wprowadzenie skargi jako postępowania prejudycjalnego względem postępowania o odszkodowanie od Skarbu Państwa wpłynęło na sposób ukształtowania przesłanek i zakresu jej dopuszczalności. Skarga dopuszczalna jest zatem od:

  • prawomocnego orzeczenia sądu II instancji, gdy przez jego wydanie stronie została wyrządzona szkoda, a zmiana lub uchylenie tego orzeczenia w drodze przysługujących stronie środków prawnych nie było i nie jest możliwe;
  • w wyjątkowych wypadkach, gdy niezgodność z prawem wynika z naruszenia podstawowych zasad porządku prawnego lub konstytucyjnych wolności albo praw człowieka i obywatela, skarga przysługuje także od prawomocnego orzeczenia wydanego przez sąd I lub II instancji, jeżeli strony nie skorzystały z przysługujących im środków prawnych, chyba że jest możliwa zmiana lub uchylenie orzeczenia w drodze innych przysługujących stronie środków prawnych.

Przepisy art. 4241 § 1–2 KPC ograniczały początkowo zakres orzeczeń, jakie mogą zostać objęte skargą, jedynie do „orzeczeń kończących postępowanie w sprawie”. Przepisy te w cytowanym zakresie zostały wszakże uznane przez TK za niezgodne z art. 32 ust. 1 i art. 77 ust. 1 i 2 Konstytucji RP3. Skarga możliwa jest zatem również od orzeczeń wpadkowych, niekończących postępowania w sprawie, o ile spełnione są pozostałe przesłanki do skorzystania z tego środka prawnego.

Skargę oprzeć można na zbliżonych podstawach co skargę kasacyjną, czyli opierając ją o naruszenie prawa materialnego lub przepisów postępowania, z tą różnicą, że naruszenia te powinny spowodować niezgodność orzeczenia z prawem oraz gdy przez wydanie tego orzeczenia stronie została wyrządzona szkoda. Podstawą obu skarg nie mogą być natomiast zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów.

Postępowanie wywołane skargą

Postępowanie ze skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia zbliżone jest do postępowania wywołanego skargą kasacyjną. Wynika to nie tylko z faktu, że w wypadkach nieuregulowanych przepisami dotyczącymi skargi do postępowania wywołanego jej wniesieniem stosuje się odpowiednio przepisy o skardze kasacyjnej (art. 42412 KPC), ale także podobieństwa obu regulacji. Jako najważniejsze różnice obu postępowań, poza wymienionymi już wyżej, wskazać należy:

  • inny termin do wniesienia skargi, który wynosi dwa lata od uprawomocnienia się orzeczenia,
  • skarga wnoszona jest do sądu, który wydał objęte nią orzeczenie, czyli nie zawsze za pośrednictwem sądu II instancji, jak to ma miejsce w przypadku skargi kasacyjnej,
  • inny skutek uwzględnienia każdej ze skarg, uwzględnienie skargi nie powoduje bowiem zmiany bądź uchylenia zaskarżonego orzeczenia.

W obu postępowaniach obowiązuje natomiast przymus adwokacko-radcowski, ten sam sposób obliczania opłaty sądowej, a także możliwość wniesienia skargi przez Prokuratora Generalnego i Rzecznika Praw Obywatelskich czy też złożenia odpowiedzi na skargę przez drugą stronę.

Elementy konstrukcyjne skargi

Wymogi formalne skargi określone zostały w przepisach art. 4245 KPC oraz w art. 126 KPC, który normuje podstawowe wymagania każdego pisma procesowego, a także art. 1261 KPC odnoszącego się do wartości przedmiotu sporu. Skarga powinna zatem zawierać:

1) elementy podstawowe pisma procesowego,

2) oznaczenie orzeczenia, od którego jest wniesiona, ze wskazaniem, czy jest ono zaskarżone w całości, czy w części,

3) przytoczenie jej podstaw oraz ich uzasadnienie,

4) wskazanie przepisu prawa, z którym zaskarżone orzeczenie jest niezgodne,

5) uprawdopodobnienie wyrządzenia szkody spowodowanej przez wydanie orzeczenia, którego skarga dotyczy,

6) wykazanie, że wzruszenie zaskarżonego orzeczenia w drodze innych środków prawnych nie było i nie jest możliwe, a ponadto – gdy skargę wniesiono, stosując art. 4241 § 2 KPC – że występuje wyjątkowy wypadek uzasadniający wniesienie skargi,

7) wniosek o stwierdzenie niezgodności orzeczenia z prawem,

8) do skargi należy dołączyć niezbędne załączniki.

W dalszej części artykułu omówione zostaną poszczególne elementy skargi wraz z przykładami przedstawiającymi sposób ich zredagowania.

Elementy podstawowe (pkt 1)

Pierwsza grupa wymogów formalnych nie powinna stwarzać większych problemów, należą do niej bowiem elementy wspólne wszystkim pismom procesowym. Zwrócić jednak należy uwagę na następujące okoliczności:

  • oznaczenie sądu – skarga wnoszona jest do SN, jednak za pośrednictwem sądu, który wydał zaskarżone orzeczenie,
  • skarga jest pismem wszczynającym postępowanie, stąd też należy pamiętać o oznaczeniu miejsca zamieszkania lub siedziby stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników,
  • wartość przedmiotu sporu stanowi wartość poniesionej szkody.

Komparycja skargi mogłaby zatem przybrać następującą postać:

Gdańsk, 9 grudnia 2009 roku

Sąd Najwyższy

Izba Cywilna

za pośrednictwem

Sądu Okręgowego w Gdańsku

Wydział IX Gospodarczy

Skarżący:

ABC Sp. z o.o. w Gdańsku,

80–700 Gdańsk, ul. Sądowa 1,

reprezentowana przez radcę prawnego Janinę Kowalską z Kancelarii Radcy Prawnego w Gdańsku pzy ul. Sądowej 2

Przeciwnik skargi:

Jan Nowak, zam.

ul. Sądowa 3, 80–700 Gdańsk

wartość przedmiotu skargi: 100 000 zł

Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego

wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku z 30 października 2008 roku

Petitum skargi (pkt 2–4, 7)

Dalsze elementy zbliżone są natomiast do wymogów formalnych skargi kasacyjnej, z tym zastrzeżeniem, że w skardze kasacyjnej nie wskazuje się przepisu prawa, z którym zaskarżone orzeczenie jest niezgodne, a zamiast wniosku o stwierdzenie niezgodności orzeczenia z prawem obligatoryjne jest zawarcie wniosku o uchylenie lub uchylenie i zmianę orzeczenia.

Petitum skargi można przedstawić w następujący sposób.

Działając w imieniu powoda, pełnomocnictwo w załączeniu, składam niniejszym skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku z 30 października 2008 roku w całości,

zarzucając mu:

naruszenie § 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu przez jego zastosowanie, co spowodowało powstanie u skarżącego szkody w wysokości 100 000 złotych,

wnoszę o:

1. stwierdzenie, że zaskarżony wyrok jest niezgodny z przepisami § 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu przez jego zastosowanie,

2. zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Szkoda w skardze (pkt 5)

Kolejnym elementem konstrukcyjnym omawianej skargi jest obowiązek uprawdopodobnienia wyrządzenia szkody spowodowanej przez wydanie skarżonego orzeczenia. Sąd Najwyższy w licznych orzeczeniach wskazał, że wymóg ten polega na przedstawieniu wyodrębnionego wywodu przekonującego, że szkoda została wyrządzona, oraz określającego:

  • postać szkody4,
  • jej rodzaj i rozmiar5,
  • czas powstania6,
  • związek przyczynowy z wydaniem orzeczenia niezgodnego z prawem7,
  • dowody lub co najmniej ich surogaty, które uczynią twierdzenie o wyrządzeniu szkody wiarygodnym8.

Innymi słowy argumentacja zamieszczona w uzasadnieniu skargi odpowiadać będzie w zasadzie tej, która stanowić będzie podstawę powództwa z art. 4171 § 2 KC. Nie wdając się w polemikę, gdyż artykuł ten poświęcony jest praktycznym aspektom konstruowania skargi, wskazać jednakże należy, iż wymagania stawiane skardze w omawianym zakresie mogą być uznane nie tylko za zbyt daleko idące, ale nawet zbędne. Wszakże ustawa wskazuje na konieczność uprawdopodobnienia szkody, nie zaś jej udowodnienia, dodatkowo rozpoznawanie skargi odbywa się, co do zasady, na posiedzeniu niejawnym, co wyklucza możliwość przeprowadzenia postępowania dowodowego. Nadto istnienie szkody i jej rozmiar będą i tak przedmiotem właściwego postępowania odszkodowawczego9.

Kolejnym zagadnieniem związanym z przedmiotowym elementem skargi jest możliwość objęcia skargą szkody niemajątkowej (krzywdy). W jednym ze swoich orzeczeń SN wskazał, że skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia sądu przysługuje tylko w razie powstania szkody majątkowej10. W doktrynie pojawił się wszakże pogląd przeciwny11, który zdaniem autora zasługuje na uznanie. Wskazać bowiem należy, że przepis art. 4241 § 1 KPC posługuje się pojęciem „szkody”, nie określając jej charakteru jako majątkowej bądź niemajątkowej (krzywdy). Podobnie ustawodawca czyni w wielu przepisach Kodeksu cywilnego. Przykładowo, nie budzi wątpliwości, że pojęcie „szkody” na gruncie art. 361 § 2 KC obejmuje także krzywdę12. Dlatego też twierdzenie odmienne, jakoby szkoda z art. 4241 § 1 KPC obejmowała jedynie uszczerbek majątkowy, należy uznać za zbyt daleko idące. Ograniczenie odpowiedzialności za niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie organów władzy publicznej jedynie do przypadków szkody majątkowej mogłoby zostać uznane za wręcz niekonstytucyjne13.

Reasumując, aby nie narazić się na odrzucenie skargi z powodu niezachowania jej wymogów formalnych określonych w art. 4245 § 1 pkt 4 KPC, pożądane jest zamieszczenie w jej uzasadnieniu wszystkich ww. elementów opisujących szkodę oraz powołanie dowodów lub ich surogatów uwiarygodniających poniesienie szkody (majątkowej lub niemajątkowej).

Dobrą praktyką – zwłaszcza w przypadku szkód niemajątkowych – może być dołączanie do skargi odrębnego oświadczenia skarżącego, w którym określa on doznaną krzywdę, jej rozmiar, czas powstania itp.

Niemożność wzruszenia orzeczenia (pkt 6)

W orzecznictwie SN panuje ugruntowane stanowisko, że aby wypełnić przesłankę określoną w art. 4245 § 1 pkt 5 KPC, nie wystarczy w skardze wskazać, iż od skarżonego orzeczenia nie przysługuje dalszy środek odwoławczy bądź ustawodawca przewidział jednoinstancyjny tryb rozpoznania danej sprawy (tak np. w przypadku skargi na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki). Jej spełnienie polega na zawarciu w skardze wyodrębnionej jurydycznie argumentacji dowodzącej w sposób wyczerpujący i niebudzący wątpliwości, że wzruszenie zaskarżonego orzeczenia w drodze innych środków, np. skargi o wznowienie postępowania, nie było i nie jest możliwe14.

Ze wskazanych względów w uzasadnieniu skargi umieścić należy odrębny wywód poświęcony niemożności wzruszenia skargi za pomocą zarówno zwyczajnych środków odwoławczych, jak i instytucji nadzwyczajnych (skarga kasacyjna, skarga o wznowienie postępowania). Argumentacja skarżącego musi zmierzać w szczególności do wykazania, że nie istnieją pozytywne przesłanki do skorzystania z ww. środków (np. od danego postanowienia nie przysługuje skarga kasacyjna) bądź też w sprawie występują przesłanki negatywne (np. zbyt mała wartość przedmiotu zaskarżenia). W przypadku zaś przesłanek wznowienia postępowania wskazać należy na brak poszczególnych przesłanek warunkujących skorzystanie z tego środka prawnego. Pamiętać przy tym należy, że niemożność wzruszenia orzeczenia musi mieć charakter permanentny od chwili jego wydania – ustawa posługuje się zwrotem: „wzruszenie (…) nie było i nie jest możliwe”.

Poniżej prezentuję przykładowy wywód odnoszący się do niemożności wzruszenia postanowienia wydanego przez sąd II instancji.

Zgodnie z art. 3981 § 1 KPC a contrario od postanowienia sądu II instancji wydanego w przedmiotowej sprawie skarga kasacyjna również nie przysługuje. Wobec oczywistego braku możliwości wywiedzenia od niniejszego postanowienia apelacji (art. 367 § 1 KPC a contrario) oraz skargi na orzeczenie referendarza sądowego (postanowienie wydał Sąd Apelacyjny) do rozważenia pozostaje jedynie możliwość wystąpienia ze skargą o wznowienie postępowania.

Oceniając możliwość skorzystania przez skarżonego z tego nadzwyczajnego środka zaskarżenia, wskazać należy w pierwszej kolejności, że przysługuje on – co do zasady – w sprawach zakończonych prawomocnym wyrokiem (art. 399 § 1 KPC). W doktrynie przyjmuje się, że przepis ten należy rozumieć w ten sposób, że wznowienie postępowania służy w stosunku do prawomocnych orzeczeń merytorycznych, rozstrzygających sprawę co do istoty, a więc w stosunku do wyroków, nakazów zapłaty w postępowaniu nakazowym, upominawczym i, jak się wydaje, również w elektronicznym postępowaniu upominawczym oraz postanowień co do istoty sprawy w trybie nieprocesowym (zob. post. SN z 4.1.1973 r., I CZ 152/72, OSNC 1973, Nr 7–8, poz. 143). Dopuszczalność wznowienia postępowania nieprocesowego określona jest natomiast w sposób szczególny w art. 524 KPC. Można również żądać wznowienia postępowania zakończonego postanowieniem w przedmiocie ustalenia, czy orzeczenie sądu państwa obcego podlega uznaniu, lub w przedmiocie nadania klauzuli wykonalności orzeczeniu sądu państwa obcego (J. Bodio, T. Demendecki, A. Jakubecki, O. Marcewicz, P. Telenga, M.P. Wójcik, Komentarz do Kodeksu postępowania cywilnego, Warszawa 2009, Elek. Syst. Infor. Prawn. LEX).

Dopuszczalność objęcia skargą o wznowienie postępowania innych postanowień przewiduje przepis art. 399 § 2 KPC ograniczając ją jedynie do przypadków, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą, na podstawie którego zostało wydane orzeczenie.

W literaturze dominuje wszakże pogląd, że i ten przepis ma zastosowanie jedynie do postępowań o charakterze merytorycznym, które zostały zakończone takimi postanowieniami jak odrzucenie pozwu lub apelacji i postanowieniem o umorzeniu postępowania (H. Dolecki(red.), T. Wiśniewski (red.), J. Iwulski, G. Jędrejek, I. Koper, G. Misiurek, P. Pogonowski, D. Zawistowski, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom II. Artykuły 367–505 (37), Elek. Syst. Infor. Prawn. LEX).

Skarżący wskazuje także, że wznowienie postępowania zakończonego postanowieniem możliwe jest tylko w okolicznościach określonych w art. 4011 KPC brak jest natomiast wyroku Trybunału Konstytucyjnego, który stwierdzał niezgodność z Konstytucją RP przepisów kodeksu postępowania cywilnego, na których to oparto postanowienie objęte niniejszą skargą.

Reasumując, postanowienie objęte niniejszą skargą nie mogło zostać wzruszone w drodze środków odwoławczych (skargi na orzeczenie referendarza sądowego, zażalenia, apelacji), a także w drodze skargi kasacyjnej oraz skargi o wznowienie postępowania.

W tym stanie rzeczy skarżący wykazał istnienie przesłanki, o której mowa w art. 4245 § 1 pkt 5 KPC.

Szczególne okoliczności sprawy (pkt 6)

W wypadkach gdy niezgodność z prawem orzeczenia objętego skargą wynika z naruszenia podstawowych zasad porządku prawnego lub konstytucyjnych wolności albo praw człowieka i obywatela, skargę można wywieść także od orzeczenia sądu I lub II instancji, jeżeli strony nie skorzystały z przysługujących im środków prawnych, chyba że możliwa jest zmiana lub uchylenie orzeczenia w drodze innych przysługujących stronie instrumentów prawnych (art. 4241 § 2 KPC). W tym wypadku zamiast wywodu poświęconego niemożności wzruszenia zaskarżonego orzeczenia należy zamieścić w uzasadnieniu argumentację potwierdzającą istnienie przesłanek, o których mowa powyżej, tj. łączne wykazanie:

zaistnienia wyjątkowego wypadku usprawiedliwiającego nieskorzystanie przez stronę z przysługujących jej środków prawnych (apelacji, zażalenia, skargi kasacyjnej, skargi o wznowienie postępowania itp.). Przykładowo za wypadek taki uznaje się sytuacje polegające na tym, że strona z przyczyn niezawinionych i usprawiedliwiających jej zaniechanie nie mogła skorzystać ze zwykłych środków prawnych. Jako takie okoliczności wskazuje się w orzecznictwie: ciężką chorobę, katastrofę, klęskę żywiołową czy błędną informację udzieloną przez pracownika sądu15;

jakie podstawowe zasady porządku prawnego lub konstytucyjne wolności albo prawa człowieka narusza zaskarżone orzeczenie i na czym polegała obraza przepisów mających znaczenie dla ich ochrony16;

braku możliwości zmiany lub uchylenia orzeczenia w drodze innych przysługujących stronie środków prawnych, np. z uwagi na upływ terminów do wniesienia środka odwoławczego oraz niemożność przywrócenia terminu do jego wniesienia.

W uzasadnieniu skargi należy zatem umieścić argumentację prawną oraz odpowiednie okoliczności stanu faktycznego i wnioski dowodowe potwierdzające istnienie każdej ze wskazanych powyżej przesłanek.

Załączniki (pkt 8)

Do skargi, podobnie jak do każdego pisma procesowego, należy dołączyć szereg załączników. Prócz tych typowych dla wszystkich pism, tj. odpisu pełnomocnictwa, dowodu uiszczenia opłaty sądowej i opłaty skarbowej od pełnomocnictwa, względnie odpisu z rejestru powoda niebędącego osobą fizyczną, należy dołączyć odpisy skargi dla osób uczestniczących w sprawie oraz dwa odpisy skargi przeznaczone do akt SN.

W tym miejscu należy zwrócić uwagę na fakt, że pełnomocnictwo procesowe nie obejmuje z mocy samego prawa – na podstawie art. 91 KPC – umocowania do wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia oraz występowania w postępowaniu wywołanym tą skargą. Pogląd ten potwierdzony został ostatecznie w uchwale SN z 5.6.2008 r.17. W uzasadnieniu przywołanej uchwały SN wskazał m.in., że skoro pojęcie „sprawy” jako zespołu czynności procesowych stron i sądu rozciąga się między wniesieniem pozwu (wniosku) a uprawomocnieniem się orzeczenia co do istoty lub w inny sposób kończącego postępowanie, to do zakresu pełnomocnictwa procesowego – którym zgodnie z art. 91 pkt 1 in principio KPC objęte są „wszystkie łączące się ze sprawą czynności procesowe” – nie wchodzą czynności procesowe podejmowane po uprawomocnieniu się orzeczenia, a ściślej – czynności dotyczące postępowania, które może się toczyć po uprawomocnieniu się orzeczenia. Natomiast postępowanie ze skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia z samej swej istoty toczyć się może jedynie po uprzednim uprawomocnieniu się objętego nią orzeczenia. W tej sytuacji możliwe są dwa rozwiązania:

  • zawarcie w treści pełnomocnictwa procesowego umocowania dla pełnomocnika do wniesienia ww. skargi oraz występowania w postępowaniu nią wywołanym,
  • po uprawomocnieniu się orzeczenia udzielenie kolejnego pełnomocnictwa obejmującego swoim zakresem wniesienie skargi i występowanie w sprawie przed SN.

Konsekwencje skargi

Wnosząc skargę, należy liczyć się z kilkoma grupami rozstrzygnięć, jakie mogą zostać wydane w jej przedmiocie przez sąd II instancji albo SN. Wśród nich można wyróżnić rozstrzygnięcia:

1) pozytywne,

2) negatywne uniemożliwiające ponowne wniesienie skargi,

3) negatywne umożliwiające ponowne wniesienie skargi.

Ad 1.

Rozstrzygnięciem pozytywnym jest oczywiście uwzględnienie skargi, czyli stwierdzenie przez SN, że orzeczenie jest w zaskarżonym zakresie sprzeczne z prawem (art. 42411 § 2 KPC). Sytuacja niniejsza umożliwia stronie występującej ze skargą wszczęcie postępowania w przedmiocie odszkodowania od Skarbu Państwa za szkodę wyrządzoną przez wydanie prawomocnego orzeczenia (art. 4171 § 2 in principio KPC). Jak już była bowiem o tym mowa wyżej, wyrok SN wydany w sprawie ze skargi stanowi jedynie prejudykat dla sprawy odszkodowawczej.

Dodatkowo, w przypadku gdy w chwili orzekania sprawa ze względu na osobę nie podlegała orzecznictwu sądów polskich albo w sprawie droga sądowa była niedopuszczalna, SN obok stwierdzenia niezgodności orzeczenia z prawem uchyla zaskarżone orzeczenie oraz orzeczenie sądu I instancji i odrzuca pozew albo umarza postępowanie.

Ad 2.

Druga sytuacja wystąpi natomiast, gdy SN po merytorycznym rozpatrzeniu sprawy wyda wyrok oddalający skargę. Przypadek ten, wobec możliwości wniesienia przez stronę tylko jednej skargi od danego orzeczenia (art. 4243 KPC), uniemożliwia stronie zarówno wszczęcie postępowania odszkodowawczego (brak prejudykatu), jak i ponowne wniesienie skargi przeciwko temu samemu orzeczeniu.

Niemożność ponownego wniesienia skargi dotyczy także sytuacji, gdy SN odmówił przyjęcia jej do rozpoznania z uwagi na jej oczywistą bezzasadność (art. 4249 KPC). Wynika to z faktu poddania ocenie treści skargi na etapie przedsądu. Oceny tej dokonuje się zaś w powiązaniu z pojęciem „niezgodności orzeczenia z prawem”, skoro jest ono elementem konstrukcyjnym skargi (art. 4245 § 1 pkt 3 i 6 KPC). Skargą oczywiście bezzasadną jest zatem skarga, gdy już z samej jej treści wynika, że nie zostałaby uwzględniona w razie przyjęcia jej do rozpoznania, chociażby spełniała stawiane przed nią wymagania konstrukcyjne18.

Wskazany przepis nie uniemożliwia wszakże wniesienia skargi od tego samego orzeczenia przez drugą stronę albo innego uczestnika postępowania nieprocesowego bądź też Prokura­tura Generalnego lub Rzecznika Praw Obywatelskich na jej rzecz19.

Ad 3.

Z uwagi na dość długi okres przewidziany do wniesienia skargi – dwa lata od uprawomocnienia się orzeczenia – oraz konstrukcję przepisu art. 4243 KPC możliwe są sytuacje, w których negatywne rozstrzygnięcie – rozumiane jako niewydanie wyroku uwzględniającego skargę – nie uniemożliwi ponownego jej wniesienia. Są to przypadki gdy:

  • sąd, który wydał skarżone orzeczenie, albo SN odrzucił skargę,
  • skarga została cofnięta przed wydaniem postanowienia w przedmiocie przyjęcia jej do rozpoznania.

Możliwość wniesienia przez stronę – lub na jej rzecz przez podmioty uprawnione ( art. 424 2 KPC) – tylko jednej skargi może dotyczyć bowiem jedynie skargi wniesionej skutecznie, tj. dopuszczalnej oraz nadającej się najpierw do poddania jej tzw. przedsądowi ( art. 424 9  w zw. z art. 398 9  i 424 12  KPC), a następnie – w wypadku przyjęcia do rozpoznania – do merytorycznego rozstrzygnięcia. Mówiąc inaczej, od tego samego orzeczenia strona może wnieść skutecznie – w znaczeniu procesowym – tylko jedną skargę. Z tego stwierdzenia wynika, że wniesienie przez tę samą stronę od tego samego orzeczenia skargi, która została z jakiegokolwiek powodu odrzucona albo cofnięta, nie stoi na przeszkodzie ponownemu wniesieniu skargi od tego orzeczenia, jeżeli oczywiście zachowany zostanie termin przewidziany w art. 424 6  § 1 KPC20. We wskazanych natomiast przypadkach nie dochodzi do merytorycznego rozpoznania sprawy.

Należy jednak wskazać, że odrzucenie skargi wiąże się z negatywnymi konsekwencjami dla pełnomocnika skarżącego. Sąd odrzucający skargę zobowiązany jest bowiem do zawiadomienia o każdym przypadku jej odrzucenia z uwagi na jej braki konstrukcyjne właściwego organu samorządu zawodowego, do którego należy pełnomocnik (art. 42412 KPC w zw. z art. 3986 § 4 KPC).

Ponadto w przypadku odrzucenia skargi wniesionej przez pełnomocnika ustanowionego dla strony zwolnionej od kosztów sądowych pełnomocnikowi takiemu nie zostanie przyznany zwrot kosztów z tytułu pomocy prawnej udzielonej z urzędu. Odrzucenie skargi wskutek braku jednego z elementów konstrukcyjnych nie stanowi „udzielenia pomocy prawnej” w myśl przepisów o opłatach za czynności adwokackie oraz za czynności radców prawnych21.

Zakończenie

Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia zbliżona jest do skargi kasacyjnej w dwójnasób. Z jednej strony bowiem obie skargi mają wiele wspólnych elementów konstrukcyjnych, z drugiej zaś do postępowania wywołanego pierwszą ze skarg stosuje się także przepisy o skardze kasacyjnej.

Omawianą skargę wyróżnia natomiast inne ukształtowanie jej podstaw, obowiązek uprawdopodobnienia szkody wyrządzonej skarżonym orzeczeniem oraz niemożność jego wzruszenia. Postępowanie ze skargi jest jednoinstancyjnym postępowaniem odrębnym od tego, w którym zapadło skarżone orzeczenie, stąd też umocowanie do występowania w nim nie jest objęte pełnomocnictwem procesowym udzielonym w sprawie, w której zapadło skarżone orzeczenie, o ile nie wynika to z jego treści.

Uwzględnienie skargi otwiera drogę do dochodzenia odszkodowania od Skarbu Państwa na podstawie art. 4171 § 2 KC. Oddalenie skargi zaś, podobnie jak odmowa przyjęcia jej do rozpoznania, drogę tę zamyka. Natomiast z uwagi na stosunkowo długi okres do wniesienia skargi nie jest wykluczone ponowne jej wniesienie w przypadku uprzedniego jej odrzucenia albo cofnięcia przed wydaniem postanowienia w przedmiocie przyjęcia jej do rozpoznania.

Odrzucenie skargi ze względu na uchybienia w zakresie jej elementów konstrukcyjnych skutkuje zawiadomieniem właściwego organu samorządu zawodowego, do którego należy pełnomocnik, oraz utratą kosztów należnych z tytułu pomocy prawnej udzielonej z urzędu. Są to dodatkowe argumenty przemawiające za koniecznością sporządzania przedmiotowej skargi ze szczególną starannością.


* Członek OIRP w Gdańsku, prawnik w Kancelarii Radców Prawnych w Gdańsku.

1 Uzasadnienie projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, Druk Sejmowy nr 2696 z 15.3.2004 r., s. 31.

2 J. Jankowski, Nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego z 22.12.2004 r., MoP 2005, Nr 5, s. 231–239.

3 Zob. wyr. TK z 1.4.2008 r., SK 77/06, OTA seria A 2008, Nr 3, poz. 39.

4 Zob np. post. SN z 31.1.2006 r., IV CNP 38/05, OSNC 2006, Nr 7–8, poz. 141.

5 Zob. np. post. SN z 11.8.2005 r., III CNP 4/05, OSNC 2006, Nr 1, poz. 16.

6 Zob. orz. wskazane w przypisie 11.

7 Post. SN z 25.7.2006 r., III CNP 40/06, niepubl.

8 Zob. orz. wskazane w przypisie 14.

9 Zob. R. Nowosielski, M. Śledź, Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia w praktyce i orzecznictwie, MoP 2008, Nr 19, s. 1054.

10 Post. SN z 9.6.2006 r., IV CNP 48/06, OSP 2007, Nr 11, poz. 126.

11 Zob. Z. Banaszczyk, Glosa do postanowienia SN z 9.6.2006 r., IV CNP 48/06, OSP 2007, Nr 11; K. Piaseczki (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komen­tarz, Warszawa 2008.

12 Zob. T. Dybowski [w:] S. Grzybowski, T. Dybowski, E. Łętowska, Z. Radwański, A. Oha­nowicz,W. Czachórski, J. Dąbrowa, K. Gandor, System prawa cywilnego, Wrocław 1981, t. III, cz. 1, s. 223–224.

13 Zob. Z. Błaszczyk, Glosa…, op. cit.

14 Zob. post. SN z 19.1.2008 r., II CNP 2/06, OSNC 2008, Nr 8, poz. 112.

15 Post. SN z 29.1.2009 r., II CNP 130/08, niepubl.

16 Zob. post. SN z 19.1.2006 r., II CNP 2/06, Biul. SN 2006, Nr 3.

17 Uchw. SN (7) z 5.6.2008 r., III CZP 142/07, MoP 2008, Nr 13, s. 676.

18 Zob. post. SN z 26.8.2008 r., III BP 3/08, OSNP 2010, Nr 1–2, poz. 13.

19 Zob. J. Gudowski [w:] M. Jędrzejewska, K. Weitz, T. Ereciński, J. Gudowski, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Część pierwsza. Postępowanie roz­poznawcze. Część druga. Postępowanie zabezpieczające, Warszawa 2009, publ. LexPolonica.

20 Post. SN z 18.1.2006 r., III CNP 22/05, Biul. SN 2006, Nr 3.

21 Zob. post. SN z 24.11.2009 r., IV CNP 78/09, niepubl.