Aktualności

Kryminologia, wiktymologia, kryminalistyka – nauki penalne

Kryminologia

Kryminologia jest nauką penalną ściśle związaną z nauką prawa karnego. Jakkolwiek nie zajmuje się ona bezpośrednio prawem karnym, lecz, co chociażby wynika wprost ze źródłosłowia tego pojęcia (crimen – przestępstwo, logos – nauka), odnosi się do fenomenu przestępstwa w ujęciu praktycznym. Podstawowym przedmiotem badań kryminologicznych jest sprawca przestępstwa, a w szczególności – przyczyny i uwarunkowania popełnienia przez niego przestępstwa (czynu zabronionego pod groźbą kary). Głównym celem badań kryminologicznych jest zaś generalne wskazanie przyczyn popełniania przestępstw (przestępczości różnego rodzaju). Cel ten ma charakter ściśle praktyczny, a jego realizacja ma pozwolić na odpowiednią i skuteczną walkę z przestępczością. Realizacja tego celu może odbywać się przede wszystkim poprzez wykorzystanie innych nauk praktycznych, związanych z badaniem przyczyn ludzkich zachowań w ogóle. Z tego względu, podstawowymi naukami wykorzystywanymi w kryminologii są m.in. psychologia, psychiatria i socjologia. To właśnie dorobek tych nauk przenoszony jest na grunt ludzkich zachowań stanowiących przestępstwo.

Jednym z podstawowych instrumentów kryminologii są badania statystyczne. Ono bowiem pozwala określić rzeczywisty obraz zjawiska przestępczości, co stanowi konieczny wstępny warunek badania samych przyczyn tego zjawiska. Czyni to z kryminologii naukę tyleż praktyczną, co bardzo kosztowną i żmudną. W każdym razie, pożądane rezultaty badań kryminologicznych wymagają znacznych nakładów finansowych.

Dorobek kryminologii może i powinien być szeroko i bezpośrednio wykorzystywany najpierw w opracowywaniu postulatów polityki kryminalnej państwa, następnie w stanowieniu prawa karnego, a w końcu – w ocenie jego funkcjonowania. Oznacza to, że znaczenie kryminologii dla nauki i stosowania prawa karnego jest fundamentalne.

 

KONFIGURATOR LEGALIS

Stwórz system informacji prawnej dopasowany do Twoich potrzeb. Wybierz komentarze C.H.Beck, bazę prawa i narzędzia dopasowane do specyfiki Twojej pracy i korzystaj od razu.
KUP ONLINE →

 

Jednocześnie należy podkreślić, że współczesna kryminologia dostarcza bardzo wielu, często wzajemnie sprzecznych, teorii (rozwiązań). W każdym razie, do tej pory nie opracowano dominującej teorii kryminologicznej i raczej nigdy się tak nie stanie. Wydaje się, że najważniejszym ogólnym rezultatem prowadzonych badań jest generalne spostrzeżenie o bardzo kategorialnie zróżnicowanych powodach przestępczości, z uwagi na rodzaje cech osobniczych sprawcy (np. wiek lub płeć), rodzaje środowiska i regionu, w którym on funkcjonuje, jak i ze względu na rodzaje samych patologicznych zachowań. To zaś na płaszczyźnie polityczno-kryminalnej prowadzi do zasadniczego wniosku, że prawo karne powinno przewidywać maksymalnie różnorodne i szerokie instrumenty oraz sposoby reakcji, począwszy od abolicyjnych, a skończywszy na jak najsurowszych.

W Polsce badania kryminologiczne prowadzone są w bardzo ograniczonym zakresie. Kryminologią zajmuje się zaledwie kilka ośrodków akademickich. W rezultacie, powstaje stosunkowo mało opracowań naukowych o charakterze kryminologicznym. Wymiernym i negatywnym tego efektem są nierzadkie decyzje prawodawców o kryminalizacji określonych zjawisk patologicznych podejmowane bez podstawowej nawet wiedzy o ich rzeczywistym obrazie i przyczynie. Okoliczność ta stanowi podstawową przyczynę ograniczonej skuteczności prawa karnego w realizacji przypisywanych mu funkcji (celów).

Reklama

Wiktymologia

W tradycyjnym ujęciu prawo karne zorientowane było przede wszystkim na karę. Dopiero w XIX w., postrzegając prawo karne już jako racjonalny instrument ochrony porządku społecznego, dostrzeżono wagę zagadnienia sprawcy przestępstwa. Dlatego też, dopiero w tym czasie rozwinęła się kryminologia. Problematyka ofiary przestępstwa (pokrzywdzonego) odgrywała zaś aż do XX w. rolę drugoplanową. Dopiero w połowie XX w., wraz z pełnym wykształceniem się praw i wolności obywatelskich w państwach demokratycznych, doceniono również tę kwestię. Wtedy też rozpoczęto badania naukowe nad fenomenem pokrzywdzonego przestępstwem. Tak narodziła się wiktymologia, czyli nauka o ofierze przestępstwa (od łac. victima – ofiara), obecnie ma status ważnej nauki penologicznej.

Przedmiotem wiktymologii są badania nad wszelkimi aspektami zjawiska pokrzywdzenia (wiktymizacji), w tym m.in. jego statystycznym obrazie, społecznymi uwarunkowaniami, roli samej ofiary w genezie przestępstwa, a przede wszystkim ochronie praw pokrzywdzonego. W praktyce, wiktymologia związana jest najczęściej z zapewnieniem pokrzywdzonemu realizacji swoich uprawnień procesowych, a docelowo – w zwiększeniu tych uprawnień, co związane jest z postulatem zwiększenia roli pokrzywdzonego w procesie karnym. Postulat ten ściśle koresponduje ze współczesnymi tendencjami zwiększenia w prawie karnym znaczenia aspektu konsensualno-kompensacyjnego.

Kryminalistyka

Kryminalistyka jest nauką penalną o charakterze praktycznym i dotyczy sposobów wykrywania przestępstw. Celem kryminalistyki jest opracowywanie metod wykrywania przestępstw i ich sprawców oraz gromadzenia dowodów popełnienia przestępstw. Wskazany cel jest realizowany poprzez wykorzystywanie wielu innych nauk, np. biologii, chemii i fizyki. Podstawowymi źródłami badawczymi w kryminalistyce są analizy praktyki śledczej, dorobek innych nauk, jak również kryminalistyczne badania eksperymentalne. W tym sensie kryminalistyka sprowadza się do wykorzystania wszelkiej wiedzy empirycznej przydatnej na potrzeby dowodowe postępowania karnego (głównie przygotowawczego). Z tego względu, z badań kryminalistycznych w pierwszej kolejności korzystają organy ścigania (np. Policja).

Na naukę o kryminalistyce składają się: ogólna teoria o czynnościach śledczych, taktyka kryminalistyczna (obejmująca badania nad opracowywaniem optymalnych technik śledczych oraz operacyjno-rozpoznawczych), jak również autonomiczne dyscypliny, których dorobek jest związany z identyfikacją dowodów przestępstwa (np. medycyna sądowa).

Nauka o kryminalistyce jest ściśle związana z nauką prawa karnego. Przede wszystkim, pozwala ona na skuteczne stosowanie przepisów prawa karnego (pociągnięcie do odpowiedzialności sprawcy przestępstwa), poprzez identyfikację śladów popełnionego przestępstwa. Znajomość i właściwe stosowanie dorobku kryminalistyki stanowi warunek konieczny właściwego funkcjonowania prawa karnego. Dodać przy tym należy, że techniki kryminalistyczne mogą być również pomocne w innych gałęziach prawa (cywilnego i administracyjnego). Odpowiedzialność cywilnoprawna i administracyjnoprawna jest stwierdzana w drodze odpowiedniego postępowania, w którym rozstrzyga się na podstawie dowodów. Niektóre z nich (np. badania grafologiczne) są przedmiotem badań kryminalistycznych.

Kryminalistyka jest dyscypliną pokrewną kryminologii. Punktem centralnym ich zainteresowań i praktyk jest sprawca przestępstwa, jednakże badają go one z różnych perspektyw. Kryminologia skupia się na jego osobowości (powodach popełnienia przez niego przestępstwa), a kryminalistyka – na pozostawionych przez niego śladach już popełnionego przestępstwa. Wskazane pokrewieństwo, w konkretnej sprawie karnej może nawet przejawiać się utożsamieniem związanych z nimi czynności, chociażby w przypadku przyjęcia w danym śledztwie szczególnej taktyki kryminalistycznej (techniki śledczej), która polega na kryminologicznym profilowaniu osoby sprawcy popełnionego (dowodzonego) przestępstwa.