Jak czytać akty normatywne?
Nikogo nie trzeba przekonywać, że praca prawnika polega na sprawnym poruszaniu się w świecie przepisów prawa. Zarówno w procesie tworzenia, jak i stosowania prawa zasadnicze znaczenie ma znajomość podstawowych reguł kodowania i dekodowania norm prawnych za pomocą przepisów.
Niniejsze opracowanie służyć ma zapoznaniu się z podstawowymi elementami budowy aktów normatywnych: z formą, strukturą i wewnętrznymi zależnościami, jakie cechują akty prawa powszechnie obowiązującego. Połączenie ustawy i wydanego do niej rozporządzenia wykonawczego pozwala prześledzić podstawowe zależności łączące te dwa akty w polskim systemie prawa. Mamy nadzieję, że to opracowanie pomoże lepiej zrozumieć podstawowe instytucje prawne prezentowane w ramach wykładu prawoznawstwa, a także w pewnym stopniu ukaże praktyczny wymiar pracy prawnika.
Tych, którzy pragną sami zweryfikować swoje umiejętności, zapraszamy do lektury przyszłego numeru, w którym znajdą Państwo praktyczny test pozwalający samodzielnie dokonać identyfikacji, a następnie interpretacji najważniejszych instytucji prawnych wybranych aktów normatywnych.
Ustawa została w nieznaczny sposób zmodyfikowana w celu pełniejszego i bardziej przystępnego przedstawienia niektórych instytucji prawnych.
Treść aktu prawnego |
Komentarz |
Dziennik Ustaw z 8.11.1991 r. Nr 101, poz. 444 1 . |
Dziennik Ustaw jest dziennikiem urzędowym, w którym obowiązkowemu ogłoszeniu podlegają ustawy niezwłocznie po ich wydaniu. Data wydania dziennika urzędowego wskazuje zatem na datę ogłoszenia opublikowanych w nim aktów normatywnych. |
USTAWA |
W tytule aktu normatywnego znajdujemy następujące informacje: wskazanie rodzaju aktu (np. ustawa, rozporządzenie), datę jego wydania (w przypadku ustawy jest to data jej uchwalenia przez Sejm) oraz ogólne określenie przedmiotu tego aktu, czyli zakresu spraw regulowanych przez dany akt normatywny. |
Rozdział 1 |
W przepisach ogólnych znajdujemy informację o zakresie spraw regulowanych ustawą, ewentualnie objaśnienie użytych w ustawie terminów i skrótów (np. definicje legalne). |
Art. 2. |
|
Art. 3. |
Przepis ten zawiera definicję legalną. Definicje legalne rozstrzygają o rozumieniu określonego pojęcia na użytek danego aktu normatywnego. Są to przepisy prawa zawierające normy nakazujące uwzględnianie w procesie interpretacji przyjętego przez prawodawcę znaczenia określonych słów lub zwrotów. |
Art. 4. |
Jest to przepis zawierający normę będącą podstawą kompetencji obligatoryjnej. Przepis ten upoważnia określony podmiot do dokonania prawnej czynności konwencjonalnej, a jednocześnie dla tego podmiotu dokonanie wskazanej czynności ma charakter obowiązku prawnego. |
Art. 5a. |
Jest to przepis zawierający normę będącą podstawą kompetencji fakultatywnej. Przepis ten upoważnia określony podmiot, najczęściej organ władzy publicznej, do dokonania prawnej czynności konwencjonalnej, a jednocześnie taki podmiot ma możność, ale nie ma obowiązku, dokonania wskazanej czynności. Ponadto w przepisie tym określony został tryb („w drodze porozumienia”), w jakim powinno dojść do realizacji kompetencji. |
Art. 6. |
W przepisie tym zawarto tzw. słowniczek ustawowy, czyli zbiór definicji legalnych sformułowanych na użytek danego aktu normatywnego. |
Rozdział 2 |
Bezpośrednio po przepisach ogólnych znajdują się przepisy merytoryczne części szczegółowej, w których ustawodawca reguluje sprawy nieuregulowane w sposób wyczerpujący w przepisach merytorycznych ogólnych. |
Art. 9. |
Przepis ten zawiera tzw. klauzule generalne. Klauzule tego typu zawierają wyrażenie nieostre lub ocenne w celu zapewnienia podmiotowi podejmującemu decyzję władczą większej swobody decyzji (luzu) i zastosowania w procesie stosowania prawa standardów wynikających z porządku innego niż prawo. |
Art. 13. |
Przepis ten w ust. 1 zawiera normę sankcjonowaną. Jest to norma skierowana do adresata zwanego zwykle adresatem pierwotnym, wyznaczająca obowiązek prawny przez wskazanie wzoru zachowania mającego zastosowanie do tego adresata w określonych okolicznościach wskazanych w hipotezie tej normy. |
2. Zmiana lasu na użytek rolny jest dopuszczalna w przypadkach szczególnie uzasadnionych potrzebwłaścicieli lasów. |
W ust. 2 tego artykułu pojawia się wyrażenie nieostre i ocenne („szczególnie uzasadnione potrzeby”). Ustawodawca celowo posługuje się wyrażeniami nieostrymi bądź ocennymi w celu zapewnienia podmiotowi podejmującemu decyzję władczą większej swobody decyzyjnej. |
Art. 13a. |
Jest to przepis zawierający normę sankcjonującą. Jest to norma (N2), która w swej hipotezie przewiduje naruszenie dyspozycji innej normy N1 (w tym przypadku jest to art. 13 ust. 1), a w dyspozycji wyznacza konsekwencje, które powinny być zastosowane wobec osoby, która tę inną normę (N1) naruszyła. |
Art. 13b. |
Jest to przepis zawierający normę będącą podstawą kompetencji fakultatywnej. |
Rozdział 3 |
Jest to przykład przepisu zawierającego tzw. definicję nawiasową. Jest to forma techniki legislacyjnej, która polega na wtrąceniu definicji legalnej w przepisach merytorycznych, nie zaś w odrębnym słowniczku. |
3) ograniczają powstawanie lub rozprzestrzenianie się lotnych piasków; |
W przepisie tym znajdujemy kolejne odesłanie wewnątrzsystemowe do bezpośrednio wskazanego aktu normatywnego |
Art. 16. |
Jest to przepis zawierający podstawę kompetencji, której szczegółowe przesłanki oraz tryb realizacji należy rekonstruować w oparciu o przepisy art. 15 oraz art. 16. |
Art. 17. |
Przepis ten zawiera normę upoważniającą określony organ do wydania przepisów wykonawczych (rozporządzeń). Jest to przepis blankietowy, nie odsyła on bowiem do konkretnego aktu normatywnego, lecz do przepisów, które mają zostać wydane na podstawie niniejszego upoważnienia. Upoważnienie takie winno wskazywać zakres spraw przekazanych do uregulowania oraz zawierać wytyczne dotyczące treści aktu wykonawczego. Wytyczne te zawarte są w art. 15 oraz art. 16. |
Rozdział 5 |
Ust. 2 i 3 art. 26 stanowią przepisy szczególne (lex specialis) w stosunku do przepisu ogólnego zawartego w ust. 1 tego artykułu. Przepisy szczególne ustanawiają wyjątki, uregulowania odrębne w stosunku dolex generalis. Tym samym normę właściwą do zastosowania w okolicznościach wskazanych w ust. 2 i 3 rekonstruujemy w oparciu o regułę kolizyjną porządku treściowego (lex specialis derogat legi generali). |
Art. 29. |
Przepis ten zawiera tzw. dozwolenie mocne, czyli regulację odnoszącą się do takich zachowań, które nie są adresatom ani wprost zakazane, ani nakazane, ale jednocześnie są uregulowane przez prawo i rodzą skutki prawne. W doktrynie można spotkać również stanowisko, że w tego rodzaju przepisach mamy do czynienia jedynie z odwrotnie wysłowioną formą zakazu. |
1a. Jazda konna w lesie dopuszczalna jest tylko drogami leśnymi wyznaczonymi przez nadleśniczego. |
Przepis ten stanowi lex specialiswobec art. 26 ust. 2 i 3 art. 28 oraz art. 29 ust. 1. |
Art. 30. |
Jest to przepis zawierający normę zakazującą określonego zachowania. Działanie wbrew zakazowi stanowi naruszenie prawa. |
7) zbierania płodów runa leśnego w oznakowanych miejscach zabronionych; |
|
Art. 40. |
Jest to przykład sformułowania nieostrego/ocennego, pozostawiającego organom stosującym prawo znaczną sferę luzu decyzyjnego. Przepis ten stanowi jednocześnie lex specialis wobec art. 4. |
Rozdział 7 |
W pkt 4 ust. 1 art. 45 znajdujemy odesłanie wewnątrzustawowe. Taka technika legislacyjna służyć ma zachowaniu spójności oraz zwartości aktu normatywnego. |
5) cieszy się nienaganną opinią; |
W pkt 5 ust. 2 art. 45 znajdujemy klauzulę generalną wyrażoną sformułowaniem „nienaganna opinia”. |
Art. 46. |
Jest to przepis zawierający uprawnienie sensu stricte. Oznacza ono uprawnienie do żądania od oznaczonej osoby zachowania się w określony sposób. Innymi słowy uprawnieniu osoby A odpowiada obowiązek osoby B działania w sposób przewidziany przez normy prawne. |
5) jednorazowej odprawy, przy przejściu na emeryturę lub rentę inwalidzką, w wysokości trzykrotnego, a powyżej 20 lat pracy w Lasach Państwowych sześciokrotnego wynagrodzenia otrzymywanego za ostatni miesiąc zatrudnienia. |
W ust. 3 art. 46 ustawodawca zawarł tzw. upoważnienie przemienne. Konstrukcja ta polega na tym, że adresatowi normy prawnej (w tym przypadku są to organy władzy publicznej) nakazane jest określone zachowanie się w sposób „A” (patrz: art. 46 ust. 1 pkt 2), a tylko w określonych okolicznościach może on zwolnić się z tego obowiązku przez zachowanie się w sposób „B”, który jest również szczegółowo określony (art. 46 ust. 3). |
Art. 47. |
Przepis ten zawiera normę jednostronnie bezwzględnie wiążącą (semiimperatywną). Przepis ten określa wiążący wzór zachowania stron stosunku prawnego, ale jednocześnie dopuszcza, aby strony tego stosunku prawnego odmiennie uregulowały wzajemne uprawnienia i obowiązki i kierowały się przyjętą przez siebie regulacją, a nie wzorem zawartym w przepisie prawnym. |
Rozdział 10 |
Art. 74–76 zawierają przepisy dostosowujące. W tego typu przepisach reguluje się w szczególności sposób powołania po raz pierwszy organów lub instytucji tworzonych nową ustawą, sposób przekształcenia organów lub instytucji utworzonych na podstawie dotychczasowej ustawy w organy lub instytucje tworzone przez nową ustawę, sposób likwidacji organów lub instytucji znoszonych nową ustawą, zasady zagospodarowania ich mienia oraz uprawnienia i obowiązki ich dotychczasowych pracowników. Ust. 1 art. 74 zawiera przepis intertemporalny ad hoc, tzn. regulacje przejściowe. |
2. Mienie okręgowych zarządów lasów państwowych staje się odpowiednio mieniem zarządzanym przez regionalne dyrekcje Lasów Państwowych i nadleśnictwa. |
|
Art. 78. |
Jest to przepis przejściowy (intertemporalny) typu kolizyjnego. Reguluje on sposób zakończenia postępowań będących w toku. Przepisy intertemporalne mogą także rozstrzygać o skuteczności dokonanych czynności procesowych oraz o organach właściwych do zakończenia postępowania czy też w jakim zakresie utrzymuje się w mocy przepisy wykonawcze wydane na podstawie dotychczasowych przepisów upoważniających. Przepis ten wskazuje, które przepisy należy stosować do przypadków ukształtowanych pod rządami uchylonego aktu normatywnego, a wymagających aktu stosowania prawa pod rządami nowych przepisów. |
Art. 81 . |
Jest to przepis uchylający (derogacyjny). Wskazuje on, które z dotychczas obowiązujących aktów normatywnych lub przepisów wchodzących w skład tych aktów zostają uchylone wraz z wejściem w życie nowego aktu normatywnego. |
Art. 82 . |
Jest to przepis wprowadzający. Zawiera postanowienia co do terminu i trybu wejścia w życie nowo ustanowionego aktu normatywnego. Moment wejścia w życie może być określony datą dzienną lub przez wskazanie okresu, jaki musi upłynąć od chwili jego ogłoszenia. |
Dz.U. z 1998 r., Nr 11, poz. 39. |
Rozporządzenie jak każdy akt prawa powszechnie obowiązującego podlega obowiązkowi ogłoszenia w urzędowym dzienniku promulgacyjnym, którym jest Dziennik Ustaw. |
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA OCHRONY ŚRODOWISKA, ZASOBÓW NATURALNYCH I LEŚNICTWA |
Rozporządzenie jest to akt prawny wykonawczy. Wydany jest on na podstawie szczegółowego upoważnienia ustawowego przez uprawniony konstytucyjnie organ państwa i w celu wykonania ustawy. |
z dnia 6 stycznia 1998 r. |
Akty wykonawcze do ustaw można wydawać od dnia ogłoszenia ustawy w urzędowym organie publikacyjnym (Dziennik Ustaw). Istnieje możliwość wydawania aktów wykonawczych do ustaw w okresie od dnia ogłoszenia ustawy, a przed jej wejściem w życie, z zastrzeżeniem, że akt taki nie może wejść w życie wcześniej niż ustawa. |
Na podstawie art.26 ust. 5 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz.U. Nr 101, poz. 444, z 1992 r. Nr 21, poz. 85 i Nr 54, poz. 254, z 1994 r. Nr 1, poz. 3 i Nr 127, poz. 627, z 1995 r. Nr 147, poz. 713, z 1996 r. Nr 91, poz. 409 oraz z 1997 r. Nr 54, poz. 349, Nr 121, poz. 770 i Nr 160, poz. 1079) zarządza się, co następuje: |
Jest to tzw. podstawa prawna rozporządzenia, czyli odwołanie do przepisu ustawy zawierającego kompetencję prawotwórczą. Jest to obligatoryjny element każdego aktu prawnego o charakterze wykonawczym, decydujący o jego legalności. |
§ 1 |
Rozporządzenia muszą być zgodne z konstytucją, ustawami, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi. Mogą one dotyczyć tylko tych kwestii, które obejmuje nakaz lub upoważnienie zawarte w danej ustawie oraz nie mogą przekraczać granic tego nakazu lub upoważnienia. |
2. Wzór znaku, o którym mowa w ust. 1, stanowi załącznik do rozporządzenia. § 2 |
Wzory i formularze stanowią bardzo częsty element wykonawczego aktu normatywnego. Zazwyczaj stanowią załącznik do rozporządzenia. |
§ 5. |
W przypadku aktów wykonawczych obowiązuje zakaz ich subdelegacji. Oznacza to, że organ upoważniony do wydania rozporządzenia powierzonej mu kompetencji prawotwórczej nie może przekazać innemu organowi państwa. Jednocześnie ustawa może upoważnić do wydania jednego rozporządzenia np. łącznie przez kilku ministrów lub przez danego ministra w porozumieniu z innym (innymi). |
* Uniwersytet Warszawski.
1 T. jedn. Dz.U. z 2005 r., Nr 45, poz. 435 ze zm.