Warsztaty prawnicze

Apelacja w sprawie cywilnej

Tekst pochodzi z numeru: 1 (103) styczeń 2009

Magdalena Wrzesińska-Huras

Kolejnym pismem przedstawionym w cyklu Warsztaty Prawnicze na łamach Edukacji Prawniczej jest apelacja. W niniejszym artykule autorka wskazuje nam elementy, które powinna zawierać prawidłowo sporządzona apelacja zgodnie z wymogami określonymi w przepisach KPC, oraz przedstawia wzorcowo przygotowaną apelację.

Wprowadzenie

Apelacja jest podstawowym środkiem odwoławczym. Celem apelacji jest ponowne rozpoznanie sprawy w tych samych granicach, w jakich upoważniony był ją rozpatrzyć sąd I instancji. Ponowne merytoryczne rozpoznanie sprawy ma naprawić błędy stron oraz błędy popełnione przez sąd I instancji i w tym znaczeniu jest jak gdyby przedłużeniem procesu przeprowadzonego przed I instancją. W postępowaniu apelacyjnym może być jednak zbadany ponownie całokształt sprawy, a nie tylko to, co ustalone zostało w ramach postępowania przed I instancją. Sąd apelacyjny na równi z sądem I instancji uprawniony jest do rozstrzygania o faktach i o stosowaniu norm prawnych, w pewnym zakresie kontrolując jednocześnie prawidłowość postępowania przeprowadzonego w sądzie niższej instancji1.

Apelacja od strony konstrukcyjnej jako szczególne pismo procesowe składa się z formalnych elementów ogólnych (powszechnych dla wszystkich pism procesowych), uregulowanych w art. 126 KPC, jak i z formalnych elementów szczególnych (odróżniających apelację od innych pism procesowych), wskazanych w art. 368 § 1 KPC. Ustawodawca wprowadził także przesłanki obligatoryjne apelacji (art. 368 § 1 pkt 1–3 i pkt 5 KPC ) oraz przesłanki fakultatywne apelacji ( art. 368 § 1 pkt 4 KPC). Prawidłowo wniesiona apelacja musi spełniać wymogi przewidziane w art. 126 KPC oraz w art. 368 KPC.

Aby sporządzić prawidłową apelację, na początku należy wskazać cechy apelacji oraz warunki dopuszczalności jej złożenia.

Apelacja jako środek odwoławczy charakteryzuje się dwoma cechami:

  • dewolutywnością (wniesienie apelacji powoduje przeniesienie sprawy do wyższej instancji),
  • suspensywnością (wniesienie apelacji powoduje wstrzymanie uprawomocnienia się orzeczenia).

Warunki dopuszczalności złożenia apelacji:

Istnienie orzeczenia zaskarżalnego apelacją

Warunkiem złożenia apelacji jest istnienie wyroku, postanowienia sententia existens, czyliwyrok, postanowienie można zaskarżyć tylko w takiej części, w jakiej istnieje, czy to wtedy, gdy uwzględnia powództwo lub wniosek, czy też gdy oddala powództwo lub wniosek2. Jeżeli sąd nie ustosunkował się do części żądania określonej w pozwie, to należy wnieść wniosek o uzupełnienie wyroku, a nie apelację.

Właściwy przedmiot danego środka zaskarżenia, tj. zaskarżalność danego orzeczenia apelacją

Apelacja przysługuje od wyroku sądu I instancji do sądu II instancji oraz od postanowień orzekających co do istoty sprawy w postępowaniu nieprocesowym.

Apelacja przysługuje:

  • od wyroku wstępnego,
  • od wyroku częściowego,
  • od wyroku uzupełniającego,
  • od wyroku zaocznego przysługuje jedynie powodowi,
  • w postępowaniu egzekucyjnym od wyroku wydanego w sprawie z powództwa przeciwegzekucyjnego.

Apelacja nie przysługuje od uzasadnienia wyroku oraz od orzeczenia o kosztach postępowania, nawet gdy jest ono zawarte w wyroku.

Legitymacja do wniesienia apelacji przysługuje:

  • stronom, a w postępowaniu nieprocesowym uczestnikom po­stępowania,
  • interwenientowi ubocznemu (art. 76 KPC),
  • prokuratorowi (art. 7 KPC),
  • organizacji społecznej w granicach określonych w art. 61 KPC i następnych,
  • Rzecznikowi Praw Obywatelskich.

Przepisy postępowania cywilnego nie znają instytucji zrzeczenia się apelacji; w sytuacji, gdy strona złoży oświadczenie o zrzeczeniu się apelacji, to takie oświadczenie nie wywołuje skutków procesowych. Wyjątek od tej zasady uregulowany jest w przepisach o postępowaniu uproszczonym, czyli art. 5058 § 3 KPC: „strona obecna na posiedzeniu, na którym ogłoszono wyrok, może po jego ogłoszeniu w oświadczeniu złożonym do protokołu zrzec się prawa do wniesienia apelacji. W razie zrzeczenia się prawa do wniesienia apelacji przez wszystkich uprawnionych wyrok staje się prawomocny”.

Istnieje jednak możliwość cofnięcia apelacji, które nie jest uzależ­nione od zgody strony przeciwnej oraz nie podlega kontroli sądu. Jeśli strona cofnie złożoną apelację, gdy sprawa znajduje się przed sądem I instancji, to sąd I instancji wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania i wydane orzeczenie staje się prawomocne. Jeżeli strona cofa złożoną apelację, gdy sprawa znajduje się już przed sądem II instancji, to postanowienie o umorzeniu postępowania wydaje sąd II instancji i orzeka o kosztach3.

Interes prawny do wniesienia apelacji

Nie ulega wątpliwości, że apelację może wnieść strona, która jest niezadowolona z rozstrzygnięcia sądu I instancji. SN uznał w sposób wyraźny, że strona nie może zaskarżyć wyroku dla niej korzystnego, wydanego zgodnie z jej wnioskami4.
Przepisy Kodeksu cywilnego nie wymagają bezpośrednio ani pośrednio wykazania interesu prawnego w zaskarżeniu przy składaniu apelacji.

Termin do wniesienia apelacji

Apelację wnosi się do sądu II instancji za pośrednictwem sądu I instancji (art. 367 KPC) w terminie dwóch tygodni od doręczenia stronie wyroku wraz z uzasadnieniem. Apelację wniesioną od wyroku sądu rejonowego rozpoznaje sąd okręgowy, a od wyroku sądu okręgowego rozpoznającego sprawę jako sąd I instancji apelację rozstrzyga sąd apelacyjny. W razie wniesienia apelacji bezpośrednio do sądu II instancji z pominięciem sądu I instancji decydujące przy ustaleniu, czy termin został zachowany, będzie miała data nadania przez sąd II instancji apelacji na adres sądu I instancji, który nada pismu własny bieg5.

Warunkiem złożenia apelacji nie jest złożenie wniosku o uzasadnienie wyroku. Jeżeli strona nie zażądała doręczenia wyroku z uzasadnieniem w terminie tygodnia od ogłoszenia wyroku, termin do wniesienia apelacji biegnie od dnia, w którym upłynął termin do żądania uzasadnienia.Termin do wniesienia apelacji jest terminem ustawowym i procesowym. Niedopuszczalne zatem jest jego skrócenie lub przedłużenie przez sąd lub przewodniczącego, ale możliwe jest przywrócenie terminu do wniesienia apelacji na zasadach ogólnych. Jeżeli strona jest reprezentowana przez adwokata lub radcę prawnego, to wyrok z uzasadnieniem powinien zostać doręczony na adres pełnomocnika. Termin do złożenia apelacji biegnie niezależnie od złożenia wniosku o sprostowanie, uzasadnienie, wykładnię wyroku6.

Zachowanie przypisanej formy do wniesienia apelacji

Apelacja musi być złożona na piśmie. Wyjątek od tej zasady prze­widziany jest tylko w postępowaniu w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych (art. 466 KPC), czyli pracownik lub ubezpieczony może zgłosić apelację ustnie do protokołu, o ile działa bez profesjonalnego pełnomocnika.

Apelacja powinna czynić zadość wymaganiom pisma procesowego określonego w art. 126 KPC, czyli:

§ 1. Każde pismo procesowe powinno zawierać:

1) oznaczenie sądu, do którego jest skierowane, imię i nazwisko lub nazwę stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników;
2) oznaczenie rodzaju pisma;
3) osnowę wniosku lub oświadczenia oraz dowody na poparcie przytoczonych okoliczności;
4) podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika;
5) wymienienie załączników.

§ 2. Gdy pismo procesowe jest pierwszym pismem w sprawie, powinno ponadto zawierać oznaczenie miejsca zamieszkania lub siedziby stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników oraz przedmiotu sporu, pisma zaś dalsze – sygnaturę akt.

§ 3. Do pisma należy dołączyć pełnomocnictwo, jeżeli pismo wnosi pełnomocnik, który przedtem nie złożył pełnomocnictwa.

§ 4. Za stronę, która nie może się podpisać, podpisuje pismo osoba przez nią upoważniona, z wymienieniem przyczyny, dla której strona sama się nie podpisała.

Apelacja powinna również spełniać wymogi szczególne dla tego ro­dzaju pisma procesowego, przewidziane w art. 368 § 1 KPC pkt 1–5:

1) oznaczenie wyroku, od którego jest wniesiona, ze wskazaniem, czy jest on zaskarżony w całości, czy w części („zaskarżam w całości wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi II Wydział Cywilny z 25.4.2007 roku, sygn. akt II C 800/06”; czy też: „zaskarżam wyrok Sądu Rejonowego w Łodzi I Wydział Cywilny z 14.5.2007 r. w części oddalającej powództwo ponad kwotę 5000 zł”),

2) zwięzłe przedstawienie zarzutów. Składający apelację opiera się na zarzutach, które jego zdaniem mogły mieć wpływ na treść wydanego wyroku. Strona wnosząca apelację może oprzeć się zarówno na naruszeniu prawa krajowego, jak i obcego. Naruszenie prawa obcego należy traktować na równi z naruszeniem prawa krajowego materialnego7. Najczęściej apelacja wnoszona przez praktyków jest oparta na następujących zarzutach:

a) naruszenia prawa materialnego przez niewłaściwe jego zastosowanie lub nieprawidłową wykładnię. Tak sformułowany zarzut apelacji dotyczy naruszenia prawa materialnego. Sąd I instancji dopuszcza się naruszenia prawa materialnego w sytuacji:

  • zastosowania nieodpowiedniej normy prawnej, niż ta która powinna być zastosowana w konkretnej sprawie w oparciu o ustalony przez Sąd I instancji stan faktyczny,
  • zastosowaniu w konkretnej sprawie przepisu uchylonego albo jeszcze nieobowiązującego,
  • nieprawidłowego odczytania (wykładni) konkretnego przepisu8.

b) naruszenia przepisów procesowych, jeśli miało to lub mogło mieć wpływ na treść wydanego w sprawie wyroku. Strona może podnieść zarzut naruszenia procesowego, jeśli wykaże, że to naruszenie miało lub mogło mieć istotny wpływ na treść wydanego w sprawie wyroku. Sytuacja, w której strona może podnieść zarzut określony w pkt b, można przedstawić na następującym kazusie. W sprawie przed sądem I instancji występują dwie strony: jedna reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika oraz druga występująca w procesie samodzielnie. Stronie działającej bez profesjonalnego pełnomocnika sąd zadał pytanie, czy decyduje się podjąć konkretną czynność procesową, np. zgłosić zarzut przedawnienia. Jeżeli strona na tak zadane pytanie odpowie „tak”, to profesjonalny pełnomocnik jest uprawniony do zgłoszenia zastrzeżenia do protokołu w trybie art. 162 KPC. Sąd, postępując we wcześniej wskazany sposób, naruszył przepisy postępowania, a konkretnie art. 5 KPC, przekraczając dopuszczalne granice udzielenia wskazówek co do czynności procesowych stronie niereprezentowanej przez profesjonalnego pełnomocnika. Zgłoszenie zastrzeżenia do protokołu umożliwia profesjonalnemu pełnomocnikowi zgłoszenie zarzutu apelacyjnego naruszenia prawa procesowego, czyli art. 5 KPC;

b) nieważności postępowania. Zarzut apelacyjny może być oparty na nieważności postępowania. Strona może w apelacji podnieść zarzut nieważności postępowania. Przyczyny nieważności postępowania zostały określone w art. 379 KPC. Sąd, gdy stwier­dzi, że zachodzi jedna z przesłanek nieważności postępowania, uchyla wcześniej wydany wyrok;

c) sprzeczności poczynionych przez sąd orzekający ustaleń faktycznych z treścią zebranego w sprawie. Ten zarzut w apelacji może być zgłoszony przez stronę w sytuacji, gdy rozstrzygnięcie sądu I instancji jest sprzeczne z tymi okolicznościami, które sąd ustalił w toku postępowania, albo gdy sąd wyprowadził logicznie błędny wniosek z ustalonych przez siebie okoliczności, albo wreszcie gdy sąd przyjął fakty za ustalone bez dostatecznej podstawy, to znaczy gdy fakty te nie są potwierdzone lub nie są dostatecznie potwierdzone zebranym materiałem lub na odwrót – gdy sąd uznał za nieudowodnione pewne fakty mimo ustalenia ku temu dostatecznej podstawy w zebranym materiale9;

d) nierozpoznania istoty sprawy. To pojęcie ogólne i jego interpretacja wywoływała rozbieżności wśród procesualistów. W doktrynie przyjmuje się, że nierozpoznanie istoty sprawy ma miejsce wówczas, gdy sąd I instancji nie rozpoznał merytorycznie sprawy, oddalił powództwo, uwzględniając np. zarzut przedawnienia. W orzecznictwie SN przyjmuje się, że nierozpoznanie istoty sprawy ma miejsce, gdy sąd I instancji nie orzekł o całości żądania.

W praktyce zarzut apelacyjny nierozpoznania sprawy zgłaszany przez strony ma miejsce, gdy sąd:

„– nie orzekł o całości żądania zgłoszonego przez strony, lecz tylko o jego części, nie uzasadniając swojego stanowiska,
– oddalił powództwo wprost, opierając się jedynie na przesłankach unicestwiających roszczenie, jak np. przedawnienie, pomijając merytoryczne rozpoznanie sprawy,
– uznał za niedopuszczalne poszerzenie powództwa i orzekł jedynie o powództwie pierwotnie zgłoszonym,
– oddalił roszczenie, uznając, że dochodzenie zgłoszonego roszczenia jest przedwczesne, bo jeszcze niewymagalne,
– uznał, że dochodzenie zgłoszonego roszczenia jest niedopuszczalne, bo opiewa na obcą walutę”10.

Strona wnosząca apelację w postępowaniu uproszczonym musi oprzeć się na zarzutach wskazanych w art. 5059 pkt 1–3 KPC, w innych wypadkach strona może oprzeć się w swojej apelacji na dowolnych zarzutach;

3) uzasadnienie zarzutów zawartych w apelacji polega na przytoczeniu odpowiednich argumentów o charakterze prawnym, wskazujących na wadliwość rozstrzygnięcia11;

4) powołanie, w razie potrzeby, nowych faktów i dowodów oraz wykazanie, że ich powołanie w postępowaniu przed sądem I in­stancji nie było możliwe albo że potrzeba powołania się na nie wynikła później.

Możemy wyróżnić dwa systemy apelacji:

  • apelację pełną, to znaczy cum beneficio novorum, pozwalającą stronom na powoływanie przed sądem II instancji nowych faktów i dowodów w sytuacji, gdy strona nie mogła przytoczyć ich przed sądem I instancji,
  • apelację niepełną, w której sąd II instancji rozstrzyga jedynie na podstawie materiału dowodowego zgromadzonego przed sądem I instancji.

W polskim systemie prawnym obowiązuje system apelacji pełnej, czyli sąd rozstrzyga na podstawie materiału odwodowego zgromadzonego przed sądem I i II instancji z ograniczeniem wynikającym z art. 381 KPC, który stanowi, że sąd II instancji może pominąć nowe fakty i dowody zgłoszone przez stronę w apelacji w sytuacji, gdy strona mogła je powołać przed sądem I instancji.

Jak uznał SN w wyroku z 22.2.2006 r.: „Sąd II instancji rozpoznaje sprawę i orzeka na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w I instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym z uwzględnieniem ograniczeń z jego prekluzji”12.

Możliwość zgłoszenia nowych faktów i dowodów w postępowaniu apelacyjnym była przedmiotem wielu orzeczeń, o których należy pamiętać, gdy chce się skorzystać z możliwości ich zgłoszenia na etapie apelacji. SN w orzeczeniu z 7.7.1997 r. uznał, że: „strona nie może skutecznie żądać ponowienia lub uzupełnienia dowodu w postępowaniu apelacyjnym tylko dlatego, że spodziewała się korzystnej dla siebie oceny tego dowodu przez sąd I instancji”13.

W wyroku z 25.1.2007 r. SN stwierdził, że „dowody zgłoszone z naruszeniem zasad określonych w art. 47912 § 12 KPC nie mogą stanowić podstawy ustaleń faktycznych niezbędnych dla oceny przez sąd II instancji zarzutów apelacji”14.

Wniosek o zmianę lub o uchylenie wyroku z zaznaczeniem zakresu żądanej zmiany lub uchylenia

O rodzaju wniosku apelacyjnego przesądzają zgłoszone w apelacji zarzuty. Jeżeli strona wnosząca apelację zgłasza zarzut naruszenia prawa materialnego albo wadliwą ocenę dowodów, to wniosek apelacyjny powinien opiewać na zmianę zaskarżonego wyroku.

W sytuacji gdy strona w apelacji zgłasza zarzut nieważności postępowania albo naruszenia przepisów o postępowaniu dowodowym, które wymagają przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości, wniosek apelacyjny powinien opiewać na uchylenie wyroku sądu I instancji.

Koszty związane z wnoszeniem apelacji

Przy wnoszeniu apelacji w sprawach majątkowych należy wskazać przedmiot zaskarżenia, gdyż od tej wartości trzeba uiścić opłatę sądową ( art. 368 § 2 KPC).

Wartość przedmiotu zaskarżenia podaje się w złotych, zaokrąglając do pełnego złotego (art. 1261 § 3 KPC). Do apelacji należy dołączyć dowód uiszczenia opłaty sądowej. W sprawie rozwodowej opłata sądowa od apelacji wynosi 600 zł, a w sprawach majątkowych uiszcza się opłatę stosunkową w wysokości 5 proc. zależną od wartości przedmiotu zaskarżenia. W razie wnoszenia apelacji w postępowaniu uproszczonym uiszcza się opłatę podstawową w takiej samej wysokości jak od pozwu, niezależnie od przedmiotu zaskarżenia15.

Apelacja wniesiona przez profesjonalnego pełnomocnika nienależycie opłacona podlega odrzuceniu bez wzywania do uzupełniania braków (art. 1302 § 3 KPC).

 

KONFIGURATOR LEGALIS

Stwórz system informacji prawnej dopasowany do Twoich potrzeb. Wybierz komentarze C.H.Beck, bazę prawa i narzędzia dopasowane do specyfiki Twojej pracy i korzystaj od razu.
KUP ONLINE →

 

 

Przykład wzorcowej apelacji

Łódź, dnia 18.4.2007 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi

I Wydział Cywilny

pl. Dąbrowskiego 5, 90–921 Łódź

za pośrednictwem:

Sądu Okręgowego w Łodzi

II Wydział Cywilny

pl. Dąbrowskiego 5, 90–921 Łódź

Powodowie:                        Jan Kowalski

zam. Łódź, al. Zielona 4

Elżbieta Konarzewska

zam. Łódź, ul. Blada 34 m. 8

Albert Czajka

zam. Łódź, ul. Lipowa 4/9

Pozwany:                   Józef Filipczyk

zam. Łódź, ul. Wierzbowa 3

reprezentowany przez

radcę prawnego Annę Walewską

Kancelaria Radcy Prawnego

Łódź, ul. Julianowska 65

Sygn. Akt: II C 800/06

Wartość przedmiotu zaskarżenia: 382 653,00 zł

APELACJA POZWANEGO

od wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi II Wydział Cywilny z dnia 25 kwietnia 2007 r., sygn. akt II C 800/06, doręczonego pełnomocnikowi pozwanego wraz z uzasadnieniem w dniu 12 kwietnia 2008 r.

W imieniu pozwanego, na podstawie udzielonego mi pełnomocnictwa, działając w oparciu o przepis art. 367 § 1 i § 2 KPC, zaskarżam powyższy wyrok w części uwzględniającej powództwo, tj. w punktach 1 i 3.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzucam:

Naruszenie prawa procesowego, to jest art. 415 KPC, w zw. z art. 39815 KPC, poprzez jego błędną wykładnię i nieprawidłowe zastosowanie polegające na bezzasadnym uznaniu, że możliwe jest dochodzenie zwrotu świadczenia spełnionego na skutek wykonania prawomocnego wyroku sądu II instancji przed rozstrzygnięciem co do istoty sprawy przekazanej do ponownego rozpoznania przez Sąd Najwyższy na skutek uchylenia tego wyroku.

Naruszenie prawa materialnego, to jest art. 410 KC poprzez jego błędną wykładnię i uznanie, że zapłata kwoty zasądzonej prawomocnym wyrokiem sądu II instancji stanowi nienależne świadczenie w sytuacji, gdy wyrok ten został przez Sąd Najwyższy uchylony, a sprawa została przekazana do ponownego rozpoznania.

Mając powyższe na uwadze, wnoszę o:

Zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w całości;

Zasądzenie od powodów na rzecz strony pozwanej kosztów procesu za każdą z instancji, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

UZASADNIENIE

Ad. 1 i 2

Wyrokiem z dnia 24 lutego 2006 roku Sąd Apelacyjny w Łodzi zasądził na rzecz Józefa Filipczyka od Jana Kowalskiego, Elżbiety Konarzewskiej i Alberta Czajki solidarnie kwotę 145 500,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 8 kwietnia 1997 roku oraz kwotę 8352,15 zł tytułem częściowego zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego. Powodowie jako dłużnicy Józefa Filipczyka wywiązali się z realizacji tego orzeczenia, ale jednocześnie zaskarżyli wyrok, wnosząc skargę kasacyjną. Na skutek tej skargi Sąd Najwyższy uchylił w dniu 11 stycznia 2007 roku wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 24 lutego 2006 roku w części uwzględniającej powództwo ponad kwotę 19 000,00 zł oraz orzekającej o kosztach postępowania i w tym zakresie przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w Łodzi do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu sądowi także rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.

Pismem z dnia 12 stycznia 2007 roku powodowie wystąpili przeciwko Józefowi Filipczykowi z żądaniem zwrotu kwoty 382 652,63 zł, tj. kwoty uiszczonej tytułem należności z wyroku wydanego przez Sąd Apelacyjny w Łodzi w dniu 24 lutego 2006 roku, pomniejszonej o kwotę 19 000,00 zł, objętą wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 2007 roku. Wobec faktu nieuiszczenia przez Józefa Filipczyka żądanej należności powodowie wystąpili przeciwko pozwanemu z powództwem do Sądu Okręgowego w Łodzi o zwrot nienależnego świadczenia.

Sąd Okręgowy w Łodzi wyrokiem z dnia 25 kwietnia 2007 roku zasądził od pozwanego Józefa Filipczyka w częściach równych na rzecz powodów Jana Kowalskiego, Elżbiety Konarzewskiej i Alberta Czajki kwotę 382 652,63 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 19 stycznia 2007 roku tytułem zwrotu nienależnego świadczenia oraz kwotę 26 333,00 zł z tytułu zwrotu kosztów procesu, zaś w pozostałym zakresie – obejmującym okres biegu odsetek – powództwo oddalił.

W ocenie skarżącego Sąd Okręgowy w Łodzi przy rozpoznawaniu przedmiotowej sprawy dopuścił się naruszeń zarówno prawa procesowego, jak i materialnego.

Zgodnie z treścią art. 39815 KPC sąd II instancji przy ponownym rozpoznawaniu sprawy przekazanej przez Sąd Najwyższy obowiązany jest do odpowiedniego stosowania przepisu art. 415 KPC, tym samym do orzekania w przedmiocie zwrotu spełnionego lub wyegzekwowanego świadczenia lub o przywróceniu do stanu poprzedniego. Instytucja uregulowana w art. 415 KPC, określana jako restitutio in integrum, zawarta jest również w przepisach dotyczących rygoru natychmiastowej wykonalności (art. 338 KPC). Głównym celem tej instytucji jest likwidacja ujemnych skutków wiążących się dla strony skarżącej prawomocny wyrok z jego wyegzekwowaniem w razie późniejszego uwzględnienia skargi.

Uwzględnienie przez Sąd Najwyższy skargi kasacyjnej i uchylenie zaskarżonego wyroku powoduje, że sąd II instancji obowiązany jest orzec o zwrocie spełnionego lub wyegzekwowanego świadczenia lub o przywróceniu stanu poprzedniego. Uchylenie orzeczenia przez Sąd Najwyższy jest równoznaczne ze stwierdzeniem, że prawomocne orzeczenie sądu II instancji było niezgodne z prawem. Obowiązek rozstrzygnięcia sądu o zwrocie świadczenia lub o przywróceniu do stanu poprzedniego istnieje tylko wtedy, gdy skarżący wystąpi z odpowiednim wnioskiem. Nie wyłącza to możliwości dochodzenia w osobnym procesie, także od Skarbu Państwa, naprawienia szkody poniesionej wskutek wydania lub wykonania wyroku. Wniosek stanowi konieczną przesłankę do orzeczenia w tym przedmiocie. Postępowanie z wniosku przewidzianego w art. 415 KPC jest częścią składową i końcową postępowania toczącego się przed sądem II instancji, nie jest ono odrębnym procesem (wyr. SN z 14.2.1968 r., I PR 441/67, OSNCPiUS 1968, Nr 11, poz. 192).

W przeciwieństwie do unormowania zawartego w art. 415 KPC z 1930 r. w pierwotnym brzmieniu obecnie według art. 415 KPC sąd jest związany wnioskiem restytucyjnym. Zależnie od wyników postępowania co do tego wniosku sąd może go albo uwzględnić, albo oddalić, natomiast wyłączona jest możliwość pozostawienia go bez rozpoznania czy odesłania w tym zakresie do osobnego procesu. Uwzględnienie wniosku następuje w formie orzeczenia o zwrocie zasądzonego i następnie wyegzekwowanego lub spełnionego świadczenia (wyr. SN z 14.2.1968 r. I PR 441/67, OSNCPiUS 1968, Nr 11, poz. 192). Jak wynika z wykładni Sądu Najwyższego, ustawodawca, wprowadzając art. 415 KPC, nawiązał do znanej już poprzednio prawu procesowemu instytucji unormowanej w art. 415 KPC z 1930 r. w pierwotnym brzmieniu. Przepis ten wyraźnie dawał wyraz temu, że nie chodzi o osobny proces – „bez osobnego procesu” (wyr. SN z 14.2.1968 r. I PR 441/67, OSNCPiUS 1968, Nr 11, poz. 192).

W uzasadnieniu Sąd Okręgowy w wyroku z dnia 25 kwietnia 2007 r. przytoczył orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 25 września 1965 r. (I PR 372/65, OSNCPiUS 1966, Nr 5, poz. 83). Zgodnie z tym wyrokiem Sądu Najwyższego: „przepisy artykułu 338 § 1 i 415 KPC (a także art. 422 § 1), jako przepisy procesowe, nie naruszają przepisów prawa materialnego o świadczeniu niezależnym i nie wyłączają stosowania tych przepisów w sprawie o zwrot spełnionego lub wyegzekwowanego świadczenia lub o przywrócenie stanu poprzedniego”. Stanowisko to jest także aprobowane szeroko w piśmiennictwie. Sąd Okręgowy w Łodzi słusznie więc uznał – powołując się na te przepisy – że prawo dochodzenia spełnionego lub wyegzekwowanego świadczenia na podstawie prawomocnego wyroku przysługuje stronie w przypadku późniejszego uwzględnienia jej skargi. Uzasadniony i logiczny w ocenie pozwanego jest także wniosek Sądu Okręgowego, zgodnie z którym uchylenie lub zmiana prawomocnego wyroku sprawia, że spełnione na jego podstawie świadczenie staje się nienależne w rozumieniu przepisów Kodeksu cywilnego. Nie sposób jednak podzielić poglądu Sądu Okręgowego, że skutkiem wyroku uchylającego i przekazującego sprawę do ponownego rozpoznania jest odpadnięcie podstawy świadczenia spełnionego w wykonaniu prawomocnego wyroku sądu II instancji. Wskazać trzeba, że roszczenie o zwrot świadczenia powstaje jedynie w wypadku ostatecznego i trwałego odpadnięcia podstawy prawnej. Tymczasem w tej sprawie orzeczenie sądu I instancji zapadło jeszcze przed zakończeniem postępowania głównego, które toczyło się ponownie na skutek przekazania sprawy przez Sąd Najwyższy. Przyjąć zatem trzeba, że na chwilę wyrokowania przez Sąd I instancji świadczenie spełnione przez powodów było świadczeniem należnym i uzasadnionym. Na tym etapie postępowania można zatem stwierdzić, że żądanie strony powodowej jest przedwczesne, a w ocenie pozwanego także bezzasadne. Przedstawiona wyżej argumentacja prowadzi zatem do wniosku, że art. 415 KPC przewiduje możliwość orzeczenia o obowiązku zwrotu spełnionego świadczenia dopiero w razie rozstrzygnięcia co do istoty sprawy. Analogicznie zatem należałoby przyjąć, że skuteczne dochodzenie zwrotu w ramach odrębnego postępowania może nastąpić dopiero po zakończeniu postępowania głównego.

Nie można także zgodzić się z wywodem Sądu Okręgowego, który podniósł, że przyznanie stronie prawa do dysponowania kwotą spełnionego świadczenia przez cały okres trwania postępowania głównego byłoby nielogiczne i sprzeczne z założeniami ustawodawcy, ponieważ jasne jest, że ochrona strony spełniającej świadczenie jest zapewniona przez ogólne przepisy prawa materialnego regulujące obowiązek naprawienia wyrządzonej szkody, o czym sąd już w uzasadnieniu nie wspomina.

W ocenie pozwanego oczywiste jest, że w przedmiotowej sprawie istniały przesłanki do oddalenia powództwa. Sąd wydał zaskarżony wyrok, błędnie interpretując przywołane przepisy w kontekście zebranego materiału dowodowego. Zdaniem pozwanego powyższe rozważania w sposób wyczerpujący wskazują na to, iż niniejsza apelacja jest uzasadniona i zasługuje na uwzględnienie.

W przedmiotowej sprawie powodowie, chcąc dochodzić zwrotu spełnionego świadczenia, powinni zatem zgłosić wniosek do Sądu Apelacyjnego w Łodzi, rozpoznającego sprawę na skutek uchylenia jego wyroku przez Sąd Najwyższy wyrokiem wydanym w sprawie II CSK 290/06.

Mając na uwadze powyższe, wnoszę jak na wstępie.

W załączeniu:

  1. 3 odpisy apelacji.
  2. Dowód uiszczenia opłaty sądowej od apelacji w wysokości 19 133 zł.
  3. Pełnomocnictwo wraz z dowodem uiszczenia opłaty skarbowej w wysokości 17 zł.

Anna Walewska

radca prawny

* Autorka jest aplikantką radcowską przy Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Łodzi.

1 T. Ereciński, J. Gudowski, M. Jędrzejewska, Komentarz do Kodeksu Postępowania Cywilnego, cz. I, Postępowanie rozpoznawcze, tom I, Warszawa 2002, s. 673.

2 T. Ereciński, J. Gudowski, M. Jędrzejewska, op. cit., s. 673.

3 J. Lapierre, Kontrola sądowa czynności dyspozycyjnych stron i uczestników postępowania, [w:] Księga Pamiątkowa ku czci K. Stefki, Warszawa 1967 r., s. 177.

4 Post. SN z 13.8.1997, I CKN 207/97, niepubl. oraz post. SN z 5.9.1997 r., III CKN
152/97, niepubl.

5 Uchw. SN (7) z 16.4.1955 r., I Co 20/55, OSNCK 1955, Nr 4, poz. 69.

6 Wyr. SN z 14.12.1972 r., III CRN 342/72, PUG 1972, Nr 7–8, s. 262.

7 T. Ereciński, Prawo obce w sądowym postępowaniu cywilnym, Warszawa 1981, s. 268 i n.

8 Z. Krzemiński, Wnoszenie apelacji cywilnej, Warszawa 2007, s. 41–42.

9 W Siedlecki, Z Resich, Komentarz do Kodeksu Postępowania Cywilnego, War­szawa 1975, s. 591.

10 W. Broniewicz, Kognicja sądu drugiej instancji w razie nieważności postępowania przed sądem drugiej instancji lub nierozpoznania przez ten sąd istoty sprawy, PS 1997, Nr 4, s. 35 i n.

11 Uchw. SN z 17.3.1998 r., III ZP 1/98, Wokanda 1998, Nr 7, s. 18.

12 Wyr. SN z 22.2.2006 r., III CSK 128/05, OSNC 2006, Nr 11, poz. 191.

13 Wyr. SN z 7.11.1997 r., II CKN 446/97, MoP 1998, Nr 6, s. 234.

14 Wyr. SN z 25.1.2007 r., V CSK 420/06, OSNC 2008, Nr 1, poz. 17.

15 Uchw. SN z 22.7.2007 r., III CZP 155/06, OSNC 2008, Nr 1, poz. 6.