Kodeks cywilny – opracowanie pytań na aplikacje prawnicze w 2017 r. z orzecznictwem

Opracowanie: Rafał Maciąg – prawnik

Kodeks cywilny – opracowanie pytań na aplikacje prawnicze z orzecznictwem
Pytania pochodzą z egzaminów wstępnych na aplikację adwokacką i radcowską (A/R), które odbyły się 30.9.2017 r.

1.(A/R) Zgodnie z KC, jeżeli osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych dokonała sama jednostronnej czynności prawnej, do której ustawa wymaga zgody przedstawiciela ustawowego:
A. ważność tej czynności jest uzależniona od jej potwierdzenia przez przedstawiciela ustawowego,
B. czynność ta jest nieważna,
C. czynność ta jest nieważna tylko wówczas, jeżeli przedstawiciel ustawowy sprzeciwi się jej dokonaniu.

Prawidłowa odpowiedź: B (art. 19 KC)
Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają małoletni, którzy ukończyli lat trzynaście, oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo (art. 15 KC). Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do ważności czynności prawnej, przez którą osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela ustawowego (art. 17 KC). Ważność umowy, która została zawarta przez osobę ograniczoną w zdolności do czynności prawnych bez wymaganej zgody przedstawiciela ustawowego, zależy od potwierdzenia umowy przez tego przedstawiciela (art. 18 § 1 KC). Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może sama potwierdzić umowę po uzyskaniu pełnej zdolności do czynności prawnych (art. 18 § 2 KC). Strona, która zawarła umowę z osobą ograniczoną w zdolności do czynności prawnych, nie może powoływać się na brak zgody jej przedstawiciela ustawowego. Może jednak wyznaczyć temu przedstawicielowi odpowiedni termin do potwierdzenia umowy; staje się wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu (art. 18 § 3 KC). Z kolei jeżeli osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych dokonała sama jednostronnej czynności prawnej, do której ustawa wymaga zgody przedstawiciela ustawowego, czynność jest nieważna (art. 19 KC). „Zgoda na dokonanie czynności jednostronnej musi być uprzednia lub wyrażona najpóźniej w chwili dokonywania czynności. W braku tej zgody czynność jest ab initio bezwzględnie nieważna i nie może być już potwierdzona, ponieważ potwierdzenie nie wywoła już żadnych skutków prawnych”[1].

2.(A/R) Zgodnie z KC, jeżeli do dokonania czynności prawnej potrzebna jest zgoda osoby trzeciej, osoba ta może wyrazić zgodę:
A. wyłącznie przed złożeniem oświadczenia przez osoby dokonywające czynności prawnej,
B. także przed złożeniem oświadczenia przez osoby dokonywające czynności prawnej albo po jego złożeniu,
C. tylko równocześnie ze złożeniem oświadczenia przez osoby dokonywające czynności prawnej.

Prawidłowa odpowiedź: B (art. 63 § 1 KC)
Jeżeli do dokonania czynności prawnej potrzebna jest zgoda osoby trzeciej, osoba ta może wyrazić zgodę także przed złożeniem oświadczenia przez osoby dokonywające czynności albo po jego złożeniu. Zgoda wyrażona po złożeniu oświadczenia ma moc wsteczną od jego daty (art. 63 § 1 KC). Jeżeli do ważności czynności prawnej wymagana jest forma szczególna, oświadczenie obejmujące zgodę osoby trzeciej powinno być złożone w tej samej formie (art. 63 § 2 KC). „Przez »osobę trzecią« należy rozumieć wyłącznie podmiot prawa cywilnego, czyli osobę fizyczną, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną niebędącą osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną. Dlatego art. 63 KC nie ma zastosowania do tych czynności prawnych, do dokonania których z mocy przepisów szczególnych wymagana jest np. zgoda (zezwolenie) sądu lub innego organu państwa. W takich przypadkach brak wymaganej zgody nie podlega ocenie na podstawie art. 63 KC, lecz na podstawie art. 58 KC (bezwzględna nieważność czynności prawnej)”[2]. Zgoda, o której mowa w 63 KC, ma postać oświadczenia woli w rozumieniu art. 60 KC.

Wyrok SA w Warszawie z 10.3.2016 r., VI ACa 238/15:
„Zgoda osoby trzeciej jest potrzebna do dokonania w pełni skutecznej czynności prawnej wtedy, gdy wymaganie takie wynika z przepisu ustawowego, a nie z umowy stron, chyba że ustawa przewiduje możliwość wprowadzenia przez strony do umowy zastrzeżenia zgody”.

Postanowienie SN z 21.10.2010 r., IV CSK 120/10, www.sn.pl:
„Milczenie uprawnionego podmiotu nie może być jednak poczytywane za odmowę potwierdzenia zważywszy, że ustawa milczenie czyni prawnie doniosłym dopiero wówczas, gdy druga strona wyznaczy odpowiedni termin do potwierdzenia umowy i termin ten upłynie bezskutecznie (art. 103 § 2 KC). Skutek w postaci nieważności umowy powodują albo odmowa potwierdzenia, albo bezskuteczny upływ zakreślonego terminu”.

3.(A/R) Zgodnie z KC, z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu; terminy przedawnienia:
A. mogą być skracane lub przedłużane przez czynność prawną,
B. nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną,
C. mogą być przedłużane, ale nie mogą być skracane przez czynność prawną.

Prawidłowa odpowiedź: B (art. 119 KC)
Artykuł 117 KC stanowi, że z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu (§ 1). Po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Jednakże zrzeczenie się zarzutu przedawnienia przed upływem terminu jest nieważne (§ 2). Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi lat dziesięć, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzy lata (art. 118 KC). Terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną (art. 119 KC), przy czym „zwrot »terminy przedawnienia« (…) należy rozumieć w kontekście art. 118 KC. Ten zaś posługuje się pojęciem »termin przedawnienia« nie w kategoriach dat, ale okresów. Zatem »termin przedawnienia« to nic innego jak »okres przedawnienia«. Zakaz określony w art. 119 KC wyłącza możliwość umawiania się co do innego okresu przedawnienia, niż to wynika z ustawy”[3]. Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie (art. 120 § 1 KC). Początek biegu terminu przedawnienia nie jest uzależniony od istnienia po stronie uprawnionej lub zobowiązanej wiedzy, że bieg terminu przedawnienia się rozpoczął lub że termin ten już upłynął.

Wyrok SA w Łodzi z 29.7.2016 r., I ACa 1773/15:
„Zdanie drugie art. 120 § 1 KC nie utożsamia początku biegu terminu przedawnienia z dniem podjęcia »określonej czynności przez uprawnionego«. Ustawodawca oderwał bowiem sam fakt wezwania, o którym mowa w art. 455 KC, od określenia początku biegu terminu przedawnienia, łącząc początek biegu tego terminu z dniem, w którym wierzyciel mógł, w obiektywnie możliwym najwcześniejszym terminie, tego dokonać. Powiązanie początku biegu terminu przedawnienia z samym wezwaniem wierzyciela do jego spełnienia prowadziłoby do nieakceptowalnego stanu decydowania przez wierzyciela o tym, kiedy jego roszczenie ulegnie przedawnieniu, a więc stanowiłoby obejście zakazów przewidzianych w art. 119 KC. Natomiast ustalenia, kiedy wierzyciel mógłby najwcześniej podjąć czynność zmierzającą do spełnienia świadczenia należy dokonywać in casu, a więc w okolicznościach konkretnego stanu faktycznego sprawy”.

Wyrok SA w Warszawie z 4.7.2016 r., VI ACa 569/15:
„W drodze rozumowania a minori ad maius z treści art. 119 KC należy wyprowadzić wniosek, że skoro nawet terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną, to tym bardziej jest to niedopuszczalne w odniesieniu do terminów zawitych, które charakteryzują się większym rygoryzmem. Innymi słowy, kreowanie umownych terminów zawitych do dochodzenia roszczeń jest wyłączone spod dyspozycji stron. Stronom nie wolno ustanawiać terminów prekluzyjnych do dochodzenia roszczeń ani innych postaci praw podmiotowych przed powołanym do tego organem”.

4.(A/R) Zgodnie z KC, jeżeli przy wznoszeniu budynku lub innego urządzenia przekroczono bez winy umyślnej granice sąsiedniego gruntu, właściciel tego gruntu:
A. nie może żądać przywrócenia stanu poprzedniego, chyba że bez nieuzasadnionej zwłoki sprzeciwił się przekroczeniu granicy albo że grozi mu niewspółmiernie wielka szkoda,
B. może żądać przywrócenia stanu poprzedniego, niezależnie od tego, czy bez nieuzasadnionej zwłoki sprzeciwił się przekroczeniu granicy, ani od tego, czy grozi mu niewspółmiernie wielka szkoda,
C. nie może żądać przywrócenia stanu poprzedniego w żadnym przypadku; właścicielowi temu przysługuje jedynie roszczenie o odszkodowanie.

Prawidłowa odpowiedź: A (art. 151 KC)
Zgodnie z art. 151 KC, jeżeli przy wznoszeniu budynku lub innego urządzenia przekroczono bez winy umyślnej granice sąsiedniego gruntu, właściciel tego gruntu nie może żądać przywrócenia stanu poprzedniego, chyba że bez nieuzasadnionej zwłoki sprzeciwił się przekroczeniu granicy albo że grozi mu niewspółmiernie wielka szkoda. Może on żądać albo stosownego wynagrodzenia w zamian za ustanowienie odpowiedniej służebności gruntowej, albo wykupienia zajętej części gruntu, jak również tej części, która na skutek budowy straciła dla niego znaczenie gospodarcze. „Ze względów gospodarczych, które wymagają, aby nie wyburzać budowli już wzniesionych, ustawodawca w stanie faktycznym przewidzianym w art. 151 KC ogranicza realizację, przysługującego właścicielowi na zasadach ogólnych, roszczenia negatoryjnego o przywrócenie stanu poprzedniego (art. 222 § 2 KC). Tylko w trzech wypadkach właścicielowi, którego prawo zostało naruszone w wyżej opisanych okolicznościach, przysługuje roszczenie o usunięcie budynku lub innego urządzenia. Po pierwsze, gdy przekroczenie granicy przy wznoszeniu budynku lub innego urządzenia było wynikiem winy umyślnej (…). Po drugie, roszczenie negatoryjne może znaleźć zastosowanie, gdy właściciel gruntu sąsiedniego bez nieuzasadnionej zwłoki sprzeciwił się przekroczeniu granic przy budowie. Pojęcie nieuzasadnionej zwłoki musi być interpretowane stosownie do okoliczności i nie można go konkretyzować przez podanie określonej miary czasu; natomiast pojęcie sprzeciwu powinno być interpretowane stosownie do zasad dotyczących wykładni oświadczeń woli wyrażonych w art. 65 KC. Po trzecie, roszczenie o przywrócenie stanu poprzedniego przysługuje właścicielowi, jeżeli utrzymanie budowli grozi mu niewspółmiernie wielką szkodą. Szkoda będzie niewspółmiernie wielka, jeśli z porównania uszczerbku, jaki poniesie budujący, przywracając stan poprzedni z uszczerbkiem, jaki poniesie właściciel nieruchomości sąsiedniej, jednoznacznie wynika, że uszczerbek właściciela jest znacznie większy niż uszczerbek budującego”[4].

Wyrok NSA w Warszawie z 28.8.2015 r., II OSK 2/14:
„Ewentualne przekroczenie granicy sąsiedniej działki przy docieplaniu budynku, co jest nieuchronne przy usytuowaniu budynku bezpośrednio przy granicy, jest w pierwszej kolejności naruszeniem własności – instytucji prawa cywilnego. Nie mogą więc tu mieć zastosowania przepisy prawa administracyjnego”.

Postanowienie SN z 6.12.2012 r., IV CSK 185/12:
„Między normami prawnymi regulującymi służebności gruntowe i roszczenia wynikające z przekroczenia granicy przy wnoszeniu budynku lub innego urządzenia nie zachodzi stosunek krzyżowania się, gdyż obejmują odmienne hipotezy, ponadto przyznają uprawnienia innym osobom. Nie można ponadto nie zauważyć, że właściciel nieruchomości, w granicach uprawnień wynikających z konstytucyjnie chronionego prawa własności, może skutecznie przeciwstawić się każdej czynności osoby trzeciej zmierzającej do jego naruszenia, dokonanej bez podstawy prawnej”.

5.(A/R) Zgodnie z KC, właściciel rzeczy ruchomej:
A. nie może wyzbyć się własności tej rzeczy,
B. może wyzbyć się własności tej rzeczy przez to, że w tym zamiarze rzecz porzuci,
C. może wyzbyć się własności tej rzeczy wyłącznie przez złożenie oświadczenia woli w formie pisemnej.

Prawidłowa odpowiedź: B (art. 180 KC)
Właściciel może wyzbyć się własności rzeczy ruchomej przez to, że w tym zamiarze rzecz porzuci (art. 180 KC). Możliwość zrzeczenia się własności wynika ponadto z uprawnienia właściciela do rozporządzania rzeczą (art. 140 KC). Porzucenie rzeczy polega na wyzbyciu się posiadania w sposób umożliwiający zawładnięcie nią każdemu, a rzecz ruchoma, której właściciel skutecznie się zrzekł, staje się rzeczą niczyją. Należy uznać, że uzewnętrznienie zamiaru wyzbycia się prawa własności jest rodzajem oświadczenia woli (art. 60 KC), a samo porzucenie rzeczy jest czynnością prawną jednostronną, realną[5].

Wyrok SO w Toruniu z 21.3.2012 r., VI Ga 47/12, POSAG 2012/3/42-47:
„Zamiar wyzbycia się własności może być wyraźnie ujawniony przez właściciela albo też wynikać z jego zachowania się na tle okoliczności, w jakich rzecz została porzucona, np. w razie pozostawienia jej w miejscu przeznaczonym na gromadzenie odpadków. Nie ma natomiast podstaw do przyjęcia, że sam brak zainteresowania się rzeczą ruchomą pozostawioną w dowolnym miejscu (np. na parkingu) jest równoznaczny ze spełnieniem przesłanek wymaganych przez art. 180 KC, gdyż nie sposób doszukiwać się w takim działaniu wyrażenia zamiaru wyzbycia się własności”.

Wyrok SN z 1.10.1973 r., I CR 387/73:
„Nie ma przepisu, który by zezwalał na zawłaszczenie cudzych, nie porzuconych rzeczy. Porzucenie w sensie art. 180 KC oznacza wyzbycie się posiadania rzeczy, ale dla wyzbycia się własności potrzebny jest jeszcze – według tego przepisu – zamiar wyzbycia się własności. O nim z reguły świadczą konkludentne fakty (jak np. postawienie zepsutego krzesła przy pojemnikach na śmieci). Przechowywanie natomiast takiego krzesła w zamkniętym pomieszczeniu świadczy o odmiennym zgoła zamiarze właściciela, bo o zamiarze zachowania własności. Pozbawienie właściciela własności nawet nieużytecznej czy mało już użytecznej rzeczy stanowi czyn niedozwolony, rodzący obowiązek wynagrodzenia szkody, wyrażającej się choćby wartością złomu (art. 415 KC)”.

6.(A/R) Zgodnie z KC, oddanie gruntu Skarbu Państwa w użytkowanie wieczyste następuje na okres dziewięćdziesięciu dziewięciu lat, a w wypadkach wyjątkowych, gdy cel gospodarczy użytkowania wieczystego nie wymaga oddania gruntu na dziewięćdziesiąt dziewięć lat, dopuszczalne jest oddanie gruntu na okres krótszy, co najmniej jednak na lat:
A. dziesięć,
B. dwadzieścia pięć,
C. czterdzieści.

Prawidłowa odpowiedź: C (art. 236 § 1 KC)
Grunty stanowiące własność Skarbu Państwa a położone w granicach administracyjnych miast oraz grunty Skarbu Państwa położone poza tymi granicami, lecz włączone do planu zagospodarowania przestrzennego miasta i przekazane do realizacji zadań jego gospodarki, a także grunty stanowiące własność jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków, mogą być oddawane w użytkowanie wieczyste osobom fizycznym, i osobom prawnym (art. 232 § 1 KC). W wypadkach przewidzianych w przepisach szczególnych przedmiotem użytkowania wieczystego mogą być także inne grunty Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków (art. 232 § 2 KC). W granicach, określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego oraz przez umowę o oddanie gruntu Skarbu Państwa lub gruntu należącego do jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków w użytkowanie wieczyste, użytkownik może korzystać z gruntu z wyłączeniem innych osób. W tych samych granicach użytkownik wieczysty może swoim prawem rozporządzać (art. 233 KC). Do oddania gruntu Skarbu Państwa lub gruntu należącego do jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków w użytkowanie wieczyste stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności nieruchomości (art. 234 KC). Budynki i inne urządzenia wzniesione na gruncie Skarbu Państwa lub gruncie należącym do jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków przez wieczystego użytkownika stanowią jego własność. To samo dotyczy budynków i innych urządzeń, które wieczysty użytkownik nabył zgodnie z właściwymi przepisami przy zawarciu umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste (art. 235 § 1 KC). Przysługująca wieczystemu użytkownikowi własność budynków i urządzeń na użytkowanym gruncie jest prawem związanym z użytkowaniem wieczystym (art. 235 § 2 KC). Oddanie gruntu Skarbu Państwa lub gruntu należącego do jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków w użytkowanie wieczyste następuje na okres dziewięćdziesięciu dziewięciu lat. W wypadkach wyjątkowych, gdy cel gospodarczy użytkowania wieczystego nie wymaga oddania gruntu na dziewięćdziesiąt dziewięć lat, dopuszczalne jest oddanie gruntu na okres krótszy, co najmniej jednak na lat czterdzieści (art. 236 § 1 KC). W ciągu ostatnich pięciu lat przed upływem zastrzeżonego w umowie terminu wieczysty użytkownik może żądać jego przedłużenia na dalszy okres od czterdziestu do dziewięćdziesięciu dziewięciu lat; jednakże wieczysty użytkownik może wcześniej wystąpić z takim żądaniem, jeżeli okres amortyzacji zamierzonych na użytkowanym gruncie nakładów jest znacznie dłuższy aniżeli czas, który pozostaje do upływu zastrzeżonego w umowie terminu. Odmowa przedłużenia jest dopuszczalna tylko ze względu na ważny interes społeczny (art. 236 § 2 KC). Umowa o przedłużenie wieczystego użytkowania powinna być zawarta w formie aktu notarialnego (art. 236 § 3 KC). Do przeniesienia użytkowania wieczystego stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności nieruchomości (art. 237 KC). Wieczysty użytkownik uiszcza przez czas trwania swego prawa opłatę roczną (art. 238 KC). Sposób korzystania z gruntu Skarbu Państwa lub gruntu należącego do jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków przez wieczystego użytkownika powinien być określony w umowie (art. 239 § 1 KC).

Wyrok SA w Warszawie z 15.1.2014 r., I ACa 1026/13, http://orzeczenia.waw.sa.gov.pl:
„Sam fakt istnienia zaległości podatkowych po stronie użytkownika wieczystego, czy też zaległości w opłatach z tytułu użytkowania wieczystego wierzytelności nie ma wpływu na ocenę zasadności odmowy przedłużenia użytkowania wieczystego w świetle art. 236 § 2 KC. W szczególności nie należy utożsamiać klauzuli ważnego interesu społecznego, o której mowa w art. 236 § 2 KC, z interesem fiskalnym organów państwa związanych z poborem należności podatkowych, czy też interesem majątkowym związanym z realizacją wierzytelności z tytułu opłat za użytkowanie wieczyste”.

Wyrok SN z 9.5.2014 r., I CSK 342/13:
„Jeżeli brak podstaw, ze względu na ważny interes społeczny do odmowy przedłużenia użytkowania wieczystego, należy uznać, iż użytkowanie wieczyste istnieje do czasu gdy zostanie ono przedłużone w drodze umowy lub orzeczenia sądu. Do czasu wydania wyroku nieruchomość, której wniosek dotyczy, jest więc obciążona użytkowaniem wieczystym i sąd orzekający w procesie o przedłużenie prawa użytkowania wieczystego, nie może przyjmować, że prawo tu już wygasło”.

7.(A/R) Zgodnie z KC, użytkowanie ustanowione na rzecz osoby fizycznej:
A. wygasa najpóźniej z jej śmiercią,
B. wygasa z jej śmiercią, chyba że strony w umowie użytkowania postanowiły, że użytkowanie wejdzie w skład spadku po uprawnionym z umowy użytkowania,
C. nie wygasa z jej śmiercią, chyba że strony w umowie użytkowania postanowiły inaczej.

Prawidłowa odpowiedź: A (art. 266 KC)
Użytkowanie jest ograniczonym prawem rzeczowym, które jest niezbywalne (art. 254 KC). Użytkowanie ustanowione na rzecz osoby fizycznej wygasa najpóźniej z jej śmiercią (art. 266 KC), przy czym można ustanowić to prawo zarówno na czas oznaczony, jak i na czas nieoznaczony, jednak najdłużej na czas życia użytkownika będącego osobą fizyczną.

Postanowienie SN z 18.2.2010 r., II CSK 432/09:
„1. Ratio legis art. 266 KC jest alimentacyjna funkcja użytkowania ustanowionego na rzecz osoby fizycznej. Użytkowanie ustanowione na rzecz osoby fizycznej ma zasadniczo służyć jej utrzymaniu.
2. Jeżeli w wyniku dokonania wpisu użytkowania stan prawny wynikający z księgi wieczystej będzie niezgodny z rzeczywistym stanem prawnym, osobie, której prawo zostanie tym wpisem dotknięte, przysługiwać może roszczenie o uzgodnienie stanu prawnego wynikającego z księgi z rzeczywistym stanem prawnym (art. 10 KWHU)”.

8.(A/R) Zgodnie z KC, zwolnienie dłużnika z długu przez jednego z wierzycieli uprawnionych do świadczenia niepodzielnego:
A. ma skutek względem pozostałych wierzycieli,
B. ma skutek względem pozostałych wierzycieli, chyba że którykolwiek z wierzycieli sprzeciwił się zwolnieniu dłużnika z długu,
C. nie ma skutku względem pozostałych wierzycieli.

Prawidłowa odpowiedź: C (art. 382 § 1 KC)
Dłużnicy zobowiązani do świadczenia niepodzielnego są odpowiedzialni za spełnienie świadczenia jak dłużnicy solidarni. W braku odmiennej umowy dłużnicy zobowiązani do świadczenia podzielnego są odpowiedzialni za jego spełnienie solidarnie, jeżeli wzajemne świadczenie wierzyciela jest niepodzielne. Dłużnik, który spełnił świadczenie niepodzielne, może żądać od pozostałych dłużników zwrotu wartości świadczenia według tych samych zasad co dłużnik solidarny (art. 380 § 1-3 KC). Jeżeli jest kilku wierzycieli uprawnionych do świadczenia niepodzielnego, każdy z nich może żądać spełnienia całego świadczenia. Jednakże w razie sprzeciwu chociażby jednego z wierzycieli, dłużnik obowiązany jest świadczyć wszystkim wierzycielom łącznie albo złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego (art. 381 § 1 i 2 KC). Zwolnienie dłużnika z długu przez jednego z wierzycieli uprawnionych do świadczenia niepodzielnego nie ma skutku względem pozostałych wierzycieli (art. 382 § 1 KC)[6]. Zwłoka dłużnika, jak również przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienia względem jednego z wierzycieli uprawnionych do świadczenia niepodzielnego ma skutek względem pozostałych wierzycieli (art. 382 § 2 KC). Jeżeli jeden z wierzycieli uprawnionych do świadczenia niepodzielnego przyjął świadczenie, jest on odpowiedzialny względem pozostałych wierzycieli według tych samych zasad co wierzyciel solidarny (art. 383 KC).

9.(A/R) Zgodnie z KC, kto na własny rachunek powierza wykonanie czynności osobie, która przy wykonywaniu tej czynności podlega jego kierownictwu i ma obowiązek stosować się do jego wskazówek, ten:
A. nie jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną z winy tej osoby przy wykonywaniu tej czynności; za szkodę odpowiada wyłącznie ta osoba,
B. jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną z winy tej osoby przy wykonywaniu powierzonej jej czynności,
C. jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną z winy tej osoby przy wykonywaniu powierzonej jej czynności, ale tylko wówczas, gdy osoba ta zastosowała się do jego wskazówek przy wykonywaniu powierzonej czynności.

Prawidłowa odpowiedź: B (art. 430 KC)
Kto na własny rachunek powierza wykonanie czynności osobie, która przy wykonywaniu tej czynności podlega jego kierownictwu i ma obowiązek stosować się do jego wskazówek, ten jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną z winy tej osoby przy wykonywaniu powierzonej jej czynności (art. 430 KC).
„Przesłanki roszczenia z art. 430 KC są następujące:
1) powierzenie wykonania czynności na własny rachunek osobie podlegającej kierownictwu powierzającego, 2) szkoda, 3) zawinione zachowanie podwładnego przy wykonywaniu powierzonej mu czynności, 4) związek przyczynowy pomiędzy zachowaniem podwładnego, a szkodą.
Powierzenie wykonania czynności na własny rachunek oznacza, że czynność jest podejmowana w obszarze własnej aktywności powierzającego, z zaangażowaniem własnego interesu powierzającego. Decydujące znaczenie dla przyjęcia odpowiedzialności z art. 430 KC ma przy tym istnienie stosunku zwierzchnictwa pomiędzy powierzającym, a wykonawcą czynności. Chodzi tu więc o taki układ relacji, który ze swej istoty zakłada podległość wykonawcy wobec powierzającego, a więc obowiązek stosowania się do jego wskazówek”[7].

Wyrok SA w Warszawie z 29.9.2017 r., I ACa 923/16:
„Przyjęcie odpowiedzialności publicznego zakładu opieki zdrowotnej na podstawie art. 430 KC wymaga uprzedniego stwierdzenia, iż pracownik zakładu wyrządził szkodę w sposób zawiniony i odpowiada z tego tytułu na zasadach ogólnych (art. 415 KC)”.

10.(A/R) Zgodnie z KC, jeżeli przedsiębiorca jest obowiązany przesłać rzecz konsumentowi do oznaczonego miejsca:
A. miejsce to uważa się za miejsce spełnienia świadczenia; zastrzeżenie przeciwne jest nieważne,
B. miejsce to uważa się za miejsce spełnienia świadczenia, chyba że strony postanowiły w umowie inaczej,
C. miejscem spełnienia świadczenia jest zawsze siedziba przedsiębiorcy.

Prawidłowa odpowiedź A (art. 454¹ KC)
Jeżeli miejsce spełnienia świadczenia nie jest oznaczone ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione w miejscu, gdzie w chwili powstania zobowiązania dłużnik miał zamieszkanie lub siedzibę. Jednakże świadczenie pieniężne powinno być spełnione w miejscu zamieszkania lub w siedzibie wierzyciela w chwili spełnienia świadczenia; jeżeli wierzyciel zmienił miejsce zamieszkania lub siedzibę po powstaniu zobowiązania, ponosi spowodowaną przez tę zmianę nadwyżkę kosztów przesłania (art. 454 § 1 KC). Jeżeli zobowiązanie ma związek z przedsiębiorstwem dłużnika lub wierzyciela, o miejscu spełnienia świadczenia rozstrzyga siedziba przedsiębiorstwa (art. 454 § 2 KC). Natomiast jeżeli przedsiębiorca jest obowiązany przesłać rzecz konsumentowi do oznaczonego miejsca, miejsce to uważa się za miejsce spełnienia świadczenia. Zastrzeżenie przeciwne jest nieważne (art. 454¹ KC).

Postanowienie SA w Poznaniu z 8.7.2013 r., I ACz 1075/13:
„Przyjęty w art. 34 KPC łącznik w postaci »miejsca wykonania umowy« należy określać według przepisów prawa materialnego (art. 454 KC), przy czym przy ustalaniu właściwości sądu rozstrzygające znaczenie może mieć miejsce wykonania umowy jako całości albo też tylko miejsce wykonania poszczególnych zobowiązań z niej wynikających. W związku z tym miejsce to może być odmienne dla każdej ze stron umowy zarówno w stosunku do wszystkich zobowiązań wynikających z umowy, jak i do każdego zobowiązania z osobna. Dlatego też w ramach jednego stosunku umownego może mieć miejsce właściwość kilku sądów”.

11.(A/R) Zgodnie z KC, termin spełnienia świadczenia oznaczony przez czynność prawną poczytuje się w razie wątpliwości za zastrzeżony na korzyść:
A. wierzyciela,
B. dłużnika,
C. dłużnika, chyba że wierzyciel jest konsumentem.

Prawidłowa odpowiedź: B (art. 457 KC)
Artykuł 457 KC stanowi, że termin spełnienia świadczenia oznaczony przez czynność prawną poczytuje się w razie wątpliwości za zastrzeżony na korzyść dłużnika. W wyroku z 28.10.2015 r. (II CSK 822/14) Sąd Najwyższy stwierdził następująco: „Termin płatności ma znaczenie przede wszystkim dla dłużnika, ponieważ najczęściej jest ustanowiony na jego korzyść (art. 457 KC) i ma dlań charakter gwarancyjny; jeżeli dłużnik prawidłowo spełni świadczenie przed jego upływem, nie mogą spotkać go żadne negatywne konsekwencje ze strony wierzyciela, zaś do jego upływu wierzyciel w zasadzie pozbawiony jest jakichkolwiek instrumentów prawnych, które mógłby skierować przeciwko dłużnikowi w związku z przysługującym mu niewymagalnym roszczeniem. Z kolei termin wymagalności ma znaczenie przede wszystkim dla wierzyciela; z jego nastaniem uzyskuje nową kompetencję, przejawiającą się w możliwości skorzystania z przymusu sądowego w celu wyegzekwowania przysługującej mu wierzytelności. Od tego też momentu wierzyciel zyskuje inne uprawnienie – może żądać odsetek za czas opóźnienia, jeżeli zobowiązanie ma charakter pieniężny (art. 481 § 1 KC)”. Termin wykonania świadczenia może być zastrzeżony na korzyść dłużnika, wierzyciela lub na korzyść obu stron. Z zastrzeżenia terminu na korzyść dłużnika wynika, że ten jest uprawniony do wcześniejszego spełnienia świadczenia wierzycielowi, a wierzyciel jest je zobowiązany w takich okolicznościach przyjąć. W przypadku zastrzeżenia terminu spełnienia świadczenia na korzyść wierzyciela, jest on uprawniony do wcześniejszego, przed upływem terminu, domagania się spełnienia świadczenia. Jeżeli natomiast termin spełnienia świadczenia zastrzeżono na korzyść obu stron ma to takie znaczenie, że ani wierzyciel nie może skutecznie domagać się spełnienia świadczenia przed nadejściem terminu do jego wykonania, ani nie jest zobowiązany do przyjęcia świadczenia ewentualnie zaofiarowanego mu przez dłużnika[8].

12.(A/R) Zgodnie z KC, koszty pokwitowania spełnienia świadczenia ponosi:
A. zawsze dłużnik,
B. zawsze wierzyciel,
C. dłużnik, chyba że umówiono się inaczej.

Prawidłowa odpowiedź: C (art. 462 § 3 KC)
Dłużnik, spełniając świadczenie, może żądać od wierzyciela pokwitowania, które sporządza się w szczególnej formie, jeżeli dłużnik ma w tym interes. Koszty pokwitowania ponosi dłużnik, chyba że umówiono się inaczej (art. 462 § 1-3 KC). Jeżeli wierzyciel odmawia pokwitowania, dłużnik może powstrzymać się ze spełnieniem świadczenia albo złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego (art. 463 KC). Świadczenie do rąk osoby, która okazuje pokwitowanie wystawione przez wierzyciela, zwalnia dłużnika, chyba że było zastrzeżone, iż świadczenie ma nastąpić do rąk własnych wierzyciela, albo chyba że dłużnik działał w złej wierze (art. 464 KC). Z pokwitowania zapłaty dłużnej sumy wynika domniemanie zapłaty należności ubocznych, a z pokwitowania świadczenia okresowego wynika domniemanie, że spełnione zostały również świadczenia okresowe wymagalne wcześniej (art. 466 KC). Zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 2.3.2016  r. (I ACa 1666/15): „Pokwitowanie, o którym mowa w art. 462 KC z natury rzeczy ma formę pisemną. Wymogu tego niewątpliwie nie spełnia niezaopatrzony podpisem osoby uprawnionej do działania w imieniu wierzyciela odcisk pieczęci”. Ponadto Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z 27.1.2016 r. (I ACa 962/15) uznał następująco: „Pokwitowanie jest wprawdzie nie tylko źródłem wynikającego z jego treści domniemania, że zostało spełnione świadczenie w nim wymienione, ale nawet dalszych domniemań prawnych przewidzianych w art. 466 KC, m.in. domniemania zapłaty należności ubocznych. Z punktu widzenia prawa procesowego pokwitowanie jest jednak wyłącznie dokumentem prywatnym w rozumieniu art. 245 KPC i jako taki potwierdza jedynie, że osoba, która go podpisała, złożyła tej treści oświadczenie. Nie korzysta z domniemania prawdziwości zawartych w nim oświadczeń, wobec czego osoba mająca w tym interes prawny może twierdzić i dowodzić, że treść złożonych oświadczeń nie odpowiada stanowi rzeczywistemu. Pokwitowanie należy przy tym do oświadczeń wiedzy, mających charakter potwierdzenia faktów. Nie wpływa na ukształtowanie stosunku zobowiązaniowego i może być zakwestionowane, ponieważ stan w nim stwierdzony jako fakt podlega ocenie w kategoriach prawdy lub fałszu. Podważenie prawdziwości oświadczenia zawartego w pokwitowaniu może być dokonane wszelkimi środkami dowodowymi. Nie mają przy tym zastosowania ograniczenia przewidziane w art. 247 KPC, które odnoszą się do treści czynności prawnej, to znaczy do oświadczeń woli zawartych w dokumencie, a nie do ujętych w nim oświadczeń wiedzy”.

13.(A/R) Zgodnie z KC, do umowy zamiany stosuje się odpowiednio przepisy o:
A. darowiźnie,
B. sprzedaży,
C. pożyczce.

Prawidłowa odpowiedź: B (art. 604 KC)
Przez umowę zamiany każda ze stron zobowiązuje się przenieść na drugą stronę własność rzeczy w zamian za zobowiązanie się do przeniesienia własności innej rzeczy (art. 603 KC). Do zamiany stosuje się odpowiednio przepisy o sprzedaży (art. 604 KC). Do cech umowy zamiany w typowej postaci należą: kauzalność, konsensualność, dwustronnie zobowiązujący charakter, odpłatność, wzajemność, podwójny skutek[9].

Wyrok NSA w Warszawie z 9.9.2004 r., FSK 445/04:
„Umowa, w której osoba niebędąca właścicielem określonej rzeczy oświadcza, że rzecz tą zbywa, nie może wprawdzie przenieść prawa własności – ponieważ nie można przenieść więcej praw niż się samemu posiada – jednakowoż nie jest nieważna, ale tylko bezskuteczna”.

Wyrok SA w Lublinie z 25.11.1998 r., I ACa 351/98:
„Ustawowa odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu rękojmi za wady sprzedanej rzeczy (mającą odpowiednie zastosowanie do umowy zamiany – art. 604 KC) ma charakter zbliżony do absolutnego tzn. sprzedawca nie może się z niej zwolnić, obciąża go ona niezależnie od tego, czy to on spowodował wadliwość rzeczy, czy ponosi w tym zakresie jakąkolwiek winę a nawet czy w ogóle wiedział lub mógł wiedzieć o tym, że sprzedana rzecz jest wadliwa.
Z rzeczą wadliwą mamy do czynienia wtedy, gdy ma ona cechy zmniejszające jej wartość lub użyteczność ze względu na cel w umowie oznaczony albo wynikający z okoliczności lub z przeznaczenia rzeczy, a także jeżeli nie ma właściwości, o których istnieniu zapewnił kupującego sprzedawca, albo jeżeli została wydana w stanie niezupełnym. Dla oceny wad fizycznych rzeczy podstawowe znaczenie mają względy funkcjonalne, czy to określone w umowie, czy związane z wymaganiami normalnego użytku”.

14.(A/R) Zgodnie z KC, najemca może najętą rzecz ruchomą oddać w całości lub części osobie trzeciej w podnajem:
A. jeżeli umowa najmu mu tego nie zabrania,
B. tylko wtedy, gdy strony przewidziały takie uprawnienie w umowie najmu,
C. nawet wówczas, gdy strony w umowie najmu postanowiły inaczej.

Prawidłowa odpowiedź: A (art. 668 § 1 KC)
Najemca może rzecz najętą oddać w całości lub części osobie trzeciej do bezpłatnego używania albo w podnajem, jeżeli umowa mu tego nie zabrania. W razie oddania rzeczy osobie trzeciej zarówno najemca, jak i osoba trzecia są odpowiedzialni względem wynajmującego za to, że rzecz najęta będzie używana zgodnie z obowiązkami wynikającymi z umowy najmu (art. 668 § 1 KC). Stosunek wynikający z zawartej przez najemcę umowy o bezpłatne używanie lub podnajem rozwiązuje się najpóźniej z chwilą zakończenia stosunku najmu (art. 668 § 2 KC).

Wyrok SO w Gdańsku z 10.1.2011 r., III Ca 762/10:
„1. Umowa dzierżawy pokrywa się z umową najmu, z tym zastrzeżeniem, że dzierżawa poza używaniem cudzej rzeczy pozwala także na pobieranie z niej pożytków. Podkreślić przy tym należy, iż inna jest funkcja gospodarcza obu tych stosunków prawnych. Funkcją umowy najmu jest uzyskanie możności używania danej rzeczy, zaś funkcją umowy dzierżawy możność pobierania z cudzej rzeczy pożytków.
2. Zakończenie stosunku dzierżawy nie spowodowało rozwiązania z mocy prawa stosunku poddzierżawy. Przeciwnie, mimo rozwiązania umowy dzierżawy, trwająca nadal umowa poddzierżawy wiąże wydzierżawiającego z poddzierżawcą”.

Uchwała SN z 5.5.1999 r., III CZP 7/99, OSP 2000, z. 4, poz. 299:
„Oddanie przez najemcę lokalu w bezpłatne używanie osobie, z którą najemca pozostaje faktycznie we wspólnym pożyciu, wymaga zgody wynajmującego”.

Wyrok SN z 26.1.1999 r., III CKN 127/98, OSNC 1999, nr 6, poz. 122:
„Sąd uznając, że odmowa wyrażenia przez wynajmującego zgody na zawarcie umowy podnajmu lub użyczenia lokalu nie znajduje uzasadnionej przyczyny, zobowiązuje wynajmującego do wyrażenia takiej zgody, z zastrzeżeniem że prawomocne orzeczenie sądu zastąpi tę zgodę (art. 64 KC)”.

15.(A/R) Zgodnie z KC, jeżeli termin zwrotu pożyczki nie jest oznaczony, dłużnik obowiązany jest zwrócić pożyczkę po jej wypowiedzeniu przez dającego pożyczkę:
A. niezwłocznie po wypowiedzeniu,
B. w ciągu dwóch tygodni po wypowiedzeniu,
C. w ciągu sześciu tygodni po wypowiedzeniu.

Prawidłowa odpowiedź: C (art. 723 KC)
Przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości (art. 720 KC). Z powyższej definicji wynika, że zwrot przedmiotu pożyczki jest jednym z obligatoryjnych elementów konstrukcyjnych tego kontraktu. Przez zwrot pożyczki należy rozumieć przeniesienie własności przedmiotu zwrotnego. Jeżeli termin tego zwrotu nie jest oznaczony, dłużnik obowiązany jest zwrócić pożyczkę w ciągu sześciu tygodni po wypowiedzeniu przez dającego pożyczkę (art. 723 KC). Trzeba jednak podkreślić, że przepis ten jest normą dyspozytywną. „Oznacza to w pierwszym rzędzie, że w umowie strony mogą dowolnie oznaczyć termin zwrotu pożyczki i z upływem tego terminu roszczenie staje się wymagalne i rozpoczyna bieg dziesięcioletni termin przedawnienia przewidziany dla świadczeń jednorazowych w art. 118 in principio KC”[10].

Wyrok SA w Gdańsku z 21.5.2015 r., V ACa 72/15:
„Brak ustalenia terminu zwrotu pożyczki nie uniemożliwia kwalifikowania umowy jako umowy pożyczki, albowiem do jej essentialia negotii nie należy określenie terminu zwrotu tylko wprowadzenie do jej treści postanowienia o obowiązku zwrotu. Strony mogą bowiem swobodnie zdecydować, kiedy – w braku określenia terminu zwrotu pożyczki – powstanie obowiązek jej zwrotu”.

Wyrok SA w Szczecinie z 30.4.2015 r., I ACa 1/15:
„Określenie terminu spłaty pożyczki w sposób opisowy »po sprzedaży nieruchomości«, nie odpowiada wymogom niezbędnym do ustalenia terminu. Przyjmuje się, że termin ma charakter zdarzenia przyszłego i pewnego. Wynika to z właściwości czasu, który płynie stale, równomiernie i nie jest możliwe jego zatrzymanie. Dlatego oznaczony termin przyszły zawsze musi kiedyś nadejść lub upłynąć. W przypadku terminów wyznaczonych przez odwołanie się do jakiegoś zdarzenia, którego nadejście nie jest pewne, należy raczej mówić o zastrzeżeniu warunku, a nie terminu. Z kolei możliwość ukształtowania stosunku prawnego w sposób dowolny, wynikająca z zasady przewidzianej w art. 353¹ KC nie ma charakteru bezwzględnego, lecz jest ograniczona ustawą, zasadami współżycia społecznego oraz naturą stosunku, co w zasadzie wyklucza takie określenie terminu przez strony, które nie odpowiada wymogom terminu w rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego. Sprzedaż nieruchomości jest zdarzeniem przyszłym i niepewnym, uzależnionym od wielu czynników, w tym woli stron, może zatem nigdy nie nadejść, a tym samym nie przystaje do natury stosunku umowy pożyczki, albowiem świadczeniu pożyczającego odpowiada obowiązek zwrotu pożyczonej kwoty i obowiązek ten ma charakter bezwzględny, co odróżnia umowę pożyczki np. od umowy darowizny. Uzależnienie zwrotu pieniędzy od zdarzenia przyszłego i niepewnego zakłada możliwość, że pożyczkobiorca nigdy nie będzie zobowiązany do zwrotu pożyczonej kwoty, co jest oczywiście niezgodne z naturą omawianej umowy”.

16.(A/R) Zgodnie z KC, jeżeli właściciel nieruchomości przeniósł nieodpłatnie na gminę albo na Skarb Państwa własność tej nieruchomości na podstawie umowy przekazania nieruchomości, właściciel przekazujący nieruchomość:
A. nie ponosi odpowiedzialności za jej wady; przeciwne zastrzeżenie jest nieważne,
B. ponosi odpowiedzialność za jej wady; przeciwne zastrzeżenie jest nieważne,
C. nie ponosi odpowiedzialności za jej wady, jeżeli strony nie postanowiły inaczej

Prawidłowa odpowiedź: C (art. 902² KC)
Przez umowę przekazania nieruchomości jej właściciel zobowiązuje się nieodpłatnie przenieść na gminę albo na Skarb Państwa własność nieruchomości (art. 902¹ § 1 KC). Skarb Państwa może zawrzeć umowę przekazania nieruchomości, gdy gmina miejsca położenia całej albo części nieruchomości nie skorzystała z zaproszenia do jej zawarcia w terminie trzech miesięcy od dnia złożenia zaproszenia przez właściciela nieruchomości (art. 902¹ § 2 KC). Jeżeli strony nie postanowiły inaczej właściciel przekazujący nieruchomość nie ponosi odpowiedzialności za jej wady (art. 902² KC) .

Uchwała SN z 13.12.2013 r., III CZP 81/13, www.sn.pl:
„Użytkownik wieczysty, który nie może zrzec się przysługującego mu prawa na podstawie przepisów ustawy z 19.10.1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (jedn. tekst: Dz.U. z 2012 r., poz. 1187 ze zm.), może wyzbyć się tego prawa zgodnie z art. 902¹ KC stosowanym w drodze analogii”.

17.(A/R) Zgodnie z KC, prawo dożywocia jest:
A. niezbywalne,
B. zbywalne,
C. niezbywalne, chyba że strony umowy o dożywocie postanowiły inaczej.

Prawidłowa odpowiedź: A (art. 912 KC)
Jeżeli w zamian za przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązał się zapewnić zbywcy dożywotnie utrzymanie (umowa o dożywocie), powinien on, w braku odmiennej umowy, przyjąć zbywcę jako domownika, dostarczać mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnić mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym (art. 908 § 1 KC). Jeżeli w umowie o dożywocie nabywca nieruchomości zobowiązał się obciążyć ją na rzecz zbywcy użytkowaniem, którego wykonywanie jest ograniczone do części nieruchomości, służebnością mieszkania lub inną służebnością osobistą albo spełniać powtarzające się świadczenia w pieniądzach lub w rzeczach oznaczonych co do gatunku, użytkowanie, służebność osobista oraz uprawnienie do powtarzających się świadczeń należą do treści prawa dożywocia (art. 908 § 2 KC). Dożywocie można zastrzec także na rzecz osoby bliskiej zbywcy nieruchomości (art. 908 § 3 KC). Przeniesienie własności nieruchomości na podstawie umowy o dożywocie następuje z jednoczesnym obciążeniem nieruchomości prawem dożywocia. Do takiego obciążenia stosuje się odpowiednio przepisy o prawach rzeczowych ograniczonych (art. 910 § 1 KC). W razie zbycia nieruchomości obciążonej prawem dożywocia nabywca ponosi także osobistą odpowiedzialność za świadczenia tym prawem objęte, chyba że stały się wymagalne w czasie, kiedy nieruchomość nie była jego własnością. Osobista odpowiedzialność współwłaścicieli jest solidarna (art. 910 § 2 KC). Prawo dożywocia jest niezbywalne (art. 912 KC). Sąd Najwyższy w postanowieniu z 6.5.2016 r. (I CSK 297/15) stwierdził, że: „osobista treść prawa dożywocia powoduje, że nie tylko samo to prawo, lecz również roszczenia z niego wynikające mają charakter osobisty, gdyż są nierozerwalnie związane z osobą dożywotnika. Zwrócono uwagę, że osobisty charakter tego prawa podkreśla kodeks cywilny w art. 912 KC, stanowiąc, że jest ono niezbywalne, a art. 831 § 1 pkt 3 KPC wyłącza to prawo od egzekucji. Śmierć dożywotnika skutkuje zatem wygaśnięciem samego prawa o tak ściśle osobistej naturze, jak i związanych z nim praw. Dziedziczeniu podlegają tylko więc te uprawnienia dożywotnika, które stały się wymagalne za jego życia”.

18.(A/R) Zgodnie z KC, jeżeli osoba powołana jako wykonawca testamentu nie chce tego obowiązku przyjąć:
A. składa odpowiednie oświadczenie spadkobiercom na piśmie,
B. podlega karze grzywny w celu przymuszenia,
C. składa odpowiednie oświadczenie przed sądem albo notariuszem.

Prawidłowa odpowiedź: C (art. 987 KC)
Spadkodawca może w testamencie powołać wykonawcę lub wykonawców testamentu (art. 986 § 1 KC). Jednak nie może być wykonawcą testamentu ten kto nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych (art. 986 § 2 KC). Jeżeli osoba powołana jako wykonawca testamentu nie chce tego obowiązku przyjąć, składa odpowiednie oświadczenie przed sądem albo notariuszem (art. 987 KC). Jeżeli spadkodawca nie postanowił inaczej, wykonawca testamentu powinien zarządzać majątkiem spadkowym, spłacić długi spadkowe, w szczególności wykonać zapisy zwykłe i polecenia, a następnie wydać spadkobiercom majątek spadkowy zgodnie z wolą spadkodawcy i z ustawą, a w każdym razie niezwłocznie po dokonaniu działu spadku (art. 988 § 1 KC). Powinien on wydać osobie, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, przedmiot tego zapisu (art. 988 § 3 KC).  Wykonawca testamentu może pozywać i być pozywany w sprawach wynikających z zarządu spadkiem, jego zorganizowaną częścią lub oznaczonym składnikiem. Może również pozywać w sprawach o prawa należące do spadku i być pozwany w sprawach o długi spadkowe (art. 988 § 2 KC). Z ważnych powodów sąd może zwolnić wykonawcę testamentu (art. 990 KC).

Wyrok SN z 4.8.1999 r., II CKN 545/98:
„Nawet dążenie wykonawcy testamentu do zastosowania się do woli spadkodawcy poprzez eliminację przyczyn mogących prowadzić do podważenia w całości rozrządzenia spadkodawcy, co do ustanowienia wykonawcy testamentu można zaliczyć do ważnych powodów w rozumieniu art. 990 KC. Obowiązujące przepisy nie zawierają postanowień obligujących wykonawcę testamentu do kontynuowania podjętych obowiązków. Złożone przed sądem spadku (art. 628, 664 KPC i 987 KC) oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu wykonawcy testamentu może być dotknięte wadą. Nie można, zatem wykluczyć zastosowania przepisów KC traktujących o wadach oświadczenia woli. Jeżeli dwaj – spośród łącznie trzech wykonawców testamentu powołanych przez spadkodawcę – złożyli do Sądu spadku wnioski zmierzające do uwolnienia ich z nałożonych (i przyjętych) obowiązków to bez definitywnego wyjaśnienia ich sytuacji nie istnieją podstawy do przyjęcia nieważności, i to w całości (art. 58 § 3 KC) rozrządzenia testamentowego o powołaniu więcej niż jednego wykonawcy testamentu (art. 986 § 1 KC). Stronę, która domaga się uznania w całości tej czynności spadkodawcy za nieważną obciąża dowód, co do wykazania okoliczności świadczących o tym, że czynność ta nie zostałaby w ogóle dokonana bez rozrządzeń w odniesieniu do wykonawców zmierzających do uwolnienia się od sprawowania tej funkcji”.

19.(A/R) Zgodnie z KC, jeżeli spadkobierca nie złożył oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku w terminie sześciu miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o tytule swego powołania, nabywa spadek:
A. z dobrodziejstwem inwentarza,
B. z dobrodziejstwem inwentarza tylko wtedy, gdy w chwili otwarcia spadku spadkobierca ten był małoletni,
C. bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste).

Prawidłowa odpowiedź: A (art. 1015 § 2 KC)
Spadkobierca może bądź przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić (art. 1012 KC). Przyjęcie lub odrzucenie udziału spadkowego przypadającego spadkobiercy z tytułu podstawienia może nastąpić niezależnie od przyjęcia lub odrzucenia udziału spadkowego, który temu spadkobiercy przypada z innego tytułu (art. 1014 § 1 KC). Spadkobierca może odrzucić udział spadkowy przypadający mu z tytułu przyrostu, a przyjąć udział przypadający mu jako spadkobiercy powołanemu (art. 1014 § 2 KC). Poza wypadkami przewidzianymi w paragrafach poprzedzających spadkobierca nie może spadku częściowo przyjąć, a częściowo odrzucić (art. 1014 § 3 KC). Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania (art. 1015 § 1 KC). Brak oświadczenia spadkobiercy w terminie określonym w art. 1015 § 1 KC jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza (art. 1015 § 2 KC). Sąd Najwyższy w postanowieniu  z 25.2.2015 r. (IV CSK 304/14, www.sn.pl) stwierdził, że „przewidziany w art. 1015 § 1 KC termin jest terminem zawitym prawa materialnego. Jego początek liczony jest w odniesieniu do każdego spadkobiercy od dnia, w którym dowiedział się on z właściwego, pewnego źródła o tytule powołania. Oznacza to, że oddzielnie liczony jest jego bieg zarówno co do każdego spadkobiercy, jak i co do każdego z tytułów powołania. Przy dziedziczeniu ustawowym w razie dojścia do spadku spadkobiercy powołanego w dalszej kolejności, z uwagi na odrzucenie spadku przez wyprzedzającego go spadkobiercę, termin do złożenia oświadczenia przez spadkobiercę dochodzącego w dalszej kolejności, rozpoczyna się od dnia, w którym dowiedział się on o odrzuceniu spadku przez wyprzedzającego go spadkobiercę. Jeżeli spadkobierca nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, początkiem terminu w stosunku do niego jest dzień, w którym o tytule jego powołania dowiedział się jego przedstawiciel ustawowy”.

Postanowienie SN z 5.4.2017 r., II CSK 416/16:
„1. Zamieszczenie we wniosku, złożonym przed upływem sześciu miesięcy od otwarcia spadku, żądania stwierdzenia nabycia spadku z dobrodziejstwem inwentarza, potraktować należy zarazem jako wniosek o odebranie takiego oświadczenia (art. 640 § 2 KPC i art. 1015 § 1 KC).
2. Dla zachowania terminu objętego art. 1015 § 1 KC nie ma znaczenia rozpoznanie przez sąd wniosku o stwierdzenie nabycia spadku po jego upływie, jeżeli żądanie odebrania oświadczenia wysunięte zostało we wniosku złożonym przed upływem tego terminu”.

Postanowienie SN z 28.9.2016 r., III CSK 329/15, www.sn.pl:
„1. Od chwili złożenia do sądu opiekuńczego przez przedstawiciela ustawowego małoletniego spadkobiercy wniosku o zezwolenie na złożenie w jego imieniu oświadczenia o odrzuceniu spadku termin przewidziany w art. 1015 § 1 KC nie biegnie. Po uprawomocnieniu się postanowienia o udzieleniu zezwolenia przedstawiciel ustawowy małoletniego powinien złożyć to oświadczenie bezzwłocznie, chyba że wskazany termin, uwzględniając czas trwania postępowania opiekuńczego, jeszcze nie upłynął; wtedy złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku może nastąpić w dowolnej chwili, przed upływem sześciu miesięcy od dowiedzenia się przez przedstawiciela ustawowego o tytule powołania małoletniego.
2. Jeżeli termin określony w art. 1015 § 1 KC jeszcze nie upłynął, w okolicznościach określonych w art. 523 KPC możliwe jest – po prawomocnym oddaleniu wniosku przedstawiciela małoletniego o zezwolenie na złożenie w imieniu małoletniego oświadczenia o odrzuceniu spadku – złożenie kolejnego wniosku. Powoduje ono takie same skutki, jak złożenie pierwszego wniosku”.

 

Bibliografia:

Kidyba A. (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom I. Część ogólna, wyd. II, 2012
Kidyba A. (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom II. Własność i inne prawa rzeczowe, wyd. II, 2012
Kidyba A. (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania – część ogólna, 2010
Strzelczyk R., Prawo nieruchomości, wyd. 3, Warszawa 2014

[1] Kidyba A. (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom I. Część ogólna, wyd. II, 2012, Komentarz do art. 19 KC, uwaga 1.
[2] Ibidem, Komentarz do art. 63 KC, uwaga 5.
[3] Wyr. SA w Katowicach z 9.2.2017 r., V ACa 374/16.
[4] Kidyba A. (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom II. Własność i inne prawa rzeczowe, wyd. II,2012, Komentarz do art. 151 KC, uwaga 2.
[5] Zob. Ibidem, Komentarz do art. 180 KC, uwaga 1 i 2.
[6] W kontekście art. 382 § 1 KC należy przypomnieć treść art. 508 KC, zgodnie z którym zobowiązanie wygasa, gdy wierzyciel zwalnia dłużnika z długu, a dłużnik zwolnienie przyjmuje.
[7] Wyr. SA w Łodzi z 20.4.2017 r., I ACa 1367/16.
[8] Zob. Kidyba A. (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania – część ogólna, 2010, Komentarz do art. 457 KC, uwagi 1, 2, 4, 5.
[9] Zob. Strzelczyk R., Prawo nieruchomości, wyd. 3, Warszawa 2014, s. 287.
[10] Wyr. SN z 1.12.2016 r., I PK 297/15.