Kodeks cywilny – pytania na aplikacje prawnicze z opracowaniem i orzecznictwem cz. I

autor: Rafał Maciąg – radca prawny

Pytania pochodzą z egzaminów wstępnych na aplikacje adwokacką/radcowską (A/R), które odbyły się 26.9.2020 r.

1. (A/R) Zgodnie z Kodeksem cywilnym, osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych:
A. może bez zgody przedstawiciela ustawowego i sądu opiekuńczego rozporządzać swoim zarobkiem tylko do wysokości średniego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej,
B. nigdy nie może bez zgody przedstawiciela ustawowego rozporządzać swoim zarobkiem,
C. może bez zgody przedstawiciela ustawowego rozporządzać swoim zarobkiem, chyba że sąd opiekuńczy z ważnych powodów inaczej postanowi.

Prawidłowa odpowiedź: C (art. 21 KC)
Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody przedstawiciela ustawowego rozporządzać swoim zarobkiem, chyba że sąd opiekuńczy z ważnych powodów inaczej postanowi (art. 21 KC).

2. (A/R) Zgodnie z Kodeksem cywilnym, jeżeli w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego czas śmierci został oznaczony tylko datą dnia, za chwilę domniemanej śmierci zaginionego uważa się:
A. początek tego dnia,
B. koniec tego dnia,
C. początek lub koniec tego dnia, w zależności od tego, która chwila według okoliczności jest bardziej prawdopodobna.

Prawidłowa odpowiedź: B (art. 31 § 3 KC)
Domniemywa się, że zaginiony zmarł w chwili oznaczonej w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego. Jako chwilę domniemanej śmierci zaginionego oznacza się chwilę, która według okoliczności jest najbardziej prawdopodobna, a w braku wszelkich danych – pierwszy dzień terminu, z którego upływem uznanie za zmarłego stało się możliwe. Jeżeli w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego czas śmierci został oznaczony tylko datą dnia, za chwilę domniemanej śmierci zaginionego uważa się koniec tego dnia (art. 31 § 1, 2 i 3 KC).

Postanowienie SN z 25.11.2004 r., III CK 611/03, M. Antas (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne), Kodeks cywilny. Orzecznictwo aplikanta, wyd. 5, C. H. Beck, Warszawa 2017, s. 49:
„W postępowaniu o zmianę stwierdzenia nabycia spadku domniemanie, że spadkodawca zmarł w chwili oznaczonej w postanowieniu o uznaniu za zmarłego, nie stanowi przeszkody do ustalenia innej daty jego śmierci na podstawie prawidłowo sporządzonego aktu zgonu”.

3. (A/R) Zgodnie z Kodeksem cywilnym, częścią składową rzeczy jest:
A. wszystko, co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego i nie jest z nią połączone tylko dla przemijającego użytku,
B. rzecz ruchoma potrzebna do korzystania z rzeczy głównej zgodnie z jej przeznaczeniem, jeżeli pozostaje z nią w faktycznym związku odpowiadającym temu celowi,
C. zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych, służący do korzystania z niej zgodnie z przeznaczeniem.

Prawidłowa odpowiedź: A (art. 47 § 2 i 3 KC)
Zgodnie z art. 47 KC, część składowa rzeczy nie może być odrębnym przedmiotem własności i innych praw rzeczowych (§ 1). Częścią składową rzeczy jest wszystko, co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego (§ 2). Przedmioty połączone z rzeczą tylko dla przemijającego użytku nie stanowią jej części składowych (§ 3).

Wyrok SN z 22.4.2010 r., V CSK 365/09, M. Antas (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne), Kodeks…, s. 95:
„Kwestia własności urządzeń przyłączonych do sieci przedsiębiorstwa, które przed ich połączeniem z siecią nie należały do przedsiębiorstwa, w skład którego wchodzi sieć, nie przedstawia się (…) jednoznacznie.

W sytuacji, w której do sieci należącej do określonego przedsiębiorstwa podłączona zostaje sieć należąca do innego przedsiębiorstwa, dokonane połączenie pozostaje bez wpływu na własność przyłączonych instalacji, ponieważ obie sieci są składnikami odrębnych przedsiębiorstw; ustalenia wymaga jedynie przebieg granicy między obiema sieciami.

Skutki przyłączenia do sieci urządzeń, które wcześniej stanowiły, zgodnie z art. 48 i 191 KC, część składową nieruchomości albo – ze względu na brak trwałego związania z nieruchomością czy przesłanek przewidzianych w art. 47 § 2 KC – odrębne rzeczy ruchome, są uzależnione od stopnia ich związania z instalacją. Jeżeli urządzenia te zostają tak dalece związane z instalacją należącą do sieci, że spełniają określone w art. 47 § 2 KC warunki uznania ich za część składową, wówczas z chwilą połączenia uzyskują status części składowej instalacji. Trzeba przy tym podkreślić, że chodzi o część składową instalacji, a nie przedsiębiorstwa, gdyż w prawie cywilnym pojęcie »części składowej przedsiębiorstwa« nie istnieje. Jeżeli wspomniane urządzenia stają się częścią składową instalacji, dotychczasowy właściciel traci ich własność na rzecz właściciela instalacji, do której zostały one przyłączone, czyli na rzecz przedsiębiorcy sieciowego. Jeżeli natomiast nie dochodzi do tak ścisłego związania z instalacją, że przyłączone urządzenia uzyskują przymiot części składowej, wówczas – mimo połączenia z siecią należącą do przedsiębiorstwa – pozostają one własnością dotychczasowego właściciela. O tym, jaki tytuł prawny do przyłączonych urządzeń będzie przysługiwał w takim wypadku przedsiębiorcy sieciowemu, zadecyduje umowa stron, a jeżeli do jej zawarcia nie dojdzie, właściciel przedsiębiorstwa sieciowego będzie jedynie posiadaczem przyłączonych urządzeń. Decydujące znaczenie dla określenia własności omawianych urządzeń ma zatem stopień ich fizycznego i funkcjonalnego powiązania z siecią należącą do przedsiębiorstwa. Stwierdzenie, czy w konkretnym wypadku została spełniona przesłanka z art. 47 § 2 KC wymaga ustalenia znaczenia przyłączonego urządzenia dla istniejącej instalacji”.

Postanowienie SN z 3.6.2009 r., IV CSK 511/08, M. Antas (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne), Kodeks…, s. 96:
„Dla określenia statusu prawnego poszczególnych urządzeń i instalacji decydujące
znaczenie ma stopień ich fizycznego i funkcjonalnego powiązania z siecią należącą
do przedsiębiorstwa. Stwierdzenie lub wykluczenie istnienia takiego powiązania wymaga rozważenia – stosownie do przesłanek określonych w art. 47 § 2 KC –
znaczenia tych elementów sieci dla funkcjonowania jej jako całości”.

Postanowienie SN z 20.3.2009 r., II CSK 581/08, M. Antas (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne), Kodeks…, s. 96:
„Budynek stanowi część składową gruntu, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

W świetle jednoznacznych regulacji zawartych w art. 47 i 48 KC, bez znaczenia dla oceny tego kto jest właścicielem budynku wybudowanym na działce, jest fakt, kto poniósł nakłady na jego budowę. Nakłady poczynione na budowę wspomnianego budynku mogą być podstawą roszczeń określonych w art. 231 KC lub ewentualnie roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia. Nie mają one wpływu na ocenę, komu przysługuje własność budynku”.

4. (A/R) Zgodnie z Kodeksem cywilnym, do zachowania dokumentowej formy czynności prawnej:
A. konieczne jest złożenie własnoręcznego podpisu na dokumencie obejmującym treść oświadczenia woli,
B. konieczne jest opatrzenie dokumentu kwalifikowanym podpisem elektronicznym,
C. wystarcza złożenie oświadczenia woli w postaci dokumentu, w sposób umożliwiający ustalenie osoby składającej oświadczenie.

Prawidłowa odpowiedź: C (art. 77² KC)
Do zachowania dokumentowej formy czynności prawnej wystarcza złożenie oświadczenia woli w postaci dokumentu, w sposób umożliwiający ustalenie osoby składającej oświadczenie (art. 77² KC). Dokumentem jest nośnik informacji umożliwiający zapoznanie się z jej treścią (art. 77³ KC).

Wyrok SO w Warszawie z 5.9.2019 r., V Ca 1198/19, http://orzeczenia.warszawa.so.gov.pl/:
„W myśl zaś art. 77² KC do zachowania dokumentowej formy czynności prawnej wystarcza złożenie oświadczenia woli w postaci dokumentu, w sposób umożliwiający ustalenie osoby składającej oświadczenie. Literalne brzmienie tego przepisu prowadzi do wniosku, że możliwość ustalenia osoby składającej oświadczenie nie musi wynikać z treści tego oświadczenia, ale ze sposobu złożenia oświadczenia (np. osobę tę można ustalić za pomocą IP komputera, z którego wysłano informacje). Z dochowaniem formy dokumentowej mamy do czynienia także w przypadku wypełnienia formularza dostępnego na stronie internetowej obejmującego wpis danych pozwalających ustalić tożsamość składającego oświadczenie. Forma dokumentowa nie jest ekwiwalentem formy pisemnej. Podstawowa różnica to brak wymogu złożenia na dokumencie własnoręcznego podpisu”.

5. (A/R) Zgodnie z Kodeksem cywilnym, jeżeli pełnomocnik po wygaśnięciu umocowania dokona w imieniu mocodawcy czynności prawnej w granicach pierwotnego umocowania:
A. czynność prawna jest zawsze nieważna,
B. czynność prawna jest ważna, chyba że druga strona o wygaśnięciu umocowania wiedziała lub z łatwością mogła się dowiedzieć,
C. czynność prawna jest zawsze ważna.

Prawidłowa odpowiedź: B (art. 105 KC)
Jeżeli pełnomocnik po wygaśnięciu umocowania dokona w imieniu mocodawcy czynności prawnej w granicach pierwotnego umocowania, czynność prawna jest ważna, chyba że druga strona o wygaśnięciu umocowania wiedziała lub z łatwością mogła się dowiedzieć (art. 105 KC).

Wyrok SN z 9.12.2014 r., III CSK 27/14, M. Antas (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne), Kodeks…, s. 235:
„Wygaśnięcie pełnomocnictwa nie ma więc wpływu na ważność czynności prawnej dokonanej przez pełnomocnika w granicach umocowania, chyba że osoba, z którą pełnomocnik zawarł czynność, o wygaśnięciu wiedziała lub brak takiej wiadomości był wynikiem niedbalstwa. Ustawodawca w art. 105 KC udziela silniejszej ochrony interesom kontrahenta, wprowadzając jako zasadę ważność dokonanej czynności. Ważna czynność prawna zgodnie z istotą pełnomocnictwa wywiera skutki bezpośrednio dla reprezentowanego (art. 95 § 2 KC)”

6. (A/R) Zgodnie z Kodeksem cywilnym, pełnomocnik może ustanowić dla mocodawcy innych pełnomocników tylko wtedy, gdy:
A. umocowanie dotyczy dokonania czynności nieprzekraczającej zakresu zwykłego zarządu,
B. umocowanie dotyczy dokonania czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu,
C. umocowanie takie wynika z treści pełnomocnictwa, z ustawy lub ze stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa.

Prawidłowa odpowiedź: C (art. 106 KC)
Pełnomocnik może ustanowić dla mocodawcy innych pełnomocników tylko wtedy, gdy umocowanie takie wynika z treści pełnomocnictwa, z ustawy lub ze stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa (art. 106 KC).

7. (A/R) Zgodnie z Kodeksem cywilnym, do rozporządzania rzeczą wspólną oraz do innych czynności, które przekraczają zakres zwykłego zarządu, potrzebna jest zgoda:
A. wszystkich współwłaścicieli, a w braku takiej zgody współwłaściciele, których udziały wynoszą co najmniej połowę, mogą żądać rozstrzygnięcia przez sąd,
B. współwłaścicieli, których udziały wynoszą co najmniej trzy czwarte, a w braku takiej zgody współwłaściciele, których udziały wynoszą co najmniej jedną czwartą, mogą żądać rozstrzygnięcia przez sąd,
C. współwłaścicieli, których udziały wynoszą co najmniej połowę; wyłączona jest możliwość żądania rozstrzygnięcia przez sąd.

Prawidłowa odpowiedź: A (art. 199 KC)
Do rozporządzania rzeczą wspólną oraz do innych czynności, które przekraczają zakres zwykłego zarządu, potrzebna jest zgoda wszystkich współwłaścicieli. W braku takiej zgody współwłaściciele, których udziały wynoszą co najmniej połowę, mogą żądać rozstrzygnięcia przez sąd, który orzeknie mając na względzie cel zamierzonej czynności oraz interesy wszystkich współwłaścicieli (art. 199 KC).

Uchwała SN z 27.3.2014 r., III CZP 122/13, M. Antas (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne), Kodeks…, s. 349:
„Spółdzielnia mieszkaniowa może samodzielnie dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu nieruchomością wspólną (art. 27 ust. 2 ustawy z 15.12.2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych, jedn. tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 1222)”.

Wyrok WSA w Kielcach z 10.3.2010 r., II SA/Ke 24/10, M. Antas (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne), Kodeks…, s. 350:
„Budowa obiektu budowlanego, a także nadbudowa kondygnacji nad budynkiem, jest czynnością przekraczającą zwykły zarząd majątkiem wspólnym”.

Wyrok SN z 4.10.2006 r., II CSK 218/06, M. Antas (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne), Kodeks…, s. 350:
„Umowa współwłaścicieli powierzająca wykonywanie zarządu jednemu z nich wyłącza uprawnienia pozostałych współwłaścicieli do sprawowania zarządu określone w art. 199 – 202 KC”.

8. (A/R) Zgodnie z Kodeksem cywilnym, roszczenia właściciela nieruchomości o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń przeciwko osobie, która narusza własność tej nieruchomości w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą:
A. ulegają przedawnieniu w terminie 10 lat,
B. ulegają przedawnieniu w terminie 20 lat,
C. nie ulegają przedawnieniu.

Prawidłowa odpowiedź: C (art. 223  § 1 w zw. z art. 222 § 2 KC)
Właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą (art. 222 § 1 KC). Przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń (art. 222 § 2 KC). Roszczenia właściciela przewidziane w artykule poprzedzającym nie ulegają przedawnieniu, jeżeli dotyczą nieruchomości (art. 223 § 1 KC). Roszczenie właściciela, o którym mowa w art. 222 § 1, nie ulega przedawnieniu, jeżeli dotyczy rzeczy wpisanej do krajowego rejestru utraconych dóbr kultury (art. 223 § 4 KC).

Wyrok SN z 13.5.1982 r., III CRN 85/82, M. Antas (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne), Kodeks…, s. 387:
„Sam fakt, że najemca wobec osób trzecich mógłby korzystać z uprawnienia do żądania wydania przedmiotu najmu na podstawie art. 222 § 1 KC w zw. z art. 690 KC, nie wyłącza roszczenia właściciela (wynajmującego) o wydanie przedmiotu najmu na podstawie art. 222 § 1 KC”.

Wyrok SN z 16.10.1969 r., III CRN 355/69, M. Antas (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne), Kodeks…, s. 387:
„Za wadliwe i wydane z rażącym naruszeniem art. 222 § 1 KC uznać należy zaskarżone wyroki w części odmawiającej eksmisji z pozostałej ¼ działki. Pogląd, że współwłaściciele nieruchomości nie mogą być eksmitowani przed zniesieniem współwłasności, w zasadzie trafny, nie uwzględnia zachodzącej konkretnie w sprawie sytuacji, a mianowicie, że współwłaściciele dokonali podziału nieruchomości quoad usum. W takich warunkach eksmisja z części nieruchomości zajętej sprzecznie z umową jest dopuszczalna”.

Uchwała SN z 21.6.1977 r., III CZP 44/77, M. Antas (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne), Kodeks…, s. 389:
„Roszczenie o wydanie gruntu objętego dożywotnim użytkowaniem ulega przedawnieniu”.

Wyrok SO w Nowym Sączu z 3.10.2019 r., III Ca 286/19, http://orzeczenia.nowysacz.so.gov.pl/:
„Niezasadny byłby zarzut naruszenia art. 222 § 2 KC poprzez niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, iż przepis ten chroni wyłącznie posiadanie rozumiane jako faktyczne władztwo nad rzeczą, podczas gdy dotyczy on każdego rodzaju posiadania, a nie tylko posiadania samoistnego.

(…) 1) roszczenie negatoryjne jest wymierzone przeciwko trwałemu wkroczeniu w sferę uprawnień właściciela przez osobę nieuprawnioną;
2) naruszenie to wyraża się w wytworzeniu ciągłego lub powtarzającego się i grożącego powtarzaniem pogwałcenia sfery uprawnień właściciela;
3) roszczenie negatoryjne nie obejmuje swoją ochroną usunięcia skutków wyrządzonej szkody.

Roszczenie negatoryjne z art. 222 § 2 KC zmierza przy tym do zakazania naruszycielowi określonego zachowania się na przyszłość, jeżeli towarzyszące okoliczności wskazują na to, że naruszenie może się powtórzyć. Ma zaś charakter obiektywny, bo powstaje niezależnie od stanu świadomości naruszyciela.

Zobowiązanie do zaniechania naruszeń w ramach roszczenia negatoryjnego, wymaga jednak stwierdzenia po stronie osoby korzystającej z rzeczy bezprawności zachowania, przy czym przypisanie bezprawności odnosi się do momentu wkroczenia w sferę uprawnień właściciela”.

9. (A/R) Zgodnie z Kodeksem cywilnym, użytkowanie ustanowione na rzecz osoby fizycznej:
A. wygasa najpóźniej ze śmiercią tej osoby,
B. wygasa najpóźniej w momencie odrzucenia spadku przez spadkobiercę tej osoby,
C. nie wygasa i podlega dziedziczeniu.

Prawidłowa odpowiedź: A (art. 266 KC)
Użytkowanie ustanowione na rzecz osoby fizycznej wygasa najpóźniej z jej śmiercią (art. 266 KC).

10. (A/R) Zgodnie z Kodeksem cywilnym, roszczenie zastawcy przeciwko zastawnikowi o naprawienie szkody z powodu pogorszenia rzeczy przedawnia się z upływem:
A. dwóch lat od wygaśnięcia zastawu,
B. roku od dnia zwrotu rzeczy,
C. sześciu miesięcy od powstania szkody.

Prawidłowa odpowiedź: B (art. 322 § 1 KC)
Roszczenie zastawcy przeciwko zastawnikowi o naprawienie szkody z powodu pogorszenia rzeczy, jak również roszczenie zastawnika przeciwko zastawcy o zwrot nakładów na rzecz przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy (art. 322 § 1 KC).

Przepis  art. 322 § 1 KC ma na celu ochronę zastawnika. Może on po upływie roku podnieść zarzut potrącenia w celu udaremnienia zastawcy przymusowego dochodzenia roszczeń wynikających z pieczy nad rzeczą[1].

11. (A/R) Zgodnie z Kodeksem cywilnym, kto rzeczą faktycznie włada za kogo innego, jest:
A. posiadaczem samoistnym,
B. posiadaczem zależnym,
C. dzierżycielem.

Prawidłowa odpowiedź: C (art. 338 KC)
Kto rzeczą faktycznie włada za kogo innego, jest dzierżycielem (art. 338 KC).

Wyrok SN z 20.3.2002 r., V CKN 948/00, M. Antas (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne), Kodeks…, s. 486:
„Uprawniony z umowy przedwstępnej, któremu zobowiązany do zbycia rzecz udostępnił do korzystania, jest dzierżycielem tej rzeczy”.

Postanowienie SN z 15.1.2010 r., I CSK 355/09, M. Antas (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne), Kodeks…, s. 486:
„1. Wydanie rzeczy wymagane do przeniesienia posiadania (art. 348 KC) może mieć postać aktu symbolicznego.
2. Prekarzysta ma status dzierżyciela”.

12. (A/R) Zgodnie z Kodeksem cywilnym, zwłoka wierzyciela względem jednego z dłużników solidarnych:
A. ma skutek także względem współdłużników,
B. nie ma skutku względem współdłużników,
C. ma skutek względem współdłużników solidarnych tylko wówczas, gdy pozostają oni w zwłoce.

Prawidłowa odpowiedź: A (art. 374 § 2 KC)
Odnowienie dokonane między wierzycielem a jednym z dłużników solidarnych zwalnia współdłużników, chyba że wierzyciel zastrzegł, iż zachowuje przeciwko nim swe prawa (art. 374 § 1 KC). Zwłoka wierzyciela względem jednego z dłużników solidarnych ma skutek także względem współdłużników (art. 374 § 2 KC).

13. (A/R) Zgodnie z Kodeksem cywilnym, umowa o świadczenie niemożliwe:
A. jest ważna, ale zobowiązanie wygasa,
B. jest nieważna,
C. podlega unieważnieniu przez sąd.

Prawidłowa odpowiedź: B (art. 387 § 1 KC)
Umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna. Strona, która w chwili zawarcia umowy wiedziała o niemożliwości świadczenia, a drugiej strony z błędu nie wyprowadziła, obowiązana jest do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o niemożliwości świadczenia (art. 387 § 1 i 2 KC).

Wyrok SN z 12.8.2009 r., IV CSK 81/09, M. Antas (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne), Kodeks…, s. 583:
„Gdy przedmiotem umowy jest rozporządzenie nieistniejącym prawem, ale rozporządzenie to ze względu na wpisanie tego prawa do księgi wieczystej prowadzi do jego nabycia ze względu na działanie rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych, nie można przyjąć, że zawarta została umowa o świadczenie niemożliwe. Świadczenie na podstawie takiej umowy, gdy rzecz będąca przedmiotem prawa, którego dotyczy umowa, fizycznie istnieje, jest możliwe. Taka umowa nie może więc być uznana za nieważną dlatego, że jest »umową o świadczenie niemożliwe« (art. 387 § 1 KC)”.

Wyrok SA w Warszawie z 24.4.2014 r., I ACa 1622/13, M. Antas (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne), Kodeks…, s. 583:
„Pojęcie niemożliwości świadczenia, niezależnie od tego, czy chodzi o niemożliwość pierwotną czy następczą, ma charakter obiektywny, co oznacza, że takiego świadczenia nie może spełnić nie tylko dłużnik, ale żadna inna osoba. Chodzi tu o świadczenie rzeczywiście niewykonalne.
(…) Świadczenie, którego nie zdoła wykonać dłużnik, lecz które może być wykonane przez inną osobę, traktowane jest na gruncie przepisu, jako możliwe, ale reguła ta nie ma zastosowania, gdy z umowy, ustawy, właściwości zobowiązania wynika obowiązek jego spełnienia przez dłużnika i wówczas niemożliwość świadczenia przez dłużnika, jest tożsama z niemożliwością świadczenia w rozumieniu normatywnym, zarówno pierwotną na podstawie art. 387 KC, jak i następczą, która uregulowana jest w art. 493 § 1 KC”.

Wyrok SN z 20.3.2009 r., II CSK 611/08, M. Antas (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne), Kodeks…, s. 583:
„Artykuł 387 § 1 KC reguluje tzw. niemożliwość pierwotną świadczenia, a więc niemożliwość istniejącą w chwili zawarcia umowy (…). Jest to niemożliwość obiektywna, która polega na tym, że nie tylko konkretny dłużnik, ale również żadna inna osoba nie może spełnić świadczenia”.

14. (A/R) Zgodnie z Kodeksem cywilnym, kto działa w obronie koniecznej, odpierając bezpośredni i bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro własne lub innej osoby, ten:
A. nie jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną napastnikowi,
B. nie jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną napastnikowi tylko wówczas, jeżeli ratowane dobro jest oczywiście ważniejsze aniżeli dobro naruszone,
C. zawsze jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną napastnikowi.

Prawidłowa odpowiedź: A (art. 423 KC)
Kto działa w obronie koniecznej, odpierając bezpośredni i bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro własne lub innej osoby, ten nie jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną napastnikowi (art. 423 KC).

„Przepis [art. 423 KC – R. M.] odpowiada pojęciowo regulacji art. 25 KK, gdzie także przewiduje się kontratyp w postaci obrony koniecznej. Działanie w obronie koniecznej stanowi okoliczność wyłączającą bezprawność działania sprawcy szkody, a co za tym idzie – prowadzi do jego ekskulpacji i zwalnia od odpowiedzialności odszkodowawczej. Prezentowany jest jednak pogląd o konieczności postrzegania obrony koniecznej jako okoliczności wyłączającej odpowiedzialność deliktową nie tylko na zasadzie winy, ale i ryzyka, słusznie bowiem podkreśla się, iż odparcie bezpośredniego i bezprawnego zamachu nastąpić może przy zastosowaniu wszelkich metod, w tym także za pomocą mechanicznych środków komunikacji (…). Wydaje się, iż można przyjąć postulat, aby »obronę konieczną uznać za szeroko rozumianą okoliczność wyłączającą odpowiedzialność«. Poza przywołanym argumentem, za szerokim rozumieniem obrony koniecznej przemawiać może sama konstrukcja art. 423 KC, bowiem stanowi się tu, iż ten, kto działa w ten sposób, nie jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną napastnikowi, a nie tylko iż działanie takie nie może być uznane za bezprawne”[2].

Wyrok SA w Szczecinie z 12.6.2013 r., I ACa 164/13, http://orzeczenia.szczecin.sa.gov.pl/:
„Czyn sprawcy stanowi odparcie zamachu, jeżeli ma charakter celowy: przeciwstawia się zachowaniu napastnika, które narusza lub grozi naruszeniem dóbr prawnie chronionych (majątkowych, osobistych), należących do sprawcy lub innej osoby (poza napastnikiem) i to bez względu na wartość tych dóbr. Zamach napastnika powinien być bezprawny, to znaczy, że chodzi o zachowanie człowieka sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia społecznego. Dotyczy to także przypadków, gdy napastnik użył do zamachu rzeczy lub zwierząt. Sprawca szkody jest wolny od odpowiedzialności wyłącznie w przypadkach działania w obronie koniecznej. Chodzi o sam fakt podjęcia obrony w konkretnej sytuacji i użyte środki. Z kolei obronę uznaje się za konieczną, gdy niezbędne było odparcie zamachu, a nie można było tego uczynić w inny sposób, mniej szkodzący dobrom prawnie chronionym”.

Bibliografia:
Gniewek E. (red.), Machnikowski P. (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, wyd. 8, C. H. Beck,  Warszawa 2017
Antas M. (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne), Kodeks cywilny. Orzecznictwo aplikanta, wyd. 5, C. H. Beck, Warszawa 2017

[1] Zob. J. Gołaczyński, w: E. Gniewek (red.), P. Machnikowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, wyd. 8, C. H. Beck,  Warszawa 2017, s. 608.
[2] W. Dubis, w: E. Gniewek (red.), P. Machnikowski (red.), Kodeks…, s. 890-891.