Kodeks cywilny – pytania na aplikacje prawnicze z opracowaniem i orzecznictwem cz. II

autor: Rafał Maciąg – radca prawny

Pytania pochodzą z egzaminów wstępnych na aplikacje adwokacką/radcowską (A/R) oraz notarialną (N), które odbyły się 26.9.2020 r.

1. (A/R) Zgodnie z Kodeksem cywilnym, jeżeli jedna ze stron obowiązana jest spełnić świadczenie wzajemne wcześniej, a spełnienie świadczenia przez drugą stronę jest wątpliwe ze względu na jej stan majątkowy, strona zobowiązana do wcześniejszego świadczenia:
A. zostaje zwolniona z obowiązku świadczenia, a strony są obowiązane do naprawienia wzajemnie szkody,
B. ma obowiązek złożyć przedmiot swojego świadczenia do depozytu sądowego,
C. może powstrzymać się z jego spełnieniem, dopóki druga strona nie zaofiaruje świadczenia wzajemnego lub nie da zabezpieczenia; te uprawnienia nie przysługują stronie, która w chwili zawarcia umowy wiedziała o złym stanie majątkowym drugiej strony.

Prawidłowa odpowiedź: C (art. 490 § 1 i 2  KC)
Zgodnie z art. 490 KC, jeżeli jedna ze stron obowiązana jest spełnić świadczenie wzajemne wcześniej, a spełnienie świadczenia przez drugą stronę jest wątpliwe ze względu na jej stan majątkowy, strona zobowiązana do wcześniejszego świadczenia może powstrzymać się z jego spełnieniem, dopóki druga strona nie zaofiaruje świadczenia wzajemnego lub nie da zabezpieczenia (§ 1). Uprawnienia powyższe nie przysługują stronie, która w chwili zawarcia umowy wiedziała o złym stanie majątkowym drugiej strony (§ 2).

Jak zauważa K. Zagrobelny: „Istotne jest usytuowanie ciężaru dowodu po stronie będącej w złym stanie majątkowym, co dodatkowo wzmacnia pozycję jej kontrahenta. Przy czym, chodzi tu o wiedzę, czyli pozytywną wiadomość. Nie można bowiem (…) zarzucać uprawnionemu, że powinien on z łatwością się dowiedzieć, jak kształtuje się sytuacja majątkowa dłużnika, albo też mógł podjąć niezbędne ku temu czynności sprawdzające”[1].

Wyrok SA w Gdańsku z 15.4.2015 r., V ACa 953/14, http://orzeczenia.gdansk.sa.gov.pl/:
„Przyjmuje się, że przesłanką zastosowania art. 490 KC nie jest obiektywnie zły stan majątkowy jednej ze stron umowy wzajemnej, ale taki, który czyni wątpliwym świadczenie drugiej strony. Należy podzielić pogląd, że wątpliwość co do wywiązania się przez drugą stronę z obowiązku wzajemnego świadczenia nie musi stanowić konsekwencji niewypłacalności dłużnika, ponieważ może być następstwem innych okoliczności, jednak odnoszących się do majątku dłużnika”.

2. (A/R) Zgodnie z Kodeksem cywilnym, umowa o przejęcie długu powinna być zawarta:
A. pod nieważnością na piśmie; to samo dotyczy zgody wierzyciela na przejęcie długu,
B. w formie dokumentowej; to samo dotyczy zgody wierzyciela na przejęcie długu,
C. na piśmie bez rygoru nieważności; to samo dotyczy zgody wierzyciela na przejęcie długu.

Prawidłowa odpowiedź: A (art. 522 KC)
Osoba trzecia może wstąpić na miejsce dłużnika, który zostaje z długu zwolniony (przejęcie długu). Przejęcie długu może nastąpić:
1) przez umowę między wierzycielem a osobą trzecią za zgodą dłużnika; oświadczenie dłużnika może być złożone którejkolwiek ze stron;
2) przez umowę między dłużnikiem a osobą trzecią za zgodą wierzyciela; oświadczenie wierzyciela może być złożone którejkolwiek ze stron; jest ono bezskuteczne, jeżeli wierzyciel nie wiedział, że osoba przejmująca dług jest niewypłacalna (art. 519 § 1 i 2 KC).

Każda ze stron, które zawarły umowę o przejęcie długu, może wyznaczyć osobie, której zgoda jest potrzebna do skuteczności przejęcia, odpowiedni termin do wyrażenia zgody; bezskuteczny upływ wyznaczonego terminu jest jednoznaczny z odmówieniem zgody (art. 520 KC). Jeżeli skuteczność umowy o przejęcie długu zależy od zgody dłużnika, a dłużnik zgody odmówił, umowę uważa się za niezawartą. Jeżeli skuteczność umowy o przejęcie długu zależy od zgody wierzyciela, a wierzyciel zgody odmówił, strona, która według umowy miała przejąć dług, jest odpowiedzialna względem dłużnika za to, że wierzyciel nie będzie od niego żądał spełnienia świadczenia (art. 521 § 1 i 2 KC). Umowa o przejęcie długu powinna być pod nieważnością zawarta na piśmie. To samo dotyczy zgody wierzyciela na przejęcie długu (art. 522 KC). Jeżeli w umowie o przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązał się zwolnić zbywcę od związanych z własnością długów, poczytuje się w razie wątpliwości, że strony zawarły umowę o przejęcie tych długów przez nabywcę (art. 523 KC). Przejmującemu dług przysługują przeciwko wierzycielowi wszelkie zarzuty, które miał dotychczasowy dłużnik, z wyjątkiem zarzutu potrącenia z wierzytelności dotychczasowego dłużnika. Przejmujący dług nie może powoływać się względem wierzyciela na zarzuty wynikające z istniejącego między przejmującym dług a dotychczasowym dłużnikiem stosunku prawnego, będącego podstawą prawną przejęcia długu; nie dotyczy to jednak zarzutów, o których wierzyciel wiedział (art. 524 § 1 i 2 KC). Jeżeli wierzytelność była zabezpieczona poręczeniem lub ograniczonym prawem rzeczowym ustanowionym przez osobę trzecią, poręczenie lub ograniczone prawo rzeczowe wygasa z chwilą przejęcia długu, chyba że poręczyciel lub osoba trzecia wyrazi zgodę na dalsze trwanie zabezpieczenia (art. 525 KC).

3. (A/R) Zgodnie z Kodeksem cywilnym, do zamiany stosuje się odpowiednio przepisy o:
A. dostawie,
B. sprzedaży,
C. kontraktacji.

Prawidłowa odpowiedź: B (art. 604 KC)
Przez umowę zamiany każda ze stron zobowiązuje się przenieść na drugą stronę własność rzeczy w zamian za zobowiązanie się do przeniesienia własności innej rzeczy (art. 603 KC). Do zamiany stosuje się odpowiednio przepisy o sprzedaży (art. 604 KC).

Uważa się, że odpowiednie stosowanie do umowy zamiany przepisów o sprzedaży dotyczy:
1) art. 545 KC (sposób wydania i odebrania rzeczy),
2) art. 546 KC (udzielenie wyjaśnień i wydanie dokumentacji),
3) art. 547 KC (koszty wydania i odebrania rzeczy),
4) art. 548 KC (przejście korzyści i ciężarów oraz niebezpieczeństwo przypadkowej utraty),
5) art. 549 KC (zwłoka w specyfikacji – oznaczeniu rzeczy),
6) art. 551 KC (zwłoka w odbiorze rzeczy sprzedanej).

Nie stosuje się natomiast następujących przepisów:
1) art. 538-540 KC (cena),
2) art. 583-588 KC (sprzedaż na raty)[2].

Wyrok WSA w Gliwicach z 26.8.2020 r., II SA/Gl 476/20, http://orzeczenia.nsa.gov.pl/:
„Natura umowy zamiany, która zaliczana jest, obok m.in. sprzedaży czy darowizny do grupy umów, których funkcją jest przenoszenie praw, a zatem ich zbycie, jest tak podobna do natury umowy sprzedaży, że ustawodawca zrezygnował z osobnego jej regulowania, poprzestając na odesłaniu do przepisów o sprzedaży stosowanych »odpowiednio«. Nie powoduje to jednak w żadnej mierze, że przepis ten nie jest źródłem praw i obowiązków”.

4. (A/R) Zgodnie z Kodeksem cywilnym, umowa najmu nieruchomości lub pomieszczenia na czas dłuższy niż rok powinna być zawarta na piśmie; w razie niezachowania tej formy:
A. umowa jest nieważna,
B. umowa zostaje zawarta na czas oznaczony wskazany przez strony,
C. poczytuje się umowę za zawartą na czas nieoznaczony.

Prawidłowa odpowiedź: C (art. 660 KC)
Umowa najmu nieruchomości lub pomieszczenia na czas dłuższy niż rok powinna być zawarta na piśmie. W razie niezachowania tej formy poczytuje się umowę za zawartą na czas nieoznaczony (art. 660 KC).

Uchwała SN z 11.1.2018 r., III CZP 93/17, http://www.sn.pl/:
„Postanowienia umowy najmu zawartej na czas oznaczony przyznające wynajmującemu, w razie opóźnienia najemcy z zapłatą czynszu, prawo do odebrania rzeczy wynajętej do czasu uregulowania zaległości z zachowaniem obowiązku najemcy zapłaty pełnego czynszu są sprzeczne z właściwością (naturą) tego stosunku prawnego”.

Wyrok SR w Kaliszu z 21.5.2019 r., I C 4534/18, http://orzeczenia.kalisz.sr.gov.pl/:
„Ustawa o ochronie praw lokatorów nie reguluje kwestii formy umowy cywilnoprawnej, jaką jest umowa najmu lokalu mieszkalnego. Wobec tego należy stosować ogólne przepisy ustawy Kodeks cywilny. Zgodnie zaś z dyspozycją art. 660 KC umowa najmu nieruchomości lub pomieszczenia na czas dłuższy niż rok powinna być zawarta na piśmie. W razie niezachowania tej formy poczytuje się umowę za zawartą na czas nieoznaczony. Jednakże zgodnie z art. 661 KC najem zawarty na czas dłuższy niż lat dziesięć poczytuje się po upływie tego terminu za zawarty na czas nieoznaczony.

Zważyć należy, że ustawodawca przewidział wymóg formy pisemnej wyłącznie dla celów wywołania określonych skutków prawnych, czyli ad eventum, i to jedynie dla umów najmu zawieranych na czas dłuższy niż jeden rok. Umowa najmu lokalu mieszkalnego może być zatem zawarta w praktycznie każdej formie, również ustnej. Jedyny wyjątek stanowi wskazana forma pisemna dla umowy najmu na okres dłuższy niż rok, gdy strony pragną, by była to umowa na czas oznaczony, gdyż muszą wówczas zawrzeć tę umowę w formie pisemnej dla wywołania tego skutku.

Wobec tego, w ocenie Sądu Rejonowego, w okolicznościach niniejszej sprawy doszło do zawarcia między stronami ustnej umowy najmu lokalu mieszkalnego per facta concludentia”.

5. (A/R) Zgodnie z Kodeksem cywilnym, przez umowę użyczenia użyczający zobowiązuje się:
A. zezwolić biorącemu, wyłącznie przez czas oznaczony, na odpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy,
B. zezwolić biorącemu, przez czas oznaczony lub nieoznaczony, na odpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy,
C. zezwolić biorącemu, przez czas oznaczony lub nieoznaczony, na bezpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy.

Prawidłowa odpowiedź: C (art. 710 KC)
Przez umowę użyczenia użyczający zobowiązuje się zezwolić biorącemu, przez czas oznaczony lub nieoznaczony, na bezpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy (art. 710 KC).

Uchwała SN z 5.3.2009 r., III CZP 6/09, M. Antas (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne), Kodeks cywilny. Orzecznictwo aplikanta, wyd. 5, C. H. Beck, Warszawa 2017, s. 920:
„Umowa użyczenia, motywowana najczęściej bezinteresownością i chęcią przyjścia z pomocą osobom bliskim, ma na celu przysporzenie przez użyczającego korzyści biorącemu, który bezpłatnie może korzystać z rzeczy użyczającego. Nie jest to umowa wzajemna: świadczeniu użyczającego nie odpowiada świadczenie biorącego, bowiem nie jest on zobowiązany do żadnych świadczeń. Jest to umowa jednostronnie zobowiązująca, w której biorący korzysta z rzeczy cudzej w sposób określony przez użyczającego, a jeżeli dokonuje nakładów na rzecz, to zgodnie z art. 752 w zw. z art. 713 KC, czyni to nie dla siebie, lecz dla użyczającego, dla jego korzyści i tylko wtedy może żądać zwrotu uzasadnionych nakładów jak osoba prowadząca cudze sprawy bez zlecenia”.

Wyrok SN z 7.4.2005 r., II CK 569/04, M. Antas (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne), Kodeks…, s. 920:
„W przypadku zbycia rzeczy użyczonej w czasie trwania umowy użyczenia, jej nabywca nie wstępuje w stosunek użyczenia w miejsce zbywcy”.

6. (A/R) Zgodnie z Kodeksem cywilnym, przez umowę przechowania przechowawca zobowiązuje się zachować w stanie niepogorszonym rzecz ruchomą oddaną mu na przechowanie; przechowawcy:
A. wolno używać rzecz bez zgody składającego, z tym że ma on obowiązek uiścić składającemu stosowne wynagrodzenie,
B. w żadnym wypadku nie wolno używać rzeczy bez zgody składającego,
C. nie wolno używać rzeczy bez zgody składającego, chyba że jest to konieczne do jej zachowania w stanie niepogorszonym.

Prawidłowa odpowiedź: C (art. 839 KC)
Przechowawcy nie wolno używać rzeczy bez zgody składającego, chyba że jest to konieczne do jej zachowania w stanie niepogorszonym (art. 839 KC).

Wyrok SA w Warszawie z 27.2.2019 r., I ACa 1758/17, http://orzeczenia.waw.sa.gov.pl/:
„Przechowanie jest umową polegającą na oddaniu rzeczy ruchomej przechowawcy (depozytariuszowi), który zobowiązuje się rzecz tę – nieodpłatnie lub za wynagrodzeniem – utrzymać w stanie niepogorszonym i wydać w każdym czasie na żądanie składającego (deponenta). Istotą przechowania jest więc obciążający przechowawcę obowiązek pieczy nad rzeczą, tj. czuwania i strzeżenia jej przed utratą lub jakąkolwiek szkodą. W celu spełnienia tego obowiązku przechowawca może podejmować rozmaite czynności faktyczne i prawne. Umowa przechowania to umowa realna, nie konsensualna, do jej zawarcia bowiem konieczne jest, oprócz złożenia oświadczeń woli, wydanie rzeczy przechowawcy.

Przedmiotem przechowania może być każda rzecz ruchoma oznaczona co do tożsamości. Umowa może być zawarta w dowolnej formie, także w sposób dorozumiany”.

Wyrok WSA w Łodzi z 17.5.2018 r., I SA/Łd 43/18, http://orzeczenia.nsa.gov.pl/:
„Od umowy przechowania sensu stricto ustawodawca odróżnia umowę depozytu nieprawidłowego (depositum irregulare). Do jej elementów istotnych, odróżniających ją od umowy przechowania w ścisłym sensie, należy to, że przechowawca może rozporządzać oddanymi na przechowanie pieniędzmi lub innymi rzeczami oznaczonymi tylko co do gatunku. Jeżeli z przepisów albo z umowy lub z okoliczności wynika takie uprawnienie przechowawcy, stosuje się odpowiednio przepisy o pożyczce (depozyt nieprawidłowy). Czas i miejsce zwrotu określają przepisy o przechowaniu (art. 845 KC). Umowa depozytu nieprawidłowego jest umową realną, do której zawarcia dochodzi z chwilą wydania przechowawcy pieniędzy lub innych rzeczy. W orzecznictwie sądów administracyjnych powszechnie akceptowany jest pogląd zgodnie z którym upoważnienie do rozporządzania oddanymi na przechowanie pieniędzmi jest dla bytu umowy depozytu nieprawidłowego konieczne – sam fakt oddania na przechowanie pieniędzy nie tworzy bowiem jeszcze stosunku depozytu nieprawidłowego z prawem rozporządzania nimi”.

7. (A/R) Zgodnie z Kodeksem cywilnym, z dniem ogłoszenia upadłości wspólnika spółki cywilnej:
A. spółka trwa nadal, ale każdy z pozostałych wspólników może żądać rozwiązania spółki przez sąd,
B. spółka ulega rozwiązaniu,
C. spółka trwa nadal, ale pozostali wspólnicy mogą wnieść o wyłączenie ze spółki wspólnika, co do którego ogłoszono upadłość.

Prawidłowa odpowiedź: B (art. 874 § 2 KC)
Z ważnych powodów każdy wspólnik może żądać rozwiązania spółki przez sąd (art. 874 § 1 KC). Spółka ulega rozwiązaniu z dniem ogłoszenia upadłości wspólnika (art. 874 § 2 KC).

Wyrok SA w Białymstoku z 22.7.1999 r., I ACa 197/99, OSA 2000/1/2:
„Przy ocenie, że zaistniałe okoliczności stanowią ważne powody, Sąd miał na względzie charakter spółki cywilnej. Spółka cywilna jest stosunkiem zobowiązaniowym opartym na wzajemnym zaufaniu wspólników, powołanym do życia i kształtowanym wolą wspólników, którzy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego nie tylko poprzez wniesienie wkładów, ale i do prowadzenia spraw spółki w sposób zapewniający osiągnięcie wspólnego celu. Dla stosunku prawnego spółki cywilnej charakterystyczne jest poczucie wspólnoty oparte na więzi wspólników.

Utrata tej więzi następuje zwykle w chwili, gdy wspólnicy utracą wzajemne zaufanie, co niewątpliwie miało miejsce w niniejszej sprawie. Wspólnicy spółki (…) stwierdzili słuchani w charakterze stron, że aktualnie nie jest możliwe kontynuowanie wspólnej działalności, a tym samym osiągnięcie celu, dla którego powołano spółkę.

Pozostaje jednak do rozważenia, czy wobec prowadzenia nadal działalności przez pozwanych wspólników, rozwiązanie spółki winno mieć miejsce, skoro naprawienie sytuacji w spółce mogłoby nastąpić przez wystąpienie powoda ze spółki w drodze wypowiedzenia udziału. Prawo wystąpienia ze spółki poprzez wypowiedzenie udziału (nawet bez zachowania okresu wypowiedzenia), jak również żądanie rozwiązania umowy spółki przysługuje wtedy, gdy zaistnieją ważne powody. Ustawodawca nie ograniczył w żaden sposób możliwości korzystania z tych uprawnień służących wspólnikom, ani też nie określił ich pierwszeństwa. W ocenie Sądu Apelacyjnego oznacza to, że to wspólnik spółki cywilnej w przypadku zaistnienia ważnych powodów jest uprawniony do wyboru prawa, z którego skorzysta – żądania rozwiązania spółki, bądź wypowiedzenia udziału, natomiast rzeczą sądu jest ocena, czy w sytuacji, gdy wspólnik żąda rozwiązania spółki, zaspokojenie jego żądań nie jest w okolicznościach sprawy nadużyciem prawa podmiotowego”.

Wyrok SA w Katowicach z 20.10.1993 r., I ACr 492/93, M. Antas (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne), Kodeks…, s. 998:
„W przypadku dwuosobowej spółki cywilnej, ulega ona rozwiązaniu w przypadku dokonania skutecznego wypowiedzenia udziału. Wspólnik nie ma wówczas interesu w dochodzeniu rozwiązania spółki na drodze sądowej w trybie art. 874 KC, który stosuje się w odniesieniu do spółki wieloosobowej”.

8. (A/R) Zgodnie z Kodeksem cywilnym, jeżeli strony nie postanowią inaczej, prawo dożywocia ustanowione na rzecz kilku osób w razie śmierci jednej z tych osób:
A. ulega odpowiedniemu zmniejszeniu,
B. nigdy nie ulega zmianie,
C. wygasa.

Prawidłowa odpowiedź: A (art. 911 KC)
Jeżeli w zamian za przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązał się zapewnić zbywcy dożywotnie utrzymanie (umowa o dożywocie), powinien on, w braku odmiennej umowy, przyjąć zbywcę jako domownika, dostarczać mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnić mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym. Jeżeli w umowie o dożywocie nabywca nieruchomości zobowiązał się obciążyć ją na rzecz zbywcy użytkowaniem, którego wykonywanie jest ograniczone do części nieruchomości, służebnością mieszkania lub inną służebnością osobistą albo spełniać powtarzające się świadczenia w pieniądzach lub w rzeczach oznaczonych co do gatunku, użytkowanie, służebność osobista oraz uprawnienie do powtarzających się świadczeń należą do treści prawa dożywocia. Dożywocie można zastrzec także na rzecz osoby bliskiej zbywcy nieruchomości (art. 908 § 1, 2 i 3 KC). Przeniesienie własności nieruchomości na podstawie umowy o dożywocie następuje z jednoczesnym obciążeniem nieruchomości prawem dożywocia. Do takiego obciążenia stosuje się odpowiednio przepisy o prawach rzeczowych ograniczonych. W razie zbycia nieruchomości obciążonej prawem dożywocia nabywca ponosi także osobistą odpowiedzialność za świadczenia tym prawem objęte, chyba że stały się wymagalne w czasie, kiedy nieruchomość nie była jego własnością. Osobista odpowiedzialność współwłaścicieli jest solidarna (art. 910 § 1 i 2 KC). Prawo dożywocia ustanowione na rzecz kilku osób ulega w razie śmierci jednej z tych osób odpowiedniemu zmniejszeniu (art. 911 KC). Prawo dożywocia jest niezbywalne (art. 912 KC). Jeżeli z jakichkolwiek powodów wytworzą się między dożywotnikiem a zobowiązanym takie stosunki, że nie można wymagać od stron, żeby pozostawały nadal w bezpośredniej ze sobą styczności, sąd na żądanie jednej z nich zamieni wszystkie lub niektóre uprawnienia objęte treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę odpowiadającą wartości tych uprawnień. W wypadkach wyjątkowych sąd może na żądanie zobowiązanego lub dożywotnika, jeżeli dożywotnik jest zbywcą nieruchomości, rozwiązać umowę o dożywocie (art. 913 § 1 i 2 KC). Jeżeli zobowiązany z tytułu umowy o dożywocie zbył otrzymaną nieruchomość, dożywotnik może żądać zamiany prawa dożywocia na dożywotnią rentę odpowiadającą wartości tego prawa (art. 914 KC). Przepisy dwóch artykułów poprzedzających stosuje się odpowiednio do umów, przez które nabywca nieruchomości zobowiązał się, w celu zapewnienia zbywcy dożywotniego utrzymania, do obciążenia nieruchomości użytkowaniem z ograniczeniem jego wykonywania do części nieruchomości (art. 915 KC). Osoba, względem której ciąży na dożywotniku ustawowy obowiązek alimentacyjny, może żądać uznania umowy o dożywocie za bezskuteczną w stosunku do niej, jeżeli wskutek tej umowy dożywotnik stał się niewypłacalny. Uprawnienie to przysługuje bez względu na to, czy dożywotnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, oraz bez względu na czas zawarcia umowy. Uznania umowy o dożywocie za bezskuteczną nie można żądać po upływie lat pięciu od daty tej umowy (art. 916 § 1 i 2 KC).

9. (A/R) Zgodnie z Kodeksem cywilnym, spadkobierca nie może być uznany za niegodnego, jeżeli spadkodawca mu przebaczył; jeżeli w chwili przebaczenia spadkobiercy spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie:
A. jest zawsze skuteczne,
B. jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem,
C. jest zawsze nieskuteczne.

Prawidłowa odpowiedź: B (art. 930 § 1 i 2 KC)
Spadkobierca nie może być uznany za niegodnego, jeżeli spadkodawca mu przebaczył. Jeżeli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem (art. 930 § 1 i 2 KC).

Uchwała SN z 19.10.2018 r., III CZP 37/18, http://www.sn.pl/:
„Przebaczenie przez spadkodawcę uprawnionemu do zachowku może nastąpić także po wydziedziczeniu go w testamencie i do swej skuteczności nie wymaga zachowania formy testamentowej”.

Wyrok SO w Częstochowie z 31.10.2018 r., I C 217/18, http://orzeczenia.czestochowa.so.gov.pl/:
„Ciężar udowodnienia faktów uzasadniających uznanie za niegodnego spoczywa na powodzie, zgodnie z ogólną regułą dowodową z art. 6 KC, przy czym wystarczy udowodnienie jednej z przyczyn określonych w art. 928 § 1 KC. Sąd cywilny może samodzielnie ustalać fakt popełnienia przestępstwa, jednakże jest związany prawomocnym wyrokiem karnym w granicach zakreślonych w art. 11 KPC. Natomiast na pozwanym spoczywa ciężar udowodnienia faktów wyłączających możliwość uznania za niegodnego, w tym też i faktu przebaczenia przez spadkodawcę (art. 930 KC).

Ustawodawca ściśle ustalił, w art. 928 § 1 KC, przyczyny uznania za niegodnego. Z uwagi na skutki niegodności przyczyny te mają charakter wyczerpujący i wyłączny, stąd też niemożliwe jest żądanie uznania niegodności z innych, chociażby najbardziej uzasadnionych, powodów. Przepisu powyższego nie można stosować w drodze analogii do stanów faktycznych nim nieobjętych, w szczególności zaś art. 5 KC nie może stanowić podstawy do uznania za niegodnego. Przyjmuje się, że uznanie niegodności nie może znajdować uzasadnienia w zasadach współżycia społecznego. Jednakże również w tym zakresie powódka nie wykazała takich zachowań pozwanej, które potwierdziłyby, że dopuściła się chociażby jednej z przyczyn uznania za niegodnego uregulowanych w treści art. 928 § 1 KC”.

10. (N) Zgodnie z Kodeksem cywilnym, ustawa:
A. nigdy nie ma mocy wstecznej,
B. ma moc wsteczną, jeżeli wynika to z jej brzmienia lub celu,
C. ma moc wsteczną tylko wtedy, jeżeli wymagają tego zasady współżycia społecznego.

Prawidłowa odpowiedź: B (art. 3 KC)
Ustawa nie ma mocy wstecznej, chyba że to wynika z jej brzmienia lub celu (art. 3 KC).

Wyrok SA w Białymstoku z 10.4.2015 r., I ACa 1018/14, M. Antas (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne), Kodeks…, s. 3:
„Zgodnie z powszechnie akceptowanym poglądem, skutki zdarzeń prawnych powstałych pod rządem dawnego prawa należy oceniać według przepisów dotychczasowych. Zasada niedziałania prawa wstecz (lex retro non agit) jest uważana za fundamentalną dla demokratycznego porządku prawnego. Oznacza ona, że nowa ustawa obowiązuje dopiero od chwili wejścia w życie i nie powinna zmieniać ocen prawnych dokonanych pod rządem dawnego prawa. Wymaga tego ochrona bezpieczeństwa prawnego oraz zaufania podmiotów prawa do państwa, co m.in. oznacza, aby ustalone już prawa i obowiązki tych podmiotów nie uległy zmianom”.

Wyrok SN z 18.9.2014 r., V CSK 557/13, M. Antas (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne), Kodeks…, s. 4:
„Zasada nieretroakcji wyrażona w art. 3 KC oznacza, że nowego prawa nie stosuje się do oceny zdarzeń prawnych i ich skutków, jeżeli miały miejsce i skończyły się przed jego wejściem w życie. Wyjątek od tej zasady musi wynikać z brzmienia nowego prawa, lub – jak stanowi art. 3 KC – z jego celu”.

Postanowienie SN z 14.1.2009 r., IV CZ 108/08, M. Antas (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne), Kodeks…, s. 4:
„Ponieważ uchwała Sądu Najwyższego nie jest aktem prawa, ani nawet powszechnie wiążącej wykładni, zastosowanie zawartego w niej poglądu do czynności podjętych przez stronę przed jej opublikowaniem nie narusza art. 3 KC”.

Postanowienie SN z 4.10.2007 r., V CZ 82/07, M. Antas (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne), Kodeks…, s. 4:
„W prawie międzyczasowym prywatnym nie jest dopuszczalne odesłanie zwrotne przez ustawę dawną do ustawy nowej”.

Postanowienie SN z 16.12.2003 r., II CK 328/02, M. Antas (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne), Kodeks…, s. 4:
„Stosowanie retroaktywne prawa nie może być wyprowadzone w drodze interpretacji a musi być jasno wypowiedziane w samej ustawie”.

11. (N) Zgodnie z Kodeksem cywilnym, jeżeli osoba prawna nie może być reprezentowana lub prowadzić swoich spraw ze względu na brak organu albo brak w składzie organu uprawnionego do jej reprezentowania, sąd:
A. ustanawia dla niej osoby wchodzące w skład organu,
B. ustanawia dla niej likwidatora,
C. ustanawia dla niej kuratora.

Prawidłowa odpowiedź: C (art. 42 § 1 KC)
Artykuł 42 KC stanowi, że jeżeli osoba prawna nie może być reprezentowana lub prowadzić swoich spraw ze względu na brak organu albo brak w składzie organu uprawnionego do jej reprezentowania, sąd ustanawia dla niej kuratora. Kurator podlega nadzorowi sądu, który go ustanowił (§ 1). Do czasu powołania albo uzupełnienia składu organu, o którym mowa w § 1, albo ustanowienia likwidatora kurator reprezentuje osobę prawną oraz prowadzi jej sprawy w granicach określonych w zaświadczeniu sądu (§ 2). Kurator niezwłocznie podejmuje czynności zmierzające do powołania albo uzupełnienia składu organu osoby prawnej uprawnionego do jej reprezentowania, a w razie potrzeby do jej likwidacji (§ 3). Pod rygorem nieważności kurator jest obowiązany uzyskać zezwolenie sądu rejestrowego na:
1) nabycie i zbycie przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części oraz na dokonanie czynności prawnej, na podstawie której następuje oddanie przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części do czasowego korzystania;
2) nabycie i zbycie oraz obciążanie nieruchomości, użytkowania wieczystego lub udziału w nieruchomości (§ 4).

Uchwała SN z 23.2.2018 r., III CZP 106/17, http://www.sn.pl/:
„​O wynagrodzeniu należnym kuratorowi ustanowionemu na wniosek organu podatkowego na podstawie art. 42 KC w związku z art. 138 § 3 ustawy z 29.8.1997 r. – Ordynacja podatkowa (jedn. tekst: Dz.U. z 2017 r., poz. 201 ze zm.) orzeka sąd rejestrowy, który go ustanowił i określił jego kompetencje”.

12. (N) Zgodnie z Kodeksem cywilnym, do osób prawnych:
A. nie stosuje się przepisów o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych, nawet odpowiednio,
B. stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych,
C. stosuje się przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych, tylko jeśli firma osoby prawnej zawiera nazwisko lub pseudonim osoby fizycznej.

Prawidłowa odpowiedź: B (art. 43 KC)
Przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych stosuje się odpowiednio do osób prawnych (art. 43 KC).

Wyrok SN z 28.4.2016 r., V CSK 486/15, M. Antas (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne), Kodeks…, s. 73-74:
„Naruszenie dóbr osobistych osoby prawnej będącej powiatem nie musi więc wprost dotyczyć wszystkich mieszkańców zamieszkujących na jego terytorium, ponieważ zarzuty odnoszące się do sposobu działania zarówno organów każdej osoby prawnej, jak i jej służb (urzędników) mają znaczenie dla renomy i dobrego imienia samej osoby prawnej. Jeżeli więc nawet tylko wobec urzędników samorządowych powiatu sugeruje się występowanie określonych wysoce negatywnych zachowań, to tym samym podważa się autorytet samej osoby prawnej i naraża ją na utratę zaufania społeczności samorządowej. Innymi słowy, negatywne sformułowania w odniesieniu tylko do zachowań osób będących jedynie pracownikami osoby prawnej (np. urzędnikami samorządowymi) mogą prowadzić do naruszenia dobrego imienia (reputacji) samej osoby prawnej, bo sugerują takie jej funkcjonowanie, które podważa zaufanie do niej, niezbędne do prawidłowego wykonywania zadań przez tę osobę prawną”.

Wyrok SN z 26.10.2006 r., I CSK 169/06, M. Antas (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne), Kodeks…, s. 74:
„Dobre imię osoby prawnej, zamiennie nazywane renomą, reputacją, dobrą sławą, jest odpowiednikiem czci osoby fizycznej.  Dobre imię osoby prawnej może przybierać różną postać. Elementy składające się na dobre imię osoby prawnej zależą od rodzaju działalności prowadzonej przez osobę prawną (gospodarcza, wychowawcza, charytatywna). Powołanie się na cudzą publikację nie wystarcza do zniesienia bezprawności naruszenia dobra osobistego. Powołującego się na cudzą wypowiedź obciąża obowiązek zachowania staranności w dążeniu do sprawdzenia informacji”.

13. (N) Zgodnie z Kodeksem cywilnym, firma:
A. nie może być zbyta,
B. może być zbyta, przy czym zbycie firmy powinno być dokonane w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi,
C. może być zbyta, przy czym zbycie firmy powinno być dokonane w formie aktu notarialnego.

Prawidłowa odpowiedź: A (art. 43⁹ § 1 KC)
Firma nie może być zbyta. Przedsiębiorca może upoważnić innego przedsiębiorcę do korzystania ze swej firmy, jeżeli nie wprowadza to w błąd (art. 43⁹ § 1 i 2 KC).

Wyrok NSA z 14.11.2018 r., II FSK 3253/16, http://orzeczenia.nsa.gov.pl/:
„Ze specyfiki »goodwill« wynika, że na podstawie umowy sprzedaży staje się wymierną wartością. Można go sprzedać razem z przedsiębiorstwem. Jest bowiem prawem nierozerwalnie związanym z konkretną firmą. Jest więc prawem akcesoryjnym, które nabiera szczególnego znaczenia w momencie sprzedaży przedsiębiorstwa, podwyższa jego wartość – tzw. standing firmy, przez który rozumiemy – opinię o rzetelności przedsiębiorstwa. Firma posiadająca dobry »goodwill« ma odpowiednio większą wartość w stosunku do wartości jej majątku rzeczowego. Cena negocjacyjna przy sprzedaży konkretnego przedsiębiorstwa jest wyższa od materialnej podstawy wyceny przedsiębiorstwa. W przypadku, gdy przedsiębiorstwo nie cieszy się dobrą renomą nie jest możliwe uzyskanie przy sprzedaży lepszej ceny niż ta wynikająca z jej majątku rzeczowego, zaś potencjalna wartość firmy maleje. »Goodwill« jest więc ważną częścią potencjału zarobkowego firmy, przekładającą się na wartości majątkowe, mimo iż nie można jej zważyć, zmierzyć, tak jak nie można zważyć czy zmierzyć myśli ludzkiej, choć można przenieść ją na papier. Szczególną cechą tego prawa jest bliskie powiązanie z czynnikiem osobistym (np. zespół ludzki pracujący na dobry wizerunek firmy, od którego kreatywności i kwalifikacji uzależnione jest wdrażanie nowych idei, kultura firmy i sprawność systemu zarządzania, potencjalne możliwości rozwoju firmy z uwagi na korzystne powiązania kooperacyjne i możliwości eksportowe firmy, siła przetargowa dostawców i nabywców). (…) Wartość firmy (»goodwill«) wyrażająca się w różnicy pomiędzy sumą wartości poszczególnych rzeczy i praw majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa, a wskazaną w umowie i uiszczoną wyższą od tej sumy ceną jest związana z prawem własności a korzystanie z tego prawa posiada niewątpliwie czynnik ekonomiczny. Wartość firmy (»goodwill«), posiada określoną, ustaloną przez strony wartość. Ujawniona wartość firmy (»goodwill«) wpływa na wartość transakcji w poszczególnych składnikach sprzedawanego zespołu dóbr przeznaczonych do realizacji określonych zadań gospodarczych. Zatem wartość firmy winna zostać uwzględniona przy określaniu wartości rzeczy i praw majątkowych stanowiących składniki przedsiębiorstwa”.

14. (N) Zgodnie z Kodeksem cywilnym, w przypadku zawarcia umowy zobowiązującej do przeniesienia własności nieruchomości pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu:
A. umowa ta jest bezwzględnie nieważna,
B. umowa ta przenosi własność nieruchomości z chwilą ziszczenia się warunku lub nadejścia terminu,
C. do przeniesienia własności nieruchomości potrzebne jest dodatkowe porozumienie stron obejmujące ich bezwarunkową zgodę na niezwłoczne przejście własności.

Prawidłowa odpowiedź: C (art. 157 § 2 KC)
Własność nieruchomości nie może być przeniesiona pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu (art. 157 § 1 KC). Jeżeli umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości została zawarta pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu, do przeniesienia własności potrzebne jest dodatkowe porozumienie stron obejmujące ich bezwarunkową zgodę na niezwłoczne przejście własności (art. 157 § 2 KC).

Postanowienie SN z 4.4.2012 r., I CSK 359/11, M. Antas (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne), Kodeks…, s. 307:
„Zbycie pod warunkiem udziału w spadku obejmującym nieruchomość wywołuje jedynie skutek obligacyjny”.

15. (N) Zgodnie z Kodeksem cywilnym, jeżeli właściciel nieruchomości, przeciwko któremu biegnie zasiedzenie, jest małoletni, zasiedzenie nie może skończyć się wcześniej niż:
A. z upływem trzech lat od uzyskania pełnoletności przez właściciela,
B. z upływem trzech lat od ustanowienia kuratora dla małoletniego,
C. z upływem dwóch lat od uzyskania pełnoletności przez właściciela.

Prawidłowa odpowiedź: C (art. 173 KC)
Jeżeli właściciel nieruchomości, przeciwko któremu biegnie zasiedzenie, jest małoletni, zasiedzenie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem dwóch lat od uzyskania pełnoletności przez właściciela (art. 173 KC).

Postanowienie SN z 7.7.2011 r., II CSK 644/10, http://www.sn.pl/:
„Przepisy odnoszące się do małoletnich mają na celu jedynie ich ochronę, a ponieważ małoletni jest współwłaścicielem każdej niepodzielnej cząstki nieruchomości, nie byłoby możliwe zasiedzenie całej nieruchomości lub fizycznie wydzielonej części. Toteż brak jest przeszkód prawnych do zasiedzenia samego udziału pełnoletniego współwłaściciela, gdyż zasiedzenie takiego udziału nie pozbawia małoletniego prawa do przysługującego mu udziału we współwłasności. Zgodnie zatem z art. 173 KC terminy zasiedzenia poszczególnych udziałów będą różne, mimo że posiadacz samoistny włada całą nieruchomością”.

16. (N) Zgodnie z Kodeksem cywilnym, każdy ze współwłaścicieli tej samej rzeczy może wystąpić do sądu o wyznaczenie zarządcy:
A. jeżeli nie można uzyskać zgody większości współwłaścicieli w istotnych sprawach dotyczących zwykłego zarządu,
B. tylko wtedy, gdy nie można uzyskać zgody większości współwłaścicieli w sprawach, które przekraczają zakres zwykłego zarządu,
C. jeżeli nie można uzyskać zgody większości współwłaścicieli we wszystkich sprawach dotyczących zwykłego zarządu.

Prawidłowa odpowiedź: A (art. 203 KC)
Każdy ze współwłaścicieli może wystąpić do sądu o wyznaczenie zarządcy, jeżeli nie można uzyskać zgody większości współwłaścicieli w istotnych sprawach dotyczących zwykłego zarządu albo jeżeli większość współwłaścicieli narusza zasady prawidłowego zarządu lub krzywdzi mniejszość (art. 203 KC).

17. (N) Zgodnie z Kodeksem cywilnym, współwłaściciel sprawujący zarząd rzeczą wspólną:
A. może żądać od pozostałych współwłaścicieli wynagrodzenia odpowiadającego uzasadnionemu nakładowi jego pracy,
B. może żądać od pozostałych współwłaścicieli wynagrodzenia odpowiadającego stosunkowi wielkości jego udziału we współwłasności do całkowitych kosztów zarządu,
C. nie może żądać wynagrodzenia od pozostałych współwłaścicieli.        

Prawidłowa odpowiedź: A (art. 205 KC)
Współwłaściciel sprawujący zarząd rzeczą wspólną może żądać od pozostałych współwłaścicieli wynagrodzenia odpowiadającego uzasadnionemu nakładowi jego pracy (art. 205 KC).

18. (N) Zgodnie z Kodeksem cywilnym, współwłaściciel, który w wyniku zniesienia współwłasności przez sąd otrzymał gospodarstwo rolne, wchodzące zaś w skład tego gospodarstwa nieruchomości rolne zbył odpłatnie przed upływem pięciu lat od chwili zniesienia współwłasności, jest obowiązany pozostałym współwłaścicielom, którym przypadły spłaty niższe od należnych, wydać – proporcjonalnie do wielkości ich udziałów – korzyści uzyskane z obniżenia spłat:
A. w każdym przypadku,
B. chyba że celem zbycia jest zapewnienie racjonalnego prowadzenia tego gospodarstwa,
C. tylko wtedy, gdy celem zbycia jest zapewnienie racjonalnego prowadzenia tego gospodarstwa.

Prawidłowa odpowiedź: B (art. 217 KC)
Współwłaściciel, który w wyniku zniesienia współwłasności otrzymał gospodarstwo rolne, wchodzące zaś w skład tego gospodarstwa nieruchomości rolne zbył odpłatnie przed upływem pięciu lat od chwili zniesienia współwłasności, jest obowiązany pozostałym współwłaścicielom, którym przypadły spłaty niższe od należnych, wydać – proporcjonalnie do wielkości ich udziałów – korzyści uzyskane z obniżenia spłat, chyba że celem zbycia jest zapewnienie racjonalnego prowadzenia tego gospodarstwa (art. 217 KC).

19. (N) Zgodnie z Kodeksem cywilnym, czynności prawne określające zarząd i sposób korzystania z rzeczy wspólnej odnoszą skutek także względem nabywcy udziału we współwłasności:
A. w każdym przypadku,
B. jeżeli nabywca o nich wiedział lub z łatwością mógł się dowiedzieć,
C. wyłącznie w przypadku ujawnienia sposobu korzystania w księdze wieczystej.  

Prawidłowa odpowiedź: B (art. 221 KC)
Czynności prawne określające zarząd i sposób korzystania z rzeczy wspólnej albo wyłączające uprawnienie do zniesienia współwłasności odnoszą skutek także względem nabywcy udziału, jeżeli nabywca o nich wiedział lub z łatwością mógł się dowiedzieć. To samo dotyczy wypadku, gdy sposób korzystania z rzeczy został ustalony w orzeczeniu sądowym (art. 221 KC).

20. (N) Zgodnie z Kodeksem cywilnym, w braku odmiennej umowy obowiązek utrzymywania urządzeń potrzebnych do wykonywania służebności gruntowej obciąża:
A. właściciela nieruchomości obciążonej,
B. właściciela nieruchomości władnącej,
C. właściciela nieruchomości obciążonej i właściciela nieruchomości władnącej w częściach równych.

Prawidłowa odpowiedź: B (art. 289 § 1 KC)
W braku odmiennej umowy obowiązek utrzymywania urządzeń potrzebnych do wykonywania służebności gruntowej obciąża właściciela nieruchomości władnącej. Jeżeli obowiązek utrzymywania takich urządzeń został włożony na właściciela nieruchomości obciążonej, właściciel odpowiedzialny jest także osobiście za wykonywanie tego obowiązku. Odpowiedzialność osobista współwłaścicieli jest solidarna (art. 289 § 1 i 2 KC).

Wyrok SN z 15.6.2010 r., II CSK 30/10, Legalis nr 255244:
„Obowiązek utrzymywania urządzeń potrzebnych do wykonywania służebności drogi koniecznej (art. 289 § 1 w związku z art. 145 § 1 KC), w braku odmiennej umowy obejmuje swoim zakresem zarówno obowiązek wybudowania odpowiednich urządzeń, jeśli są potrzebne (droga), jak i późniejsze ich utrzymywanie w należytym stanie (remonty, wymiana nawierzchni, zachowanie w czystości, zapewnienie odpływu wody itp.), stosownie do sposobu korzystania z drogi i przeznaczenia nieruchomości władnącej oraz obciążonej (czy przejazd samochodami osobowymi, czy wielotonażowymi ciężarówkami, czy dostęp dla użytku mieszkańców, czy także dla prowadzenia działalności gospodarczej itd.)”.

Wyrok SR dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi z 22.1.2019 r., I C 1382/18, http://orzeczenia.lodz.sr.gov.pl/:
„Na gruncie art. 289 KC przez urządzenia należy bowiem rozumieć wynik celowego działania ludzkiego, uzewnętrzniony w trwałej postaci widocznych przedmiotów czy urządzeń wymagających do swego powstania pracy ludzkiej. Urządzeniem potrzebnym do wykonywania służebności gruntowej przechodu lub przejazdu może być np. utwardzona droga umożliwiająca przejazd przez nieruchomość obciążoną, budowa mostu, czy też kładki”.

21. (N) Zgodnie z Kodeksem cywilnym, uprawnienie do wykonywania służebności osobistej:
A. można przenieść na rodzeństwo,
B. nie może być przeniesione przez czynność prawną,
C. można nabyć przez zasiedzenie, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia.

Prawidłowa odpowiedź: B (art. 300 KC)
Służebności osobiste są niezbywalne. Nie można również przenieść uprawnienia do ich wykonywania (art. 300 KC).

Wyrok SR w Kamiennej Górze z 20.2.2019 r., I C 1155/17, http://orzeczenia.kamienna-gora.sr.gov.pl/:
„Przy ustaleniu zakresu i sposób wykonywania służebności osobistej należy brać pod uwagę ustalenia umowne kreujące stosunek prawny służebności osobistej, a w przypadku braku szczegółowych regulacji dopuszczalne jest sięgnięcie do kryteriów wskazanych w (…) przepisie [art. 298 KC – R. M.]: osobistych potrzeb uprawnionego z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego i zwyczajów miejscowych. Ratio legis tego unormowania wynika z alimentacyjnej funkcji służebności osobistej. Ustawa wysuwa na plan pierwszy osobiste potrzeby uprawnionego. Kryterium dodatkowym są zasady współżycia społecznego i zwyczaje miejscowe. Te klauzule generalne pozwalają na kształtowanie treści uprawnień w sposób rozsądny i zależnie od okoliczności faktycznych występujących w sprawie. Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że pierwszorzędne znaczenie mają uzgodnienia stron, powody, jakie doprowadziły do ustanowienia służebności i ustalenie tych przyczyn (podstaw, przesłanek) ustanowienia służebności osobistej”.

Bibliografia:
Gniewek E. (red.), Machnikowski P. (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, wyd. 8, C. H. Beck,  Warszawa 2017
Antas M. (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne), Kodeks cywilny. Orzecznictwo aplikanta, wyd. 5, C. H. Beck, Warszawa 2017

[1] K. Zagrobelny, w: E. Gniewek (red.), P. Machnikowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, wyd. 8, C. H. Beck,  Warszawa 2017, s. 1032.[2] Zob. J. Jezioro, w: E. Gniewek (red.), P. Machnikowski (red.), Kodeks…, s. 1269-1270.