Kryteria oceny pracy pisemnej – egzamin wstępny na aplikację sędziowską i prokuratorską

Zgodnie z dotychczasowymi wytycznymi, komisja konkursowa przy ocenie uwzględnia następujące kryteria:

1)  trafność odpowiedzi,
2)  poprawność wskazanej podstawy prawnej,
3)  zasadność i sposób argumentacji,
4)  słownictwo i komunikatywność przekazu,
5)  układ i styl wypowiedzi,
6)  poprawność językową.
Pozostałe 2 punkty można przyznać za:
1)  szczególnie wyróżniającą się argumentację prawniczą,
2)  wykazanie się ponadstandardową wiedzą związaną z tematyką kazusu.

Kryteria te zostaną poniżej szczegółowo omówione.

Ad 1) trafność odpowiedzi

Oznacza to właściwą subsumpcję przedstawionego stanu faktycznego do właściwych norm prawnych.

Punktem wyjścia do udzielenia prawidłowej odpowiedzi jest zatem zapoznanie się ze stanem faktycznym, często dość skomplikowanym. Szczególnie istotnym jest zatem, by zrobić to ze zrozumieniem. Niepoprawne zrozumienie treści kazusu (pominięcie jakiegoś szczegółu czy przeistoczenie faktu) sprawi, że nasze dalsze rozważania również będą błędne. Należy zatem:
→ spokojnie, najlepiej kilkukrotne, przeczytać treść kazusu,
→ podkreślić najważniejsze zagadnienia w zadaniu, a także odnotować najistotniejsze szczegóły stanu faktycznego, w porządku chronologicznym,
→ wystrzegać się przed rozbudowywaniem, „ulepszaniem” stanu faktycznego – to, co nie zostało wskazane w treści kazusu jako fakt nie powinno być przedmiotem wypowiedzi,
→ zastanowić się jakie fakty są istotne dla udzielenia odpowiedzi na zadane pytania – niewykluczone, że niektóre elementy nie będą miały wpływu na ocenę prawną zdarzenia. W takiej sytuacji w treści odpowiedzi warto jednak wskazać, że taka sytuacja ma miejsce – pokażemy tym samym, że poddaliśmy ocenie każdy element stanu faktycznego, a nie że go przeoczyliśmy,
→ odnieść się do wszystkich przesłanek, jakie wynikają z przyjętej przez nas podstawy prawnej (nie pomijamy czegoś co jest oczywiste albo problematyczne: trzeba zmierzyć się z każdym elementem, choćby jednozdaniowo),
→ w razie dostrzeżenia nieścisłości czy niedomówień istotnych prawnie – napisać o tym w uwagach, jednak z uwagi na ograniczoną ilość czasu lepiej zająć się tym dopiero na koniec, już po rozwiązaniu wszystkich kazusów.

Uwaga!
Do każdego kazusu formułowane są pytania, które często zadawane są w sposób również rozbudowany. Jeżeli w jednym pytaniu poruszanych jest kilka zagadnień, należy je odpowiednio zaznaczyć lub odnotować. Unikniemy w ten sposób przeoczenia kwestii, do których powinna odnosić się nasza wypowiedź.

Każde z pytań było dotychczas odrębnie punktowane, a punktacja podlegała gradacji ze względu na stopień trudności danego zagadnienia. Jednakże podczas rozwiązywania kazusów nie podaje się kandydatom punktacji przypisanej każdemu z pytań. Oznacza to, że każde z nich powinno zostać potraktowane z odpowiednim zaangażowaniem.

Ad 2) poprawność wskazanej podstawy prawnej

W trakcie drugiego etapu konkursu kandydaci nie mogą mieć przy sobie własnych tekstów aktów prawnych, komentarzy, orzecznictwa ani innych materiałów mogących stanowić pomoc w rozwiązywaniu zadań. Zdający otrzymują natomiast wydrukowane zbiory przepisów, z których będą korzystać podczas sporządzania pracy pisemnej. W oparciu o nie kandydat powinien znaleźć odpowiednią podstawę prawną, odpowiadającą treści kazusu. To natomiast wymaga sprawnego poruszania się po przepisach, którą to umiejętność zdający powinien nabyć już w trakcie nauki do części testowej.

Wskazówka Udostępnione zbiory przepisów nie zawierają, jak większość kodeksów książkowych, „tytułu” przy podstawie prawnej, który stanowi podpowiedź odnośnie treści przepisu i ułatwia poruszanie się po ustawie. Akty prawne dostępne podczas sporządzania pracy pisemnej mają wygląd identyczny do tych uchwalonych przez Sejm.

Częstym błędem popełnianym przez niedoświadczonych prawników jest wskazywanie niepełnej podstawy prawnej. W szczególności niepoprawnym jest podanie wyłącznie numeru artykułu, gdy ten zawiera kilka ustępów lub paragrafów. Dotyczy to również sytuacji, gdy naszym zamiarem jest wskazanie całego przepisu.

Przykład:

Omawiając zasady liczenia głosów w naradzie sędziowskiej w sprawie karnej wskazujemy „art. 111 § 1 i 2 KPK” zamiast wyłącznie „art. 111 KPK”.
Jest to istotne między innymi dlatego, że nierzadko kolejne jednostki odnoszą się do różnych kwestii.

Przykład:

Artykuł 431 § 1 KC oparty został o zasadę winy, zaś art. 431 § 2 KC o zasadę słuszności.

Częstą sytuacją będzie konieczność wskazania kilku przepisów celem oddania pełnego brzmienia normy prawnej.

Przykład:

W trybie nieprocesowym postępowania cywilnego sięgając odpowiednio do przepisów procesowych niezbędne jest wskazanie art. 13 § 2 KPC. Mówiąc zatem o postanowieniu wstępnym należy wskazać art. 318 § 1 KPC w zw. z art. 13 § 2 KPC.
Prawidłowym jest w takiej sytuacji w pierwszej kolejności wskazanie tego z przepisów, który najbardziej oddaje sedno problemu (jest bardziej szczegółowy), a następnie te, które go uzupełniają.

Przykład:

Chcąc wskazać podstawę roszczenia o ochronę dóbr osobistych osoby prawnej wskazujemy art. 24 § 1 KC w zw. z art. 43 KC.

Ad 3) zasadność i sposób argumentacji

Zapoznaliśmy się ze stanem faktycznym, znaleźliśmy odpowiednie podstawy prawne – teraz czas na kwintesencję prawa: jego wykładnię. Bardzo istotnym elementem pracy pisemnej jest przedstawienie przekonującego procesu myślowego, polegającego na zmierzeniu się z problemami prawnymi widocznymi na tle konkretnego stanu faktycznego i przedstawieniu logicznych argumentów, które w konsekwencji doprowadzają do określonych wniosków. Pamiętajmy, że kazusy konkursowe są oparte na samym brzmieniu przepisów bez potrzeby przywoływania orzecznictwa czy poglądów doktryny i zawartej tam wykładni przepisów. Wynika to z faktu, że zdający otrzymują tylko wydrukowane akty prawne bez orzecznictwa.

By zrozumieć i wyjaśnić istotę przepisu bez możliwości sięgnięcia do komentarzy i orzecznictwa należy dokonać jego wykładni, zgodnie z podstawowymi dyrektywami interpretacyjnymi.

W procesie wykładni pierwszeństwo mają dyrektywy językowe. Oznacza to, że odwoływanie się do innych reguł wykładni dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy wykładnia językowa nie daje jednoznacznego wyniku, tzn. gdy z językowego punktu widzenia możliwe jest co najmniej dwojakie rozumienie tekstu prawnego. Nie oznacza to jednak braku obowiązku przeprowadzenia wykładni kompleksowej. Innymi słowy: należy dać przewagę wynikowi wykładni językowej, ale pod warunkiem, że uprzednio przeprowadziliśmy kompleksową wykładnię tekstu, tzn. rozważyliśmy również aspekty systemowe i funkcjonalne.

Pozostałe dyrektywy wykładni językowej:

1. Zakaz wykładni homonimicznej. Używanemu w obrębie jednego aktu normatywnego, jak i jednej gałęzi prawa, zwrotowi (pojęciu) nie należy co do zasady nadawać odmiennych znaczeń.
2. Zakaz wykładni synonimicznej. Różnym określeniom używanym w akcie prawnym nie można przypisywać tych samych znaczeń.

Przykład:

Skoro normodawca używa rozdzielnie pojęć „dieta” i „wynagrodzenie”, to oznacza, że zakłada, iż pojęcia te oznaczają coś innego.

3. Zakaz wykładni per non est (dyrektywa kompletności). Niedopuszczalne jest takie ustalenie znaczenia normy, przy którym pewne jej elementy (słowa, ale również znaki interpunkcyjne) traktowane są jako zbędne. Każdy bowiem z tych elementów coś znaczy.

Przykład:

Wyjaśnienie znaczenia każdego słowa użytego w art. 64 § 1 KK.

4. Zakaz rozróżniania, gdy ustawa nie rozróżnia – lege non distinguente. Tam, gdzie rozróżnień nie wprowadza sam prawodawca, tam nie wolno ich wprowadzać interpretatorowi.

Przykład:

Zgodnie z art. 115 § 13 KK funkcjonariuszem publicznym jest „kurator sądowy”. Skoro ustawa nie rozróżnia w ramach tego przepisu rodzaju kuratora, to będzie nim zarówno zawodowy, jak i społeczny kurator sądowy .

Dyrektywy wykładni systemowej

Miejsce przepisu w danym akcie prawnym nie jest przypadkowe, lecz wynika z racjonalnego działania prawodawcy. W rezultacie kontekst w jakim funkcjonuje dana regulacja ma wpływ na jej znaczenie. Rozwiązując kazusy z poszczególnych gałęzi prawa, powinniśmy zatem mieć „z tyłu głowy” to, w jakim poruszamy się systemie (rozumianym jako gałąź prawa, ale i węziej – akt prawny, dział, rozdział itd.), jakie są jego cechy charakterystyczne („duch prawa”) i w tym kontekście dokonywać wykładni przepisów. Najogólniej mówiąc, prawo cywilne charakteryzuje się równorzędnością (autonomicznością) podmiotów stosunku prawnego i brakiem bezpośredniego przymusu ze strony organów państwa. Prawo administracyjne różni się od cywilnego przede wszystkim brakiem równorzędności podmiotów, a prawo karne – stosowaniem bezpośredniego przymusu, tj. operowaniem bezpośrednio karą. Metody cywilistyczna i zwłaszcza administracyjna często wzajemnie się przeplatają i uzupełniają, zwłaszcza w prawie pracy, które stanowi drugą – obok prawa cywilnego – część prawa prywatnego, a także w prawie nieruchomości, działalności gospodarczej, prawie rolnym, górniczym i wodnym.

Należy mieć na uwadze również najważniejsze – z punktu widzenia możliwych problemów napotkanych podczas rozwiązywania kazusów – najważniejsze dyrektywy wykładni systemowej. Pomogą one w ustaleniu znaczenia normy prawnej:

1. Dyrektywa niesprzeczności. Wskazuje ona, że należy w taki sposób ustalać znaczenie interpretowanej normy prawnej, aby przy rozstrzyganiu danej sprawy nie wystąpiła sprzeczność treści między normą skonstruowaną na gruncie przepisów prawa a inną normą prawną należącą do danego systemu prawa. Dyrektywa niesprzeczności nakazuje wykorzystywanie reguł kolizyjnych, w celu uniknięcia sprzeczności.

Reguły kolizyjne:

1)  lex specialis derogat legi generali – norma szczególna uchyla normę ogólną. Jest ona najistotniejsza z punktu widzenia kazusów. Przepisy szczególne to normy, które doprecyzowują ogólne reguły wyrażone w innych przepisach bądź regulują wyjątki, w których zastosowanie mają inne reguły, niż wynikające z przepisów ogólnych.

Wskazówka! Jak zauważymy, że korzystamy z przepisu szczególnego, nie ograniczajmy się do jego (nawet jeśli prawidłowego) zastosowania. W treści pracy wskażmy, że przepis stanowi lex specialis względem innego. Praca zyska dodatkowy atut.

Uwaga!

Stosując tę regułę kolizyjną nie wolno stosować wykładni rozszerzającej. Innymi słowy, tylko przypadki wskazane w przepisie szczególnym będą miały szczególne, odbiegające od reguł ogólnych, zastosowanie.

Przykład:

Art. 751 KC wymienia rodzaje roszczeń, dla których znajdzie szczególny, 2 letni termin przedawnienia. Nie należy w drodze analogii stosować tego terminu dla innych (niewymienionych w przepisie) roszczeń, choćby także wynikających z umowy zlecenia;

2)  lex superior derogat legi inferiori – norma wyższego rzędu uchyla normę niższego rzędu;

3)  lex posterior derogat legi priori – norma późniejsza uchyla normę wcześniejszą. Nie dotyczy, jeśli norma wcześniejsza jest wyższa.

Dyrektywa systematyki wewnętrznej. Miejsce normy prawnej w tekście aktu prawnego nie jest przypadkowe. Należy to uwzględnić przy ustalaniu jej znaczenia.

Dyrektywa systematyki zewnętrznej. W trakcie wykładni należy brać pod uwagę przynależność przepisów prawa do określonej gałęzi prawa

Dyrektywy wykładni funkcjonalnej

Reguły wykładni funkcjonalnej nakazują uwzględniać cele regulacji, funkcje prawa oraz jego społeczno-gospodarcze przeznaczenie. Pełni ona rolę pomocniczą i należy jej dokonywać z dużą ostrożnością, skoro dotyczy ona uwzględniania przesłanek wychodzących poza obowiązujący system prawa:

1. Interpretowanym przepisom należy nadawać znaczenia, które uczynią je rozwiązaniami najtrafniejszymi prakseologicznie (najbardziej skutecznymi).
2. W czasie interpretacji należy brać pod uwagę cele regulacji prawnej, tzn. całego systemu prawnego, aktu prawnego, instytucji prawnej, do której interpretowany przepis należy lub cel interpretowanego przepisu.
3. Należy odrzucić taką interpretację przepisu, która prowadzi do absurdalnych konsekwencji lub niemożliwych do zaakceptowania konsekwencji (argumentum ab absurdum).
4. Należy brać pod uwagę powszechnie akceptowane normy moralne, zasady sprawiedliwości i słuszności.

Ad 4) słownictwo i komunikatywność przekazu

Podczas formułowania wypowiedzi należy posługiwać się zwrotami zawartymi w przepisach, z których korzystamy. Pomoże to uniknąć błędów w terminologii prawniczej, która często charakteryzuje się subtelnymi, choć często niezwykle istotnymi w stosowaniu prawa, szczegółami.

Przykład:

Czym innym jest „gwałt” (np. art. 166 § 1 KK), a czym innym „zgwałcenie” (np. art. 197 § 3 KK).

Należy unikać używania pojęć potocznych, zdrobnień, określeń ocennych oraz zbyt żywotnego (literackiego, obrazowego) słownictwa i wyszukanych form stylistycznych. Zbędne są również subiektywne wtrącenia, takie jak „uważam” lub „moim zdaniem”, jak również wzmocnienia typu „naturalnie”, czy „z całą pewnością”, gdyż wbrew pozorom obniżają one siłę argumentacji.

Formułując zdania zaleca się używanie strony biernej, stosowanie form bezokolicznikowych i nieosobowych. Są to cechy charakterystyczne dla języka prawniczego, nim bowiem kandydat powinien się posługiwać. Obycia się z tym językiem studenci powinni nabyć w trakcie studiów prawniczych w szczególności poprzez analizę orzecznictwa. Wybrane zwroty przedstawia tabela poniżej.

Celem poprawienia komunikatywności przekazu należy wystrzegać się przed zdaniami wielokrotnie złożonymi. Zdania o mniej skomplikowanej budowie w sposób jaśniejszy przekażą myśl autora i zmniejszą ryzyko „zapętlenia się” w argumentacji.

Wybrane pary wyrażeń synonimicznych Język prawny – język ogólny: •    stanowić (coś) – być; •    znajdować się (w jakimś stanie) – być; •    przebywać (na jakimś terenie) – być; •    oczekiwać – czekać; •    otrzymywać/otrzymać/uzyskiwać/uzyskać – dostawać/dostać; •    zaprzestać – kończyć; •    wygasać – skończyć; •    posiadać – mieć; •    ubiegły – ostatni; •    dokonywać – robić; •    pobierać – brać.

Ad 5) układ i styl wypowiedzi

Odpowiedzi na pytania powinny być sformułowane w taki sposób, by nie ulegało wątpliwości komisji, że kandydat posiada umiejętności dokonywania wykładni i stosowania prawa, stosowania argumentacji prawniczej oraz kwalifikowania stanów faktycznych do zakresów właściwych norm prawnych. Wypowiedź powinna zatem zostać tak skonstruowana, by dojść „po nitce do kłębka”, i to w sposób uprzednio przemyślany. W tym celu warto skorzystać z brudnopisu, który kandydaci otrzymują wraz z zadaniami konkursowymi. Brudnopis ten nie podlega ocenie. Przed przystąpieniem do sporządzania pracy pomocne może okazać się sporządzenie jej planu: od rozrysowania stanu faktycznego poprzez rozpisanie podstaw prawnych i najważniejszych tez, które chcemy zawrzeć w odpowiedzi. Te warto formułować w odniesieniu do pytań (pytanie pierwsze – ad 1, pytanie drugie – ad 2), co zminimalizuje ryzyko pominięcia jakiegoś zagadnienia. Wpłynie to również na przejrzystość wypowiedzi i wskaże na jej przemyślany charakter.

Dobrą praktyką, porządkującą całość wypowiedzi, jest także definiowanie nazw własnych i tytułów aktów prawnych, jeżeli będziemy posługiwali się w dalszej części wypowiedzi ich skróconymi formami (co dodatkowo pozwoli nam zaoszczędzić czas i wpłynie na przejrzystość przekazu).

Przykład 1:

„Od decyzji organu I instancji odwołanie złożyła Spółdzielnia Mieszkaniowa „Jedność” w Kaliszu (dalej jako: Spółdzielnia), która zarzuciła (…)”

Przykład 2:

Podstawę udzielenia zasiłku pielęgnacyjnego stanowi art. 16 ust. 1–4 ustawy o świadczeniach rodzinnych (dalej ­jako: ŚwRodzU).

Ad 6) poprawność językowa – ortografia i interpunkcja

Błędy ortograficzne i interpunkcyjne nie zdyskwalifikują pracy poprawnej pod względem merytorycznym, jednak mogą wpłynąć na jej ogólną ocenę i spowodować utratę kilku punktów. Dlatego po sporządzeniu odpowiedzi na wszystkie kazusy, w ramach pozostałego czasu, zaleca się powrócić do każdego z nich, celem poprawienia ewentualnych błędów w tym zakresie.

Pamiętać należy, że praca pisemna powinna zostać sporządzona w sposób możliwie najbardziej czytelny. Wprawdzie egzamin konkursowy miał (po raz pierwszy) zostać przeprowadzony na sprzęcie komputerowym, jednak Zarządzeniem Dyrektora Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury Nr 396/2018 z 28.6.2018 r. w sprawie wyłącznie odręcznego sporządzania prac pisemnych podczas konkursu na aplikację sędziowską i aplikację prokuratorską w 2018 r. zarządzono wyłącznie odręczne sporządzanie prac pisemnych podczas drugiego etapu konkursu.

Kryteria dodatkowe:

1)  szczególnie wyróżniająca się argumentacja prawnicza,
2)  wykazanie się ponadstandardową wiedzą związaną z tematyką kazusu.

Kryteria te są elementem stosunkowo subiektywnym, odnoszącym się również do tła, jakim są prace innych kandydatów. Trudno zatem wskazać zasady, które pozwolą na uzyskanie punktów z tego zakresu. Jednocześnie przyznaje się ich niewiele – dotychczas zazwyczaj jedynie 2. Należy mieć również świadomość upływu czasu przeznaczonego na wszystkie trzy kazusy. Niewątpliwie zatem głównym celem kandydata powinno być spełnienie kryteriów podstawowych. W ramach pozostałego czasu, i szczególnej wiedzy w określonym zakresie, zasadnym będzie wskazanie na np. rozbieżności w judykaturze i doktrynie, poglądy przeważające, czy własną ocenę prawną z zastosowaniem zasad logiki formalnej.

Źródło: Aplikacja sędziowska i prokuratorska. Testy, kazusy, wskazówki