Artykuły

Patentowanie jest easy

Tekst pochodzi z numeru: 3 (141) marzec 2013

Robert Jarzynka

Wynalazek

Wynalazek nie ma legalnej definicji. Może nim być innowacyjny przedmiot materialny lub niematerialny sposób, jednak obie formy muszą spełniać określone kryteria. Po uzyskaniu ochrony specyfika, istota wynalazku przestaje być wiedzą tajną. Od strony formalnej wynalazek musi posiadać trzy cechy, aby uzyskał zdolność patentową.

Po pierwsze dane rozwiązanie czy innowacja muszą być nowe. Termin ten należy rozumieć w ten sposób, że dany wynalazek powinien mieć charakter pionierski i nowatorski w konkretnej dziedzinie. Co więcej, nowość powinna istnieć obiektywnie, być możliwa do zweryfikowania naukowo, gdyż nie wystarczy do jej przyjęcia wewnętrzne przekonanie wynalazcy o nowatorstwie jego pracy. Nowość musi być immanentną cechą wynalazku także po uwzględnieniu stanu techniki. Przez to pojęcie rozumie się cały techniczny dorobek, który został powszechnie udostępniony przed datą zgłoszenia wynalazku w Urzędzie Patentowym, lub dorobek jeszcze nieudostępniony, jednak zgodnie z przepisami zgłoszony do rejestracji. Cechę nowości prawo przyznaje również wynalazkom, które wprawdzie opierają się na powszechnie dostępnych rozwiązaniach, jednak stanowią ich zupełnie nowe zastosowanie lub służą do uzyskania nieznanych dotąd rozwiązań.

Drugim warunkiem jest posiadanie poziomu wynalazczego. Należy go rozpatrywać z punktu widzenia znawcy tematu, gdyż wynalazek posiada poziom wynalazczy, jeżeli nie jest oczywisty dla osoby zorientowanej w danej dziedzinie techniki i nie wynika bezpośrednio ze stanu techniki. Stan techniki w tej kwestii pojmuje się podobnie jak przy ocenie nowości. Poziom wynalazczy oznacza posiadanie przez wynalazek pewnej nieoczywistości. Można założyć, że dojście do wniosków, które legły u podstaw takiej innowacji, wymagało szczególnego nakładu pracy badawczej i wkładu intelektualnego. „Oczywistość” na gruncie prawa własności przemysłowej nie oznacza faktu, że wynalazek powstałby bezwiednie, bez dokonywania żadnej analizy faktów. Należy przyjąć, że wynalazek jest oczywisty, gdy znawca danej dziedziny byłby w stanie dokonać takich konkluzji, przeprowadzając rutynowe czynności i doświadczenia.

Ostatnim wymogiem stawianym wynalazkom pretendującym do posiadania zdolności patentowej jest ich użyteczność i możliwość przemysłowego stosowania. Zgodnie z odpowiednimi przepisami „stosowanie” to czynność o charakterze powtarzalnym, a nie jednorazowym. Istotą ochrony patentowej jest wszakże zachowanie praw wynalazcy przed naruszaniem w przyszłości, więc niecelowe byłoby udzielanie monopolu patentowego na jednorazowe zastosowanie. Przemysłowe stosowanie ustawodawca rozumie w ten sposób, że wynalazek powinien umożliwiać – w rozumieniu technicznym – uzyskiwanie jakiegoś wytworu lub działanie według jakiegoś sposobu w jakiejkolwiek działalności przemysłowej, wliczając w to działalność rolniczą. Przy próbie opatentowania wynalazku należy przemysłową stosowalność interpretować możliwie szeroko, a niedopuszczalne jest ocenianie wynalazku na podstawie jego faktycznej przydatności czy użyteczności gospodarczej. Jeżeli wynalazek spełnia powyższe cechy, może zostać opatentowany.

Do przykładów można zaliczyć m.in. nowe urządzenia, maszyny, substancje chemiczne, ale też nowe sposoby produkcji czy wytwarzania. Ochrona z patentu trwa 20 lat od momentu zgłoszenia.

Zgodnie z przepisami wynalazkiem nie może być odkrycie, teoria naukowa, zasada matematyczna. Wytwór niemożliwy do wykonania, program komputerowy lub wytwór o charakterze tylko estetycznym również nie mogą być zarejestrowane jako wynalazki. Przedstawienie informacji, plan, zasada i metoda dotycząca działalności umysłowej lub gospodarczej oraz gier także nie uzyskają ochrony. Opatentować nie da się również rasy zwierząt lub odmiany roślin, terapeutycznego lub chirurgicznego sposobu leczenia ludzi i zwierząt ani sposobu diagnostyki. Ponadto wynalazki nie mogą być sprzeczne z dobrymi obyczajami oraz z porządkiem publicznym.

Know-how

Czym innym niż wynalazek jest know-how, czyli poufna (najważniejsza cecha) informacja techniczna, która nie musi być innowacyjna.

Przykładem mogą być technologie, modele biznesu oraz receptury. Zgodnie z nazwą know-howstanowi wiedzę, która nie powinna wypłynąć z przedsiębiorstwa.

Patent

Rejestracja patentu podlega określonym opłatom oraz procedurom. Przykładem może być badanie patentowe, które polega na sprawdzeniu przez urząd wymogów dla udzielenia patentu. Po dokonaniu opłat oraz przejściu całej procedury zostaje wydana decyzja o udzieleniu patentu lub decyzja odmowna.

W Polsce patenty udzielane są przez Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej. Od momentu przystąpienia Polski do Europejskiej Organizacji Patentowej 1.3.2004 r. równieżEuropejski Urząd Patentowy, gdy w zgłoszeniu patentu europejskiego wskazana została Polska, może nadawać ochronę wynalazkom na terytorium Polski. Zgłoszenie wynalazku podlega opublikowaniu przez Urząd Patentowy po upływie 18 miesięcy od daty zgłoszenia, przy czym zgłaszający może złożyć wniosek o wcześniejszą publikację. Gdy patent zostanie przyznany, następuje jego wpisanie do rejestru patentowego, który jest prowadzony przez Urząd Patentowy.

Patent może mieć różny zasięg terytorialny, w związku z czym wyróżniamy patent krajowy(udzielany przez Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej), patent europejski (Europejski Urząd Patentowy) oraz patent międzynarodowy (Światowa Organizacja Własności Intelektualnej).

W przypadku patentu europejskiego aktualnie wynalazca musi przejść bardzo długą drogę w celu uzyskania ochrony w całej Unii Europejskiej. Pierwszym etapem jest uzyskanie powyższego patentu, a następnie ratyfikowanie go w każdym z państw członkowskich. Cała procedura trwa nie tylko bardzo długo, lecz jest również bardzo kosztowna, należy opłacić m.in. opłaty administracyjne, tłumaczenia, a także przedłużenia patentów. W związku z tym od kilkudziesięciu lat prowadzone były w Unii Europejskiej negocjacje w sprawie jednolitego patentu europejskiego. W listopadzie 2012 r. państwa członkowskie osiągnęły wstępne porozumienie w tej sprawie. W ramach negocjacji w sprawie jednolitego patentu uzgodniono trzy regulacje. Zgłoszenie jednolitego patentu w urzędzie powoduje, że w przypadku jego przyznania ochrona będzie obowiązywać jednocześnie w 25 krajach członkowskich, bez konieczności każdorazowej ratyfikacji w każdym z nich. Nie dotyczy to Włoch i Hiszpanii. Państwa te nie przystąpiły do porozumienia. W ramach kompromisu patent może być przyznany w jednym z trzech następujących języków: angielskim, francuskim, niemieckim. Zgłoszenie może nastąpić w języku narodowym danego kraju. Po przyznaniu przez urząd jednolitego patentu zostanie on przetłumaczony na 23 języki obowiązujące w Unii Europejskiej. Na mocy ostatniej regulacji zostanie wyznaczony jeden sąd z siedzibą w Paryżu. Dodatkowo oddziały sądu będą się znajdować w Londynie i Monachium. W pierwszym mieście będą rozpatrywane sprawy dotyczące przemysłu chemicznego i farmaceutycznego, z kolei w Monachium – sprawy z zakresu inżynierii mechanicznej. Jednolity patent europejski jest jednak ideą dość kontrowersyjną ze względu na to, że będzie on dużo korzystniejszy dla dużych koncernów, a mniej dla mniejszych przedsiębiorstw.

Przykłady spraw

Warto wspomnieć, że bardzo wiele dużych korporacji nie zawsze korzysta z prawa do wyłączności na wynalazek jedynie w celu ochrony tego wynalazku. W ostatnich latach znanym przykładem jest amerykańska spółka Apple, zajmująca się projektowaniem i produkcją elektroniki użytkowej, oprogramowania i komputerów osobistych. Zapoczątkowała ona wiele spraw sądowych związanych z patentami dotyczącymi nowych technologii komunikacyjnych.

Najgłośniejszą sprawą był spór Apple i Samsunga w sprawie naruszenia patentów zastosowanych w telefonach iPhone i tabletach iPad, dotyczących funkcjonalności, jakimi są powiększanie ekranu za pomocą gestów, przewijanie strony z charakterystycznym odbiciem, układ ikon aplikacji w siatce oraz kształt poszczególnych urządzeń. Wygrany koncern z Cupertino uzyskał ponad miliard dolarów odszkodowania oraz zakaz sprzedaży niektórych urządzeń Samsunga na określonym orzeczeniem terytorium.

Ponadto ostatnio zakończył się również głośny spór Apple i tajwańskiego koncernu HTC, który dotyczył również technologicznych innowacji wykorzystywanych w autorskim systemie na telefony komórkowe – IOS. Tym razem wynikiem była ugoda, która oficjalnie zadowoliła obie strony sporu.

Kontrowersyjną kwestią było opatentowanie przez Apple kształtu prostokąta z zaokrąglonymi rogami przez amerykański urząd patentowy. W USA było to możliwe, ponieważ amerykański system prawa patentowego różni się znacząco od tego, jaki obowiązuje w Europie i w Polsce. Amerykański design patent stanowi hybrydę patentu i wzoru przemysłowego, a więc istotne są w nim nie tylko cechy techniczne, ale i estetyczne. Niemniej jednak w Stanach Zjednoczonych wydawane są tego typu patenty, co prowadzi czasem do dość absurdalnych sporów sądowych.

Uzyskanie patentu w dzisiejszych czasach daje ogromne możliwości, jeżeli chodzi o ochronę wynalazków, zaś dysponowanie odpowiednio dużą ilością patentów może stanowić istotny składnik majątku przedsiębiorstwa lub majątku osobistego. Historycznie znany jest przypadek amerykańskiej korporacji Texas Instruments, która tracąc pozycję rynkową na rzecz konkurencji w zakresie produkcji chipów, rozpoczęła agresywną kampanię wytaczania pozwów podmiotom, które dotąd bezprawnie korzystały z wynalazków TI. W konsekwencji Texas Instruments w pewnym momencie było nawet w stanie generować większość swoich przychodów z wpływów za korzystanie z patentów, mniejszy nacisk kładąc na faktycznie prowadzoną działalność przemysłową. Nie jest to odosobniony przypadek. Analogiczną strategię zastosował amerykański koncern informatyczny IBM, posiadacz największej ilości patentów na amerykańskim rynku. Obecnie przychody IBM z tytułu umów licencyjnych osiągają pułap nawet 1 mld dol. rocznie. Podmioty prowadzące takie działania, a więc zgłaszające patenty wyłącznie po to, by móc potem pozywać innych przedsiębiorców i uzyskiwać od nich odszkodowania, nazywane są trollami patentowymi.

W ostatnich latach również podupadające przedsiębiorstwa niejednokrotnie ratowały się przed upadkiem poprzez kładzenie nacisku na finansowe wykorzystanie posiadanej własności przemysłowej. Eastman Kodak, dysponujący portfelem przeszło tysiąca patentów, od kilku lat odnotowuje dotkliwie straty. Na początku ubiegłego roku spółka złożyła wniosek o upadłość i ochronę przed wierzycielami. Wciąż jest jednak w stanie utrzymywać się na rynku dzięki środkom z wykorzystywanych praw wynalazczych. W podobnej sytuacji jest koncern Nokia, którego wyniki od kilku lat nie zadowalają inwestorów. Oprócz sprzedaży spółek zależnych Finowie wystawili na sprzedaż swój największy atut – kilkaset patentów spośród 19-tysięcznej puli wynalazków.

Powyższe sprawy odbiły się głośnym echem na całym świecie, a podobnych mniejszych jest dużo więcej, co ukazuje, że nie zawsze ogromne koncerny toczą spór tylko o prawo do wyłącznego korzystania z wynalazku, ale i o inne korzyści. Często można odnieść wrażenie, że takie działanie służy uzyskaniu monopolu na rynku, najczęściej nowych technologii, gdyż patenty, oprócz funkcji ochronnej, stały się współcześnie orężem bezlitosnej walki rynkowej. Na rynku innowacji coraz częściej zdarza się, że fuzje i przejęcia spółek mają na celu, między innymi, zdobycie dostępu do patentów. Posiadanie praw do coraz większej liczby wynalazków może niebotycznie wzmocnić pozycję gospodarczą i pozwala, w pewnym zakresie, na możliwość skutecznego wpływania na rynek przy pomocy dysponowania samymi prawami do własności przemysłowej.

Wzór przemysłowy

Ustawa Prawo własności przemysłowej oprócz patentów reguluje także m.in. stosunki w zakresie ochrony wzorów przemysłowych oraz znaków towarowych.

Wzorem przemysłowym jest nowa i posiadająca indywidualny charakter postać wytworu lub jego części, nadana mu w szczególności przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, strukturę lub materiał wytworu oraz przez jego ornamentację. Do wytworów można zaliczyć każdy przedmiot wytworzony w sposób przemysłowy lub rzemieślniczy, obejmujący w szczególności opakowanie czy symbole graficzne. Jako wzór przemysłowy może być chroniony przykładowo kształt naczynia, mebla wzór kafelków czy charakterystyczne opakowanie. Wytworem jest również przedmiot składający się z wielu wymienialnych części składowych umożliwiających jego rozłożenie i ponowne złożenie lub część składowa, jeśli jest widoczna w trakcie zwykłego używania przedmiotu albo może być samodzielnym przedmiotem obrotu. Przykładem może tu być choćby lusterko samochodowe.

Wzorem przemysłowym mogą zostać także objęte różnorakie elementy graficzne, które utożsamia się z danym przedsiębiorstwem. Jeżeli przedsiębiorca stworzył indywidualną czcionkę, którą będzie zapisywana nazwa przedsiębiorstwa bądź produktu, albo jeśli wykorzysta ją do innych celów, może ją także zarejestrować w Urzędzie Patentowym RP.

Wzory przemysłowe podlegają rejestracji. Aby proces rejestracji miał pozytywne zakończenie, przedsiębiorca musi pamiętać, aby zgłaszany wzór miał charakter indywidualny oraz żeby wcześniej nie był przez nikogo używany. Wzory przemysłowe otaczają nas z każdej strony i są nieodłącznym elementem życia codziennego. Jako wzory przemysłowe można chronić charakterystyczny wygląd mebli, galanterii, biżuterii, ale też kosmetyki, urządzenia kuchenne czy też wszystko inne, co charakteryzowane jest przez specyficzny kształt, kolorystykę czy zdobienia.

Po dokonaniu rejestracji w Urzędzie Patentowym uprawniony otrzymuje dokument, jakim jest świadectwo rejestracji wzoru przemysłowego. Maksymalny okres ochronny wzoru może wynosić 25 lat. Na podstawie tej ochrony właściciel wzoru przemysłowego może dochodzić ochrony swoich praw w sytuacji, kiedy narusza je ktoś inny, przykładowo kopiując wytwarzane przez niego towary. Takie sytuacje zdarzają się często w przypadku choćby biżuterii czy mebli.

Kolejnym przedmiotem praw własności przemysłowej doskonałym do ochrony własnych interesów są znaki towarowe.

Znak towarowy

Znak towarowy to natomiast prawnie chroniony, niepowtarzalny element oznaczenia produktu, skutecznie odróżniający go od produktów konkurencyjnych.

Do tej kategorii możemy zaliczyć: słowo, slogan reklamowy, dźwięk, melodię, rysunek, kombinację słów i elementów graficznych, kolory, hologramy, elementy wyróżniające adresów internetowych, postacie przestrzenne (3D), a także każde oznaczenie, które pozwoli odróżnić towary lub usługi jednego przedsiębiorstwa od towarów lub usług innego przedsiębiorstwa.

Znaki towarowe mogą być umieszczane na wyrobach przemysłowych, rzemieślniczych, na produktach naturalnych (np. woda, surowce), a także mogą być nimi oznaczane usługi. Nie mogą one naruszać praw osobistych lub majątkowych osób trzecich, być sprzeczne z prawem, porządkiem publicznym lub dobrymi obyczajami, wprowadzać klientów w błąd na przykład co do charakteru czy jakości produktu, nie mogą być też zgłoszone w złej wierze, co może nastąpić na przykład poprzez zgłoszenie znaku łudząco podobnego do innego popularnego oznaczenia w celu czerpania korzyści z tego podobieństwa. Istnieje również możliwość użycia znaku towarowego przez kilku przedsiębiorców, którzy zgłosili go wspólnie. Prawo ochronne na znak towarowy może zostać unieważnione w przypadku, gdy zostanie wykazane, że wymagania konieczne do uzyskania tego prawa są niespełnione. Ochrona znaku towarowego trwa 10 lat i może być przedłużana w nieskończoność o kolejne 10-letnie okresy ochronne.

Differentiate or die

W dobie gospodarki wolnorynkowej, w której każdy przedsiębiorca i producent powinien wpisać w swoje credo słynną zasadę: differentiate or die (ang. wyróżnij się albo zgiń), odpowiedni znak towarowy i jego skuteczna ochrona stanowią niezwykle istotne elementy strategii rozwoju każdego przedsiębiorstwa. Rozpoznawalność towaru na sklepowych półkach lub oznaczenie usługowych punktów, a ogólniej rzecz ujmując – efektowne i charakterystyczne logo – często mogą stanowić o rynkowym „być albo nie być” przedsiębiorcy. Ochrona znaku towarowego nabiera jeszcze większego znaczenia, jeżeli weźmie się pod uwagę ogrom naruszeń, z jakimi mamy na co dzień do czynienia. Dynamiczny rozwój wymiany towarowej za pośrednictwem Internetu sprzyja dystrybucji towarów podrobionych – opatrzonych znanym znakiem towarowym o ugruntowanej renomie, jednak cechujących się często dramatycznie niższą jakością lub właściwościami, których nie da się zweryfikować bez bezpośredniego zetknięcia się z towarem. Analogicznie funkcjonują przedsiębiorcy upodabniający swoje oznaczenia do innych, bardzo znanych, by korzystać z cudzej renomy i budowanego przez wiele lat korzystnego wizerunku marki. W konsekwencji cierpi na tym zarówno konsument, gdyż otrzymuje towar niższej jakości o nieproporcjonalnej cenie, jak i właściciel naśladowanego znaku towarowego, ponieważ traci należne zyski i renomę. Czasem trudno bowiem wykryć na pierwszy rzut oka, że dany towar jest podrobiony, jeśli jest on opatrzony oznaczeniem łudząco podobnym do oryginalnego znaku towarowego.

Sprawy związane ze znakiem towarowym

Również w przypadku znaków towarowych mamy liczne i głośne sprawy sądowe. Na początku roku Internet zawrzał w związku z ptasim mleczkiem Wedla. Producent Lotte Wedel podjął kroki prawne przeciwko autorce bloga, która zamieściła na swojej stronie przepis na tytułowy przysmak. Jej błąd, a konkretniej naruszenie prawa do znaku towarowego miało polegać na tym, że do nazwy „ptasie mleczko” nie dodała treści: „Oznaczenie słowne PTASIE MLECZKO® stanowi zarejestrowany znak ­towarowy chroniony na rzecz Lotte Wedel Sp. z o.o.” oraz symbolu ® przy samej nazwie. Było to powodem skasowania wszystkich wpisów na blogu, co doprowadziło do oburzenia internautów. Finalnie sprawa zakończyła się przeprosinami Wedla i zaprzestaniem działań chroniących markę, których skutki mogłyby dotknąć osoby niezajmujące się komercyjną produkcją i handlem słodyczami.

W ostatnich latach toczył się także szeroko komentowany w mediach spór Fundacji „Równe Szanse” założonej przez Dariusza Michalczewskiego przeciwko FoodCare, polskiemu przedsiębiorstwu z branży spożywczej. Produkowany przez FoodCare napój energetyczny opatrzony był wizerunkiem boksera i słowem „TIGER”, które stanowiło przez wiele lat pseudonim pięściarza i było elementem znaku towarowego przez niego zarejestrowanego. Producent napoju podjął kroki w celu rejestracji podobnego znaku z użyciem tego słowa bez porozumienia z Dariuszem Michalczewskim i produkował napój ze zmodyfikowanym opakowaniem. Finalnie sprawa trafiła do sądu.

Rzecznik patentowy

W sprawach dotyczących naruszeń praw własności przemysłowej, takich jak patenty, wzory przemysłowe czy znaki towarowe, przedsiębiorcy potrzebują często profesjonalnej pomocy. Ze względu na specjalistyczną wiedzę niezbędną w takich sporach nie są oni w stanie ochronić się przed niekorzystnymi dla nich naruszeniami.

W Polsce pomoc prawną podmiotom gospodarczym, jednostkom organizacyjnym oraz osobom fizycznym w sprawach własności przemysłowej świadczą rzecznicy patentowi, czyli inżynierowie lub prawnicy. Zawód ten należy do tak zwanych wolnych zawodów oraz należy do zawodów zaufania publicznego. Aby dobrze pomagał swoim klientom, od rzecznika patentowego wymagana jest duża wiedza – prawnicza i specjalistyczna wiedza techniczna. Rzecznik patentowy musi śledzić wszelkie nowinki z uwagi na bardzo szybki rozwój techniki, w tym takich dziedzin, jak elektronika, automatyka, robotyka czy też inżynieria chemiczna. Pełni on rolę doradcy, powiernika różnych projektów i modeli o charakterze wynalazków. Ze względu na swoją pozycję rzecznik patentowy musi się cechować szczególną rzetelnością i uczciwością. Prawo polskie wprowadza niekiedy zasadę względnego przymusu rzecznikowskiego w celu ochrony podmiotów dochodzących swoich praw w bardzo skomplikowanych sprawach własności przemysłowej.

Konkurs na Pomysł

Ze względu na szybki rozwój technologiczny niezwykle ważna jest pomoc dla wynalazców i osób, które swoimi działaniami mogą przyspieszyć i uczynić bardziej wydajnym polski przemysł. Dlatego też w Polsce działa wiele podmiotów wspierających wynalazców, w szczególności poprzez dofinansowanie nowego produktu oraz pomoc w uzyskaniu ochrony na wynalazek. Swoje wsparcie pragnie okazać młodym wynalazcom również Kancelaria Prawno-Patentowa Jarzynka i Wspólnicy, która jest organizatorem już IV edycji Konkursu na Pomysł. Jest to propozycja skierowana do młodych ludzi i ma na celu zachęcenie ich do kreatywnego myślenia. Ma też pomóc im w uzyskaniu patentu lub prawa ochronnego na wzór użytkowy. Zwycięzcom Kancelaria zapewnia między innymi profesjonalną obsługę prawną w zakresie własności intelektualnej, obejmującą dokonanie wszelkich czynności i opłat związanych z procedurą zgłoszeniową wynalazku oraz szkolenia dotyczące sposobów pozyskania inwestorów do komercyjnego zastosowania projektu.    z

W celu uzyskania szerszych informacji o konkursie zapraszamy na stronę internetowąwww.konkursnapomysl.pl. Patronem medialnym Konkursu na Pomysł jest „Edukacja Prawnicza”.

Robert Jarzynka – Rzecznik patentowy.

1   Niniejszy artykuł został napisany we współpracy z Zespołem Kancelarii Prawno-Patentowej Jarzynka i Wspólnicy.