Pełnomocnictwo nieodwołalne według Kodeksu cywilnego

dr Włodzimierz Bendza – Autor jest adwokatem w Warszawie. Prowadzi zajęcia z prawa cywilnego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego

Kodeks cywilny wprowadza jako regułę możliwość dokonania czynności prawnej przez przedstawiciela (art. 95 § 1 KC). Nieliczne wyjątki mogą wynikać wyłącznie wprost z przepisów ustawy (brak możliwości sporządzenia oraz odwołania testamentu przez pełnomocnika – art. 945 KC) lub z właściwości czynności prawnej (uznanie ojcostwa – art. 73 KRO)[1]. Tym samym podmioty prawa cywilnego nie są, co do zasady, zobowiązane do dokonywania wszelkich czynności prawnych osobiście.

Istotę przedstawicielstwa jako konstrukcji prawnej można sprowadzić do następującego stwierdzenia: osoba X (przedstawiciel) składa w imieniu osoby Y (reprezentowany) oświadczenie woli i dokonuje czynności prawnej, która, o ile zawiera się w ramach upoważnienia przedstawiciela do działania w imieniu reprezentowanego (umocowanie), wywołuje skutki prawne bezpośrednio na rzecz reprezentowanego[2]. Polski prawodawca przyjął w tym zakresie tzw. teorię reprezentacji, zgodnie z którą przedstawiciel składa własne oświadczenie woli (gdyż to on dokonuje czynności prawnej), natomiast nie czyni tego w imieniu własnym, lecz reprezentowanego i ze skutkami wprost dla niego[3]. Powszechny jest pogląd, że dokonanie świadczenia do rąk przedstawiciela, upoważnionego do jego przyjęcia, powoduje bezpośrednie przesunięcie majątkowe na rzecz reprezentowanego, ponieważ przysporzenie nie przechodzi przez majątek osoby trzeciej[4].

Przyjęcie teorii reprezentacji jest również doniosłe z punktu widzenia ewentualnych wad oświadczeń woli czy ustalenia dobrej lub złej wiary po jednej ze stron czynności prawnej. Zakładając, że to przedstawiciel dokonuje czynności prawnej (jakkolwiek w imieniu i na rzecz reprezentowanego), właśnie jego zachowanie lub świadomość należy badać, ustalając, czy zachodzą przesłanki pozwalające uchylić się od skutków prawnych lub stanowiących o doniosłości danej czynności[5]. Z ogólnego unormowania wynika, że czynność prawna dokonana przez przedstawiciela w granicach umocowania pociąga za sobą skutki bezpośrednio dla reprezentowanego. Tym samym zakresem tych skutków objęta jest nie tylko zmiana stanu prawnego, jaką strony chciały osiągnąć, ale także wszelkie następstwa pozostające z tą czynnością w ścisłym związku. Dotyczy to dobrej lub złej wiary przedstawiciela, ewentualnej wady oświadczenia woli lub choćby podstępności jego działania[6].

Szereg instytucji prawa cywilnego może pozornie wydawać się zbliżonych konstrukcyjnie do przedstawicielstwa lub służących podobnym celom. Nie można jednak utożsamiać z podmiotem określonym w art. 95 KC: zastępcy pośredniego (komisanta, który dokonuje czynności we własnym imieniu, ale na cudzy rachunek – art. 765 KC), posłańca (wyłącznie przenosi cudze oświadczenie woli – art. 85 KC)[7] czy organu osoby prawnej (jego działanie, na gruncie teorii organów, traktowane jest jak działanie samej osoby prawnej). Przedstawicielem nie jest również osoba pomagająca przy danej czynności prawnej (notariusz) czy podmiot dokonujący czynności faktycznych wyłącznie w zastępstwie, jak dzierżyciel (art. 338 KC)[8].

W przypadku gdy podstawę umocowania danej osoby stanowi wprost przepis ustawy, mamy do czynienia z przedstawicielem ustawowym (art. 96 KC in principio). Jest nim rodzic w odniesieniu do dziecka będącego pod jego opieką lub opiekun bądź kurator ustanowiony odpowiednio dla osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie lub częściowo. Celem tej instytucji jest przede wszystkim umożliwienie dokonywania czynności w sferze prawa cywilnego takim podmiotom, którym ustawa odmawia lub ogranicza wymaganą zdolność do czynności prawnych[9]. Osoby takie, choć osobiście nie biorą udziału w obrocie, mogą być wyręczane przez przedstawiciela ustawowego.

Umocowanie do działania w cudzym imieniu oparte na oświadczeniu reprezentowanego określane jest natomiast mianem pełnomocnictwa. Odróżnia je od przedstawicielstwa ustawowego podstawa umocowania, której nie stanowi przepis ustawy, lecz decyzja podmiotu składającego w tym zakresie oświadczenie woli. Powyższe rozróżnienie pozostaje jednak bez wpływu na wspólną istotę obydwu konstrukcji prawnych. Jest nią upoważnienie do działania w cudzym imieniu z bezpośrednimi skutkami na rzecz tego podmiotu[10].

Udzielenie i odwołanie pełnomocnictwa

Udzielenie pełnomocnictwa jest jednostronną czynnością prawną[11]. Powyższą konstatację uzasadnia brzmienie art. 96 KC. Mowa w nim wyłącznie o czynności reprezentowanego w postaci udzielenia umocowania do działania w jego imieniu. Dla jej skuteczności nie jest również konieczne, aby pełnomocnik pełnomocnictwo przyjął, przy czym należy się przychylić do poglądu, zgodnie z którym oświadczenie o jego udzieleniu jest skuteczne z chwilą, gdy zostało złożone przyszłemu pełnomocnikowi (art. 60 KC)[12]. Reprezentowanego określa się mianem mocodawcy, przedstawiciela zaś – pełnomocnika. Często w mowie potocznej nazywa się pełnomocnictwem również dokument zawierający w treści oświadczenie o jego udzieleniu. Dokumentu nie można jednak utożsamiać z czynnością prawną, jaką jest wskazanie osoby pełnomocnika. Udzielenie pełnomocnictwa nie powoduje po stronie umocowanego obowiązku działania na rzecz reprezentowanego. Nie jest on zobowiązany do występowania w imieniu mocodawcy, posiada natomiast takie uprawnienie, z którego może (lecz nie musi) skorzystać[13]. Samo jego udzielenie nie powoduje zawarcia między stronami umowy (nie dochodzi do nawiązania tzw. stosunku podstawowego), tym samym do jego wykładni nie stosujemy art. 65 § 2 KC[14].

Co do zasady pełnomocnictwo może być udzielone w dowolnej formie. Zgodnie z art. 60 KC można go udzielić każdym zachowaniem, które ujawnia wolę w sposób dostateczny, w tym również per facta concludentia (np. tolerowaniem przez mocodawcę występowania danej osoby jako jej pełnomocnika bez formalnego umocowania)[15]. Przy tego rodzaju przedstawicielstwie zakres umocowania należy ustalić przez dokonanie wykładni znaczenia, jakie na gruncie przyjętych w stosunkach danego rodzaju zasad przypisuje się zachowaniu mocodawcy[16]. Wyjątki od dowolności formy wskazania osoby reprezentującej określają art. 99 KC oraz przepisy szczególne[17]. Jeżeli do ważności czynności prawnej potrzebna jest szczególna forma, pełnomocnictwo do jej dokonania powinno być także udzielone w tej samej formie. Również pełnomocnictwa ogólnego[18] należy udzielać, pod rygorem nieważności, pisemnie.

Odwołać pełnomocnictwo, co do zasady, można w każdym czasie – zgodnie z art. 101 § 1 KC in principio. Wynika to z przyjętego przez ustawodawcę założenia, według którego podstawą pełnomocnictwa jest stosunek zaufania między mocodawcą a reprezentującym. Jego utrata, z jakichkolwiek przyczyn, uzasadnia możliwość odwołania pełnomocnictwa w każdym czasie bez konieczności wskazywania powodów[19]. Dotyczy to również stanów faktycznych, w których pełnomocnictwo zostało udzielone na czas oznaczony, a odwołanie nastąpiło przed upływem tego okresu[20].

Podobnie jak udzielenie również odwołanie pełnomocnictwa jest jednostronną czynnością prawną. Dla jej skuteczności nie wymaga się zgody osoby, której pełnomocnictwo zostało udzielone. Niemniej jest skuteczne wobec pełnomocnika z chwilą, gdy doszło do niego w taki sposób, aby mógł się z treścią odwołania zapoznać, zgodnie z ogólnymi regułami wyrażonymi w art. 61 KC[21]. Prawodawca nie przewidział konieczności informowania o cofnięciu umocowania także kontrahenta, z którym pełnomocnik ma zawierać umowę[22].

W odróżnieniu od udzielenia odwołanie pełnomocnictwa ma charakter odformalizowany. Przepisy Kodeksu cywilnego nie zastrzegają żadnej formy szczególnej tej czynności, nawet w sytuacji, gdy była ona zastrzeżona dla udzielenia pełnomocnictwa. Tym samym może nastąpić w zasadzie w dowolny sposób, w tym także dorozumiany[23]. Dopuszczalne jest jednak uzgodnienie przez strony zastrzeżenia umownego nakazującego odwołanie pełnomocnictwa w formie szczególnej. W takim wypadku jest ono skuteczne wyłącznie wówczas, gdy zostanie dokonane w formie uprzednio przewidzianej umową, przy czym jeżeli strony ustaliły, że odwołanie ma nastąpić pisemnie, nie określając skutków braku zachowania tej formy (np. pod rygorem nieważności), przyjmuje się, że została ona zastrzeżona wyłącznie dla celów dowodowych[24].

Pełnomocnictwo nieodwołane – uwagi ogólne

W art. 101 § 1 KC ustawodawca wprowadził wyjątek od zasady możliwości odwołania pełnomocnictwa w każdym czasie. Dopuszcza bowiem sytuacje, w których mocodawca zrzeka się odwołania pełnomocnictwa z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa.

Przy pełnomocnictwie nieodwołalnym (odmiennie od regulacji dotyczących umocowania, które nie gaśnie ze śmiercią mocodawcy lub pełnomocnika – art. 101 § 2 KC) ustawodawca nie wprowadził obowiązku, aby oświadczenie w tym zakresie zostało wyrażone explicite w jego treści[25]. Podobnie jak każde inne pełnomocnictwo może ono być złożone w sposób wyraźny bądź dorozumiany, przy czym istotne jest, aby dokonując jego wykładni, można było stwierdzić stanowczy zamiar zrzeczenia się uprawnienia[26]. Może być wyrażone w dowolnej formie, przy czym zgodnie z ogólnymi regułami prawa cywilnego będzie skuteczne wówczas, gdy decyzja o jego udzieleniu zostanie zakomunikowana pełnomocnikowi zgodnie z zasadami określonymi w art. 61 KC.

Przyjmując pogląd, że zrzeczenie się odwołalności może być dokonane pod warunkiem albo ze wskazaniem terminu, nie można zgodzić się z tezą ograniczającą płaszczyznę jego wyrażenia do treści pełnomocnictwa lub innego dokumentu[27]. Stanowiłoby to zawężenie reguły swobody formy oświadczenia woli o zrzeczeniu się odwołalności, co nie znajduje uzasadnienia w przepisach. Natomiast jeżeli stosunek prawny będący podstawą pełnomocnictwa jest nieważny (np. z powodu wady oświadczeń woli określonej w art. 82 KC), wówczas zastrzeżenie nieodwołalności pełnomocnictwa jest również nieskuteczne, jako sprzeczne z ustawą (art. 101 § 1 KC w zw. z art. 58 § 1 i 3 KC)[28].

Pełnomocnictwo nieodwołalne a stosunek podstawowy

Pełnomocnictwo może być nieodwołalne wyłącznie wtedy, gdy zrzeczenie się jego odwołalności wynika z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa. Wspomniany w art. 101 § 1 KC stosunek prawny określany jest w nauce mianem podstawowego lub wewnętrznego. Przykładami takiego stosunku będą przede wszystkim relacje o charakterze obligacyjnym, takie jak umowa zlecenia, umowa darowizny, umowa o dzieło, umowa przedwstępna, umowa spółki cywilnej, przewłaszczenie na zabezpieczenie oraz umowa o pracę[29].

Każdorazowo jednak należy poddać dany stosunek podstawowy indywidualnej ocenie w zakresie ustalenia, czy rzeczywiście zachodzą przesłanki umożliwiające udzielenie na jego podstawie pełnomocnictwa nieodwołalnego, według wskazówek określonych niżej. Należy przy tym odróżnić stosunek wewnętrzny od samego pełnomocnictwa. Ten pierwszy można określić mianem prawnego tła umożliwiającego udzielenie, opartego na oświadczeniu, przedstawicielstwa nieodwołalnego[30].

W minionym ustawodawstwie polskim instytucja pełnomocnictwa nieodwołalnego uregulowana była kolejno w art. 98 KZ[31], a następnie w art. 91 POPC[32]. Wykładnia tych przepisów była w doktrynie taka sama[33]. Podkreślano, że jakkolwiek odwołalność pełnomocnictwa stanowi jego nieodłączną cechę, to taka zależność istnieje głównie wówczas, gdy jest ono udzielone tylko w interesie mocodawcy, nie zaś jednocześnie w interesie pełnomocnika (gdy występuje jako procurator in rem suam)[34]. Na tle przytoczonych regulacji wyrażono pogląd, zgodnie z którym w przypadku, gdy stosunkiem podstawowym dla udzielenia pełnomocnictwa jest zobowiązanie pełnomocnika do wykonania czynności prawnej na rzecz mocodawcy, pełnomocnictwa nie można odwołać do chwili wygaśnięcia tego zobowiązania[35]. Innymi słowy, jeżeli do wykonania zobowiązania (stosunku podstawowego) konieczne jest udzielenie i trwanie pełnomocnictwa, nie można go odwołać tak długo, jak długo obowiązek spełnienia świadczenia przez pełnomocnika istnieje. Przykładowo, jeżeli do wykonania zobowiązania wynikającego ze stosunku podstawowego niezbędne jest pełnomocnictwo, to nie można go odwołać do czasu obowiązywania umowy. Wskazywano, że strony mogą umówić się przy zawieraniu umowy zlecenia, iż udzielone w związku z nią pełnomocnictwo jest nieodwołalne[36]. Nie można było także odwołać pełnomocnictwa udzielonego przez mocodawcę w wykonaniu zlecenia polegającego na odbiorze w jego imieniu świadczenia, jeżeli odbiór był w interesie mocodawcy i pełnomocnika (mandatum re mea et tua) albo pełnomocnika i innej osoby (mandatum re tua et aliena)[37]. Stosunek prawny będący podstawą udzielenia pełnomocnictwa mógł przy tym występować wyłącznie w relacji mocodawca – pełnomocnik, nie zaś mocodawca – osoba trzecia[38].

Przytaczane przepisy w zakresie nieodwołalności upoważnienia recypowały swoją treść z niemieckiego kodeksu cywilnego (BGB), jako zbieżne z postanowieniami jego § 168[39]. Zgodnie ze zd. 2 § 168 BGB pełnomocnictwo może zostać odwołane również w czasie trwania stosunku prawnego, jeżeli z jego treści nie wynika nic innego[40]. Zgodnie z doktryną niemiecką wyłączenie odwołania pełnomocnictwa wymaga umownego uzgodnienia stron stosunku podstawowego, przy czym nie jest to dopuszczalne wówczas, gdy zostało udzielone wyłącznie w interesie mocodawcy. Nie można go również wyłączyć w odniesieniu do pełnomocnictwa wyizolowanego (samodzielnego), u którego podstaw nie leży żaden stosunek prawny. Zauważa się, że nieodwołalność pełnomocnictwa może być w szczególności uzasadniona własnym interesem pełnomocnika[41]. Doniosły jest przy tym brak możliwości wyłączenia prawa do wypowiedzenia pełnomocnictwa ogólnego, gdyż ograniczałoby to zasadę autonomii jednostki w zakresie kształtowania stosunków cywilnoprawnych według własnego uznania (das Prinzip der Privatautonomie)[42].

Artykuł 101 § 1 KC odmiennie jednak niż dawne regulacje konstruuje przesłanki pełnomocnictwa nieodwołalnego, stąd też, dokonując jego wykładni, dawniejszy dorobek może być wykorzystany w ograniczonym zakresie. Aby udzielić pełnomocnictwa nieodwołalnego, muszą być kumulatywnie spełnione dwie przesłanki: mocodawca powinien w tym zakresie złożyć oświadczenie o zrzeczeniu się odwołania pełnomocnictwa, a treść stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa uzasadnia nieodwołalność. W odniesieniu do dawnych regulacji słusznie stwierdzono, że art. 101 § 1 KC, bardziej niż uprzednio art. 91 POPC, doprowadził do wzmocnienia bezpieczeństwa obrotu, gdyż oświadczenie o udzieleniu pełnomocnictwa nieodwołalnego powinno być w sposób pozytywny wywodzone ze stosunku wewnętrznego (w dawnym stanie prawnym nie można było odwołać upoważnienia, jeśli sprzeciwiał się temu stosunek prawny będący jego podstawą)[43].

Współczesna doktryna postuluje szerokie rozumienie pojęcia stosunku podstawowego, również jako relacji mocodawca – osoba trzecia, wskazując, że brak jest podstaw do stosowania wykładni ścieśniającej[44].

Piśmiennictwo nie wypracowało jednak jednolitego stanowiska w zakresie oceny pojęcia przyczyn wynikających ze stosunku podstawowego, które uzasadniają udzielenie pełnomocnictwa nieodwołalnego. Część starszej doktryny uważa, że należy je interpretować zawężająco, obejmując jedynie przypadki, gdy pełnomocnictwo zostało udzielone wyłącznie w interesie pełnomocnika (np. udzielenie przez sprzedającego nieruchomość pełnomocnictwa na rzecz kupującego do zawarcia umowy przenoszącej własność na jego rzecz)[45].

Również Sąd Najwyższy uznaje, że umowa przedwstępna sprzedaży nieruchomości zawarta w zwykłej formie pisemnej nie uzasadnia udzielenia pełnomocnictwa nieodwołalnego, mimo zapłacenia przy jej zawarciu całej ceny. Pełnomocnik nie mógłby bowiem skutecznie na jej podstawie żądać przed sądem zawarcia umowy przyrzeczonej (art. 390 KC). Tym samym posiadanie przez niego pełnomocnictwa nieodwołalnego prowadziłoby do naruszenia interesu mocodawcy[46]. Podobnie również Sąd Najwyższy uznał, że udzielenie pełnomocnictwa nieodwołalnego (m.in. do wykonywania, według uznania pełnomocnika, prawa głosu) zbywcy akcji na rzecz nabywcy, na podstawie umowy przedwstępnej, może prowadzić do rozporządzenia prawami korporacyjnymi, a tym samym do rozszczepienia praw z akcji bez jednoczesnego zbycia samych akcji, co jest niedopuszczalne[47]. Konsekwentnie zwraca się w judykaturze uwagę na konieczność badania treści stosunku podstawowego przy ocenie doniosłości pełnomocnictwa nieodwołalnego w kontekście powodów, dla których zostało ono udzielone. W sposób oczywisty analiza wyłącznie wyabstrahowanej treści takiego pełnomocnictwa nie może stanowić wystarczającej podstawy do oceny jego ważności, jako szczególnie związanego ze stosunkiem, na podstawie którego zostało udzielone[48]. Należy się jednak przychylić do poglądów bardziej współczesnych, zwracających uwagę, że nadanie pełnomocnictwu statusu nieodwołalności leży w sferze możności i autonomii mocodawcy. Tym samym nie ma powodów do restrykcyjnej interpretacji drugiej przesłanki, jaką jest „uzasadniona przyczyna zrzeczenia się odwołania pełnomocnictwa”[49], przy czym oceniając stosunek wewnętrzny, należy raczej posługiwać się kryterium obiektywnym, które powinno decydować o tym, czy jego treść umożliwia mocodawcy zrzeczenie się odwołalności[50].

Warto zasygnalizować, że niezależność upoważnienia od stosunku podstawowego może doprowadzić do sytuacji dokonywania przez pełnomocnika ważnych czynności prawnych w imieniu mocodawcy, jednak wbrew jego woli. W przypadku gdy narusza on, w sposób zawiniony, obowiązki wynikające ze stosunku podstawowego i dokonuje na podstawie pełnomocnictwa czynności prawnych (nieuzasadnionych treścią stosunku wewnętrznego), naraża się na odpowiedzialność odszkodowawczą wobec mocodawcy. Nie powoduje to jednak nieważności czynności, która jest skuteczna względem reprezentowanego[51].

Jako przykład można wskazać stan faktyczny, w którym osoba A (mocodawca) udzieliła osobie B (pełnomocnikowi) pełnomocnictwa do zbycia rzeczy bez wskazania wartości ceny sprzedaży (stosunek zewnętrzny). Jednocześnie w zawartej między A i B umowie zastrzeżono, że B może zbyć rzecz wyłącznie za cenę nie niższą niż 100 zł (stosunek wewnętrzny). B zawarł umowę sprzedaży z C, określając cenę na 50 zł. Umowa sprzedaży za cenę 50 zł będzie wiążąca między C i A. Ten ostatni może jedynie dochodzić roszczeń odszkodowawczych wobec B[52].

Czy można odwołać pełnomocnictwo nieodwołalne?

Należy zwrócić uwagę na stanowisko judykatury dopuszczające jednak możliwość odwołania pełnomocnictwa nieodwołalnego określonego w art. 101 § 1 KC. Sąd Najwyższy stwierdził, że zastrzeżenie nieodwołalności nie wyłącza odwołania pełnomocnictwa przez mocodawcę z ważnych powodów: w relacjach opartych na zaufaniu, jak w przypadku udzielenia pełnomocnictwa, zasadą jest możliwość zakończenia takiego stosunku przez stronę z ważnych powodów, a więc nawet przed ustalonym terminem jego trwania[53].

Wspomniany wyrok spotkał się z dwojakim odbiorem wśród przedstawicieli nauki. Część doktryny przyjęła go aprobująco, choć z zastrzeżeniem, że „ważne powody” muszą wynikać wyłącznie ze stosunku podstawowego, a nie z jakichkolwiek innych ważnych przyczyn[54]. Przychylić należy się jednak do stanowiska krytycznego wobec orzeczenia, według którego nie ma podstaw normatywnych do przyjęcia trafności zapatrywania Sądu Najwyższego. Jeżeli bowiem ustawodawca zamierza wprowadzić możliwość rozwiązania w trybie natychmiastowym stosunku ciągłego (jak w przypadku umowy zlecenia – art. 746 KC), wyraża to wprost w ustawie[55]. Tego rodzaju konstrukcja prawna nie została zastosowana w odniesieniu do pełnomocnictwa z art. 101 § 1 KC.

Podsumowanie

Pełnomocnictwo nieodwołalne nie trwa wiecznie, ad infinitum. Zastrzeżenie nieodwołalności jest bowiem nierozerwalnie związane ze stosunkiem podstawowym, który wygasa po spełnieniu świadczenia albo, jak w przypadku zobowiązań o charakterze ciągłym (np. umowa zlecenia), może być wypowiedziany w każdym czasie.

Jego udzielenie nie powoduje także powstania po stronie mocodawcy zakazu podejmowania samodzielnie czynności określonych treścią pełnomocnictwa[56].

Warto nadto rozróżnić zrzeczenie się odwołalności pełnomocnictwa od zobowiązania mocodawcy, że pełnomocnictwa nie odwoła. W przypadku uprzedniego zrzeczenia się uprawnienia do odwołania pełnomocnictwa dokonanie czynności prawnej w postaci jego odwołania będzie bezskuteczne. Jeśli natomiast mocodawca wyłącznie zobowiąże się do tego, że pełnomocnictwa nie odwoła, a następnie cofnie upoważnienie, wówczas należy przyjąć, że osoba występująca w jego imieniu utraciła w tym zakresie przymiot pełnomocnika. Może ewentualnie podnieść wobec byłego mocodawcy roszczenia odszkodowawcze, przy spełnieniu przesłanek odpowiedzialności kontraktowej[57].

W doktrynie w okresie obowiązywania dawnego prawa podnoszono, że czynności dokonywane na podstawie pełnomocnictw nieodwołalnych często mają cel sprzeczny z ustawą lub zmierzający do jej obejścia[58]. Współcześnie z powyższą tezą pokrywają się przytoczone wcześniej orzeczenia Sądu Najwyższego, które dostrzegają możliwość obchodzenia zakazu rozszczepiania praw korporacyjnych za pomocą udzielania pełnomocnictw nieodwołalnych.

Trafny jest pogląd dostrzegający, że art. 101 § 1 KC nie ogranicza swobody stron w takim ukształtowaniu treści stosunku wewnętrznego, aby uzasadniało ono udzielenie pełnomocnictwa nieodwołalnego[59]. Brak zatem ustawowych podstaw do uznania za zasadną tezy, według której prawodawca ograniczył dyspozycyjność mocodawcy w zakresie możliwości zrzeczenia się pełnomocnictwa[60]. Stwierdzenie powyższe jest prawdziwe jedynie w tym sensie, że wyłączona jest jednostronna możliwość udzielenia pełnomocnictwa nieodwołalnego bez ustanowienia między stronami stosunku prawnego będącego jego podstawą.

Zgodna wola stron kształtująca relację wewnętrzną między nimi, nie zaś jakiś szczególny jej charakter czy konstrukcja umowna, powinna decydować o tym, czy jej treść uzasadnia udzielenie pełnomocnictwa nieodwołalnego. Wzorem postulatów doktryny należy przy tym postulować, aby ze stosunku podstawowego wynikało, że jest ono udzielone co najmniej w interesie pełnomocnika.

The irrevocable power of attorney with reference to the Polish Civil Code

Summary

The article addresses the issue of an irrevocable power of attorney with reference to the Polish Civil Code (Article 101 § 1 of the Polish Civil Code). It deals with a concept of a power of attorney in the context of a general principle of the civil law, i.e. the possibility to perform legal acts by the representative. It discusses the forms of granting and revoking a power of attorney as permitted by law. It also provides a detailed insight into the issue of an irrevocable power of attorney, including its relation to the so-called basic legal relationship. Further issues addressed in the article concern the factual circumstances which allow to grant an irrevocable power of attorney, and the related uncertainties connected with legal doctrine and judicial decisions.

Keywords: irrevocable power of attorney, power of attorney, representation, basic legal relationship, legal act

Słowa kluczowe: pełnomocnictwo nieodwołalne, pełnomocnictwo, przedstawicielstwo, stosunek podstawowy, czynność prawna

^[1]  J. Strzebinczyk [w:] E. Gniewek, P. Machnikowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2014, s. 246.
^[2]  S. Grzybowski [w:] W. Czachórski (red.), System prawa cywilnego. Tom 1. Część ogólna, Wrocław 1974, s. 609–610.
^[3]  M. Pazdan [w:] K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. Tom I. Komentarz, Warszawa 2013, s. 350.
^[4]  Uchwała SN z 3.10.1972 r., III CZP 53/72, OSNC 1973, Nr 10, poz. 164.
^[5]  M. Pazdan [w:] K. Pietrzykowski (red.), op. cit., s. 353.
^[6]  Wyrok SN z 27.9.1976 r., IV CR 368/76, OSNC 1977, Nr 9, poz. 167.
^[7]  W. Bendza, Zniekształcenie oświadczenia woli dokonane przez posłańca (art. 85 KC), EP 2016/2017, Nr 2, s. 25–29.
^[8]  J. Strzebinczyk [w:] E. Gniewek, P. Machnikowski (red.), op. cit., s. 245.
^[9]  A. Wolter, Prawo cywilne. Zarys części ogólnej, Warszawa 1986, s. 343.
^[10]  B. Gawlik [w:] S. Grzybowski (red.), System prawa cywilnego. Część ogólna, Wrocław 1985, s. 736.
^[11]  J. Strzebinczyk [w:] E. Gniewek, P. Machnikowski (red.), op. cit., s. 247.
^[12]  A. Szpunar, Udzielenie pełnomocnictwa, PS 1993, Nr 9, s. 24.
^[13]  A. Mucha, Pełnomocnictwo a tzw. stosunek podstawowy, Radca Prawny 1999, Nr 2, s. 56–57.
^[14]  Wyrok SA w Krakowie z 16.3.2016 r., I ACa 1729/15, Legalis.
^[15]  A. Szpunar, op. cit., s. 33.
^[16]  Wyrok SA w Katowicach z 3.7.1992 r., I ACr 323/92, OSA 1993, Nr 7, poz. 47.
^[17]  Zgodnie z treścią art. 1018 § 3 zd. 3 KC pełnomocnictwo do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku powinno być pisemne z podpisem urzędowo poświadczonym.
^[18]  Przez pełnomocnictwo ogólne należy rozumieć pełnomocnictwo do wykonywania czynności zwykłego zarządu (mieszczące się w zakresie bieżącej aktywności mocodawcy). Odróżnia się je od pełnomocnictwa rodzajowego (dla wykonania czynności określonych rodzajowo, przeważnie powtarzalnych) oraz od pełnomocnictwa szczególnego (przeważnie upoważniającego do dokonania jednej, konkretnej czynności).
^[19]  J. Strzebinczyk [w:] E. Gniewek, P. Machnikowski (red.), op. cit., s. 252.
^[20]  P. Sobolewski [w:] K. Osajda (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, t. I, Warszawa 2013, s. 801.
^[21]  P. Nazaruk [w:] J. Ciszewski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2013, s. 223.
^[22]  Wyrok SN z 10.10.2002 r., V CKN 1234/00, Legalis.
^[23]  Wyrok SA w Warszawie z 20.7.2015 r., VI ACa 200/14, Legalis.
^[24]  M. Smyk, Pełnomocnictwo według kodeksu cywilnego, Warszawa 2010, s. 352.
^[25]  W. Kaliński, F. Zoll, Pełnomocnictwo nieodwołane i niegasnące mimo śmierci mocodawcy, Rejent 1994, Nr 3, s. 80.
^[26]  J. Grykiel [w:] M. Gutowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, t. I, Warszawa 2016, s. 673.
^[27]  Ibidem, s. 673.
^[28]  M. Smyk, op. cit., s. 355–356.
^[29]  J. Ciszewski, Kilka uwag o pełnomocnictwie nieodwołalnym i niegasnącym ze śmiercią mocodawcy, Gdańskie Studia Prawnicze 2005, t. XIV, s. 789–794.
^[30]  J. Fabian, Pełnomocnictwo nieodwołalne i niegasnące wskutek śmierci mocodawcy, NP 1958, Nr 1, s. 44.
^[31]  Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 27.10.1933 r. – Kodeks zobowiązań (Dz.U. Nr 82, poz. 598) – art. 98: Jeżeli nie sprzeciwia się temu stosunek prawny, będący podstawą pełnomocnictwa, może ono być każdego czasu odwołane lub ograniczone i wygasa ze śmiercią mocodawcy lub pełnomocnika.
^[32]  Ustawa z 18.7.1950 r. – Przepisy ogólne prawa cywilnego (Dz.U. Nr 34, poz. 311) – art. 91: Jeżeli nie sprzeciwia się temu stosunek prawny będący podstawą pełnomocnictwa, pełnomocnictwo może być w każdej chwili odwołane lub ograniczone i wygasa ze śmiercią mocodawcy lub pełnomocnika.
^[33]  S. Rejman, glosa do uchw. SN z 26.10.1954 r., II CO 49/54, PiP 1956, z. 10, s. 721.
^[34]  R. Longchamps de Bérier, Zobowiązania, Poznań 1948, s. 137–138.
^[35]  J. Fabian, op. cit., s. 45.
^[36]  L. Domański, Instytucje kodeksu zobowiązań. Komentarz teoretyczno-praktyczny. Część ogólna, Warszawa 1936, s. 475.
^[37]  Ibidem, s. 476.
^[38]  S. Rejman, op. cit., s. 723.
^[39]  J. Fabian, op. cit., s. 42.
^[40]  K. Styrna-Bartman, E. Tuora-Schwierskott, Bürgerliches Gesetzbuch. Niemiecki kodeks cywilny, Regensburg 2014, s. 76.
^[41]  K.-H. Schramm [w:] F.J. Säcker (red.), Münchner Kommentar zum Bürgerlichen Gesetzbuch. Band 1. Allgemeiner Teil §§ 1–240, München 2012, s. 1862–1864.
^[42]  E. Schilken [w:] N. Habermann (red.), J. von Staudingers. Kommentar zum Bürgerlichen Gesetzbuch mit Einführungsgesetz und Nebengesetzen. Buch 1. Allgemeinter Teil §§ 164–240. Allgemeiner Teil 5, Berlin 2009, s. 169.
^[43]  M. Piekarski [w:] Z. Resich, J. Ignatowicz, J. Pietrzykowski, J. Bielski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 1972, s. 242.
^[44]  M. Smyk, op. cit., s. 359.
^[45]  B. Gawlik [w:] S. Grzybowski (red.), op. cit., s. 787.
^[46]  Wyrok SN z 15.7.1988 r., II CKN 832/97, OSNC 1999, Nr 3, poz. 50.
^[47]  Wyrok SN z 6.7.2012 r., V CSK 354/11, Legalis wraz z glosą krytyczną Ł. Gasińskiego, Lex/el. 2014.
^[48]  Wyrok SN z 19.1.2011 r., V CSK 223/10, Legalis wraz z glosą aprobującą R. Kwaśnickiego, M. Korniluk, dod. do MP 2011, Nr 21, s. 3–5.
^[49]  M. Smyk, op. cit., s. 361.
^[50]  J. Ciszewski, op. cit., s. 782.
^[51]  B. Gawlik [w:] S. Grzybowski (red.), op. cit., s. 757.
^[52]  Z. Radwański, Prawo cywilne – część ogólna, Warszawa 2009, s. 327.
^[53]  Wyrok SN z 24.1.2008 r., I CSK 362/07, OSNC 2009, Nr 3, poz. 46.
^[54]  M. Smyk, glosa do wyr. SN z 24.1.2008 r., I CSK 362/07, OSP 2009, z. 7–8, poz. 89, s. 620.
^[55]  R. Kapkowski, glosa do wyr. SN z 24.1.2008 r., I CSK 362/07, OSP 2013, z. 12, poz. 122, s. 904.
^[56]  M. Pazdan [w:] K. Pietrzykowski (red.), op. cit., s. 368.
^[57]  W. Robaczyński [w:] M. Pyziak-Szafnicka, P. Księżak (red.), Kodeks cywilny. Część ogólna, Komentarz, Warszawa 2014, s. 1109.
^[58]  J. Liberman, Pełnomocnictwa niegasnące ze śmiercią mocodawcy w praktyce niespornej, NP 1955, Nr 1, s. 80.
^[59]  Z. Radwański, op. cit., s. 328.
^[60]  M. Piekarski [w:] Z. Resich, J. Ignatowicz, J. Pietrzykowski, J. Bielski (red.), op. cit., s. 242.