Rei vindicatio i actio negatoria – prawo w pigułce

Roszczenie windykacyjne (rei vindicatio)

Roszczenie windykacyjne (nazywane też roszczeniem wydobywczym) określa się jako roszczenie nieposiadającego właściciela przeciwko posiadającemu niewłaścicielowi. Zgodnie z art. 222 § 1 KC, właściciel może żądać od osoby, która faktycznie włada jego rzeczą, aby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą.

Treścią roszczenia windykacyjnego jest żądanie wydania rzeczy w takim stanie, w jakim znajduje się w czasie realizacji roszczenia. Realizacja roszczenia następuje przez wydanie rzeczy w naturze. W razie zużycia (zniszczenia rzeczy) roszczenie windykacyjne wygasa. Jeżeli rzecz uległa pogorszeniu właściciel ma obowiązek ją przyjąć.

Legitymacja czynna. Z roszczeniem windykacyjnym mogą wystąpić:

• właściciel,
• współwłaściciel (art. 209 KC),
• użytkownik wieczysty (art. 234 KC),
• podmiot ograniczonego prawa rzeczowego (art. 251 KC),
• najemca lokalu (art. 690 KC),
• osoba, której przysługuje spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego (art. 9 ust. 6 SpółMieszkU).

Ponadto powództwo takie na rzecz podmiotu uprawnionego może wytoczyć prokurator oraz Rzecznik Praw Obywatelskich.

Wydanie rzeczy powinno nastąpić do rąk właściciela albo jego przedstawiciela.

Legitymacja bierna. Powództwo windykacyjne kierowane jest przeciwko osobie, która faktycznie włada rzeczą właściciela.
Legitymowanym biernie będzie więc:

• posiadacz samoistny,
• posiadacz zależny oraz
• dzierżyciel.

O posiadaniu legitymacji procesowej (czynnej, jak i biernej) decyduje data orzekania. W procesie windykacyjnym powód jest obowiązany wykazać, że przysługuje mu prawo własności. Rozkład ciężaru dowodu wynika z ogólnej reguły art. 6 KC.

Obrona pozwanego w procesie windykacyjnym. Pozwany w procesie windykacyjnym może podnieść zarzuty niweczące roszczenie windykacyjne powoda lub zarzuty hamujące.

Obrona pozwanego może też przybrać postać powództwa z art. 231 § 1 KC, które może być wniesione jako pozew wzajemny bądź zgłoszone w odrębnym procesie (wówczas sprawa z powództwa windykacyjnego może ulec zawieszeniu).

Przedawnienie. Roszczenie windykacyjne jest roszczeniem majątkowym, które ulega przedawnieniu na zasadach ogólnych.

Wyjątek wprowadza art. 223 § 1 KC, który przewiduje, że roszczenie windykacyjne nie ulega przedawnieniu, jeżeli dotyczy nieruchomości. Zgodnie natomiast z art. 223 § 4 KC, roszczenie właściciela nie ulega przedawnieniu, jeżeli dotyczy rzeczy wpisanej do krajowego rejestru utraconych dóbr kultury.

Roszczenie negatoryjne (actio negatoria)

W myśl art. 222 § 2 KC, przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób niż przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń. Podstawą roszczenia negatoryjnego jest trwałe wkraczanie w sferę uprawnień właściciela przez osobę nieuprawnioną, bez pozbawienia właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą.

Roszczenie negatoryjne nie obejmuje swoją ochroną skutków usunięcia wyrządzonej szkody. Celem roszczenia negatoryjnego jest położenie kresu bezprawnej ingerencji w sferę uprawnień właściciela oraz usunięcie stanu naruszającego własność. Usunięcie skutków szkody następuje za pomocą instrumentów obligacyjnych. Co do zasady, naruszenia własności będące źródłem roszczenia negatoryjnego muszą mieć charakter materialny, czyli muszą oddziaływać fizycznie na rzecz albo na jej właściciela, utrudniając lub uniemożliwiając mu wykonywanie władztwa nad rzeczą.

Roszczenie negatoryjne znajdzie w szczególności zastosowanie w przypadku przekraczających dozwoloną miarę immisji pośrednich (art. 144 KC).

Treścią roszczenia negatoryjnego jest żądanie przywrócenia stanu zgodnego z prawem i zaniechanie naruszeń.

Legitymacja czynna. Tak jak przy rei vindicatio.

Legitymacja bierna. Osobą legitymowaną biernie w przypadku powództwa negatoryjnego jest osoba naruszająca własność, jeżeli naruszenie to nie polega na pozbawieniu właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą. Może nią być właściciel nieruchomości sąsiedniej, osoba, na której polecenie naruszono własność, osoba, która toleruje naruszenia ze strony innych osób, będąc w stanie im zapobiec, gdy bezpośredni sprawcy są od niej zależni, osoba, która sama nie dokonała naruszenia, jeżeli naruszenia dokonano na jej rzecz i w jej interesie.

Przedawnienie. Roszczenie negatoryjne ulega przedawnieniu na zasadach ogólnych. Wyjątek wprowadza art. 223 KC, który przewiduje, że roszczenie negatoryjne nie ulega przedawnieniu, jeżeli dotyczy nieruchomości. Zgodnie natomiast z art. 223 § 4 KC, roszczenie właściciela nie ulega przedawnieniu, jeżeli dotyczy rzeczy wpisanej do krajowego rejestru utraconych dóbr kultury.

Źródło: Prawo cywilne w pigułce