Kodeks cywilny – pytania na aplikacje prawnicze z opracowaniem i orzecznictwem cz. III

autor: Rafał Maciąg – radca prawny

Pytania pochodzą z egzaminów wstępnych na aplikację komorniczą (K), które odbyły się 28.9.2019 r.

1. (K) Zgodnie z Kodeksem cywilnym, wydzierżawienie przedsiębiorstwa powinno być dokonane w formie:

A. pisemnej,
B. pisemnej z datą pewną,
C. pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi.

Prawidłowa odpowiedź:  C (art. 75¹ § 1 KC)
Zgodnie z art. 75¹ KC, zbycie lub wydzierżawienie przedsiębiorstwa albo ustanowienie na nim użytkowania powinno być dokonane w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi (§ 1). Zbycie przedsiębiorstwa należącego do osoby wpisanej do rejestru powinno być wpisane do rejestru (§ 2). Przepis § 2 stosuje się odpowiednio w wypadku wydzierżawienia przedsiębiorstwa lub ustanowienia na nim użytkowania (§ 3). Przepisy powyższe nie uchybiają przepisom o formie czynności prawnych dotyczących nieruchomości (§ 4). Zgodnie natomiast z art. 88 PrNot,  podpisy na aktach notarialnych i poświadczonych dokumentach są składane w obecności notariusza. Jeżeli podpis na poświadczonym dokumencie był złożony nie w obecności notariusza, osoba, która podpisała, powinna uznać przed notariuszem złożony podpis za własnoręczny. Okoliczność tę notariusz zaznacza w sporządzonym dokumencie.

Wyrok SN z 29.1.2009 r., V CSK 294/08, Kodeks cywilny. Orzecznictwo aplikanta, wyd. 5, C.H.Beck, Warszawa 2017, s. 182 (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne – M. Antas):
„Zachowanie formy określonej w art. 75¹ § 1 KC zostaje spełnione, jeśli odpowiada wymogom określonym w art. 88 zd. 2 PrNot”.

2. (K) Zgodnie z Kodeksem cywilnym, prokurentem może być:

A. osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych,
B. osoba prawna mająca organ uprawniony do reprezentacji,
C. jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną.

Prawidłowa odpowiedź:  A (art. 109² § 2 KC)
Prokura jest pełnomocnictwem udzielonym przez przedsiębiorcę podlegającego obowiązkowi wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej albo do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego, które obejmuje umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych, jakie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa (art. 109¹ § 1 KC). Nie można ograniczyć prokury ze skutkiem wobec osób trzecich, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej (art. 109¹ § 2 KC). Prokura powinna być pod rygorem nieważności udzielona na piśmie. Przepisu art. 99 § 1 KC nie stosuje się (art. 109² § 1 KC). Prokurentem może być osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych (art. 109² § 2 KC). Artykuł 109² § 2 KC znajduje „uzasadnienie przede wszystkim z uwagi na bardzo szerokie umocowanie prokurenta do działania w imieniu przedsiębiorcy. Trudno dopuścić, aby osoba upośledzona bądź pozbawiona doświadczenia życiowego mogła skutecznie dokonywać, co do zasady wszystkich, czynności związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa mocodawcy (obniżenie wymogu do ograniczonej zdolności przy pełnomocnictwie ogólnym, jako najbardziej zbliżonym do prokury, jest uzasadnione zawężeniem jego zakresu jedynie do czynności zwykłego zarządu)”[1].

3. (K) Zgodnie z Kodeksem cywilnym, do rozporządzania rzeczą wspólną oraz do innych czynności, które przekraczają zakres zwykłego zarządu, potrzebna jest zgoda:

A. 1/5 współwłaścicieli,
B. większości współwłaścicieli,
C. wszystkich współwłaścicieli.

Prawidłowa odpowiedź:  C (art. 199 KC)
Do rozporządzania rzeczą wspólną oraz do innych czynności, które przekraczają zakres zwykłego zarządu, potrzebna jest zgoda wszystkich współwłaścicieli. W braku takiej zgody współwłaściciele, których udziały wynoszą co najmniej połowę, mogą żądać rozstrzygnięcia przez sąd, który orzeknie mając na względzie cel zamierzonej czynności oraz interesy wszystkich współwłaścicieli (art. 199 KC).

Postanowienie SN z 24.5.2017 r., III CSK 144/16, http://www.sn.pl/:
„Do dokonania czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu potrzebna jest zgoda wszystkich współwłaścicieli. W konsekwencji zamanifestowanie w stosunku do innego współwłaściciela zmiany charakteru posiadania wynikającego z umownego podziału nieruchomości do korzystania na posiadanie właścicielskie powinno przejawiać się poprzez dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu, przy braku skutecznej reakcji prawnej współwłaściciela”.

Wyrok SN z 17.6.2015 r., I CSK 355/14, Kodeks cywilny. Orzecznictwo aplikanta, C.H.Beck, Warszawa 2017, s. 352 (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne – M. Antas):
„Uważa się za czynności zwykłego zarządu załatwianie spraw związanych z normalną eksploatacją i zarządzaniem (administrowaniem) rzeczą wspólną. Do czynności zwykłego zarządu zalicza się więc pobieranie pożytków i dochodów, konserwację, administrację i szeroko rozumianą ochronę rzeczy w postaci podejmowania czynności zachowawczych takich jak wytoczenie powództwa o ochronę własności, posiadania, o zapłatę czynszu itp., zawieranie umów z osobami trzecimi w tym zakresie, w tym także zawieranie umów związanych z zarządem i eksploatacją, a także ze sposobem korzystania przez współwłaścicieli z rzeczy wspólnej.

O tym, czy uchwała wspólnoty stanowi czynność zwykłego zarządu, czy przekracza zakres zwykłego zarządu decyduje przedmiot uchwały, a nie sam akt głosowania. Ustalenie sposobu głosowania nad uchwałą jest zdeterminowane przedmiotem uchwały: jeżeli uchwała dotyczy kwestii przekraczających zakres zwykłego zarządu, do głosowania nad nią należy stosować zasady przewidziane w art. 199 KC, a więc konieczna jest jednomyślność wszystkich współwłaścicieli. Natomiast jeżeli uchwała dotyczy czynności zwykłego zarządu, do jej podjęcia wystarczy, zgodnie z art. 201 KC, zgoda większości współwłaścicieli, a więc głosowanie za jej podjęciem przez większość współwłaścicieli.

Skoro zatem zarządzanie i administrowanie rzeczą wspólną zalicza się do czynności zwykłego zarządu, a zarządca, w tym także zarząd wspólnoty mieszkaniowej, może samodzielnie podejmować wyłącznie czynności zwykłego zarządu, to wybór przez współwłaścicieli członków zarządu wspólnoty mieszkaniowej należy zaliczyć także do czynności zwykłego zarządu rzeczą wspólną”.

4. (K) Zgodnie z Kodeksem cywilnym, budynki i inne urządzenia wzniesione na gruncie Skarbu Państwa lub gruncie należącym do jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków przez wieczystego użytkownika stanowią (w czasie trwania użytkowania wieczystego) własność:

A.użytkownika wieczystego,
B. użytkownika wieczystego, tylko wtedy, o ile ich wartość przewyższa wartość gruntu,
C. właściciela gruntu.

Prawidłowa odpowiedź:  A (art. 235 § 1 KC)
Budynki i inne urządzenia wzniesione na gruncie Skarbu Państwa lub gruncie należącym do jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków przez wieczystego użytkownika stanowią jego własność. To samo dotyczy budynków i innych urządzeń, które wieczysty użytkownik nabył zgodnie z właściwymi przepisami przy zawarciu umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste (art. 235 § 1 KC). Przysługująca wieczystemu użytkownikowi własność budynków i urządzeń na użytkowanym gruncie jest prawem związanym z użytkowaniem wieczystym (art. 235 § 2 KC).

​Uchwała SN z 11.4.2019 r., III CZP 100/18, http://www.sn.pl/:
„1. Konstytutywny wpis prawa użytkowania wieczystego do księgi wieczystej nie stanowi elementu czynności prawnej, którą jest umowa ustanowienia albo przeniesienia tego prawa rzeczowego.
2. Dla oceny dobrej lub złej wiary osoby, na rzecz której nastąpiło ustanowienie albo przeniesienie prawa użytkowania wieczystego, rozstrzygająca jest chwila złożenia wniosku o wpis tego prawa do księgi wieczystej”.

Uchwała SN z 30.11.2016 r., III CZP 70/16, Kodeks cywilny. Orzecznictwo aplikanta, C.H.Beck, Warszawa 2017, s. 430 (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne – M. Antas):
„​Budynek niemieszkalny, wzniesiony przez właściciela przed wejściem w życie ustawy z  29.4.1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz.U. z 1985 r., Nr 22, poz. 99 ze zm.) na gruncie oddanym w wieczyste użytkowanie, jest częścią składową gruntu”.

Uchwała SN z 25.11.2011 r., III CZP 60/11, Kodeks cywilny. Orzecznictwo aplikanta, C.H.Beck, Warszawa 2017, s. 430 (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne – M. Antas):
„Budynek wzniesiony przez dzierżawcę na gruncie oddanym w użytkowanie wieczyste stanowi własność wieczystego użytkownika”.

5. (K) Zgodnie z Kodeksem cywilnym, przedmiotem zastawu mogą być:

A. nieruchomości,
B. prawa niezbywalne,
C. rzeczy ruchome.

Prawidłowa odpowiedź: C (art. 306 § 1 KC) 
W celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można rzecz ruchomą obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia z rzeczy bez względu na to, czyją stała się własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy, wyjąwszy tych, którym z mocy ustawy przysługuje pierwszeństwo szczególne (art. 306 § 1 KC). Zastaw można ustanowić także w celu zabezpieczenia wierzytelności przyszłej lub warunkowej (art. 306 § 2 KC).

Wyrok SN z 6.5.2004 r., II CK 245/03, Kodeks cywilny. Orzecznictwo aplikanta, C.H.Beck, Warszawa 2017, s. 474 (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne – M. Antas):
„Zastaw zabezpiecza wierzytelność oznaczoną w chwili obciążenia rzeczy. Zmiany dotyczące zabezpieczonej wierzytelności dokonane po ustanowieniu zastawu przez zastawnika i dłużnika osobistego (nie będącego zastawcą) można zatem traktować jako niewpływające na zakres obciążenia rzeczy. Taki tylko skutek da się wyprowadzić z treści art. 306 § 1 KC; nie można natomiast traktować go jako podstawy wygaśnięcia zastawu w wyniku zmiany terminu wymagalności zabezpieczonej nim wierzytelności.
Błędna, i nie mająca oparcia w art. 248 § 1 KC jest teza skarżącego, że stanowi on podstawę wygaśnięcia zastawu w wypadku dokonanej bez zgody powoda zmiany »treści wierzytelności«.
Przede wszystkim, zmiana dotycząca wierzytelności zabezpieczonej zastawem nie może być utożsamiana ze zmianą treści prawa zastawu.
Z przepisu art. 248 § 1 KC nie wynika sankcja w postaci wygaśnięcia ograniczonego prawa rzeczowego, a wbrew stanowisku skarżącego, nie można sankcji takiej »z jego treści wyinterpretować«.
Istotą regulacji zawartej w art. 248 § 1 KC jest to, że treść ograniczonego prawa rzeczowego nie może być zmieniona inaczej, niż w drodze umowy pomiędzy uprawnionym, a właścicielem. Brak takiej umowy oznacza brak zmiany treści prawa, co powoduje że zakres obciążenia pozostaje niezmieniony w stosunku do obciążenia wynikającego z umowy ustanawiającej prawo. Samo jednak prawo, o ile nie zajdą (wymienione na wstępie) okoliczności, z którymi ustawa wiąże jego wygaśnięcie, istnieje tak długo jak istnieje wierzytelność (z uwzględnieniem szczególnej regulacji dotyczącej zastawu rejestrowego, wynikającej z art. 18 ust. 1 in fine ustawy z 6.12.1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów)”.

6. (K) Zgodnie z Kodeksem cywilnym, maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej nie może w stosunku rocznym przekraczać:

A. dwukrotności wysokości odsetek ustawowych (odsetki maksymalne),
B. dwukrotności wysokości odsetek od zaległości podatkowych (odsetki maksymalne),
C. trzykrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie (odsetki maksymalne).

Prawidłowa odpowiedź:  A (art. 359 § 2¹ KC)
Odsetki od sumy pieniężnej należą się tylko wtedy, gdy to wynika z czynności prawnej albo z ustawy, z orzeczenia sądu lub z decyzji innego właściwego organu (art. 359 § 1 KC). Jeżeli wysokość odsetek nie jest w inny sposób określona, należą się odsetki ustawowe w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 3,5 punktów procentowych (art. 359 § 2 KC). Maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej nie może w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych (odsetki maksymalne) (art. 359 § 2¹ KC). Jeżeli wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej przekracza wysokość odsetek maksymalnych, należą się odsetki maksymalne (art. 359 § 22 KC). Postanowienia umowne nie mogą wyłączać ani ograniczać przepisów o odsetkach maksymalnych, także w razie dokonania wyboru prawa obcego. W takim przypadku stosuje się przepisy ustawy (art. 359 § 23 KC). Minister Sprawiedliwości ogłasza, w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, wysokość odsetek ustawowych (art. 359 § 4 KC).

Wyrok SA w Łodzi z 27.6.2016 r., I ACa 1815/15, Kodeks cywilny. Orzecznictwo aplikanta, wyd. 5, C.H.Beck, Warszawa 2017, s. 534 (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne – M. Antas):
„Kodeks cywilny nie określa pojęcia odsetek. W literaturze najczęściej rozumie się przez nie wynagrodzenie za korzystanie z cudzych pieniędzy albo też innych zamiennych rzeczy ruchomych lub za obracanie własnymi pieniędzmi w cudzym interesie. Są to odsetki zwykłe, mające charakter kredytowy. Od tego rodzaju odsetek należy odróżnić odsetki za opóźnienie w wykonaniu zobowiązania pieniężnego (art. 481 § 1 KC), które nożna traktować, jako quasi odszkodowanie, odszkodowanie ryczałtowe czy też swoistą represję cywilną. Odsetki kapitałowe należne są za czas od powstania zobowiązania do jego wymagalności, jako wynagrodzenie za korzystanie z cudzych pieniędzy. Wskazać także trzeba, że przepisy kodeksu cywilnego o umowie pożyczki nie przewidują roszczenia o odsetki kapitałowe. Do powstania takiego roszczenia konieczne jest stosowne i jasno określone postanowienie umowne”.

7. (K) Zgodnie z Kodeksem cywilnym, odnowienie dokonane między wierzycielem a jednym z dłużników solidarnych:

A. nigdy nie zwalnia współdłużników,
B. zawsze zwalnia współdłużników,
C. zwalnia współdłużników, chyba że wierzyciel zastrzegł, iż zachowuje przeciwko nim swe prawa.

Prawidłowa odpowiedź:  C (art. 374 § 1 KC)
Jeżeli w celu umorzenia zobowiązania dłużnik zobowiązuje się za zgodą wierzyciela spełnić inne świadczenie albo nawet to samo świadczenie, lecz z innej podstawy prawnej, zobowiązanie dotychczasowe wygasa (odnowienie) (art. 506 § 1 KC). W razie wątpliwości poczytuje się, że zmiana treści dotychczasowego zobowiązania nie stanowi odnowienia. Dotyczy to w szczególności wypadku, gdy wierzyciel otrzymuje od dłużnika weksel lub czek (art. 506 § 2 KC). Odnowienie dokonane między wierzycielem a jednym z dłużników solidarnych zwalnia współdłużników, chyba że wierzyciel zastrzegł, iż zachowuje przeciwko nim swe prawa (art. 374 § 1 KC). Zwłoka wierzyciela względem jednego z dłużników solidarnych ma skutek także względem współdłużników (art. 374 § 2 KC).

Wyrok SN z 26.5.1999 r., III CKN 240/98, Kodeks cywilny. Orzecznictwo aplikanta, wyd. 5, C. H. Beck, Warszawa 2017, s. 565 (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne – M. Antas):
„Umowa o odnowienie, jako czynność przysparzająca, zawierana jest causa solvendi (w celu umorzenia dotychczasowego zobowiązania). Z chwilą więc zawarcia umowy o odnowienie, dawne zobowiązanie wygasa. Czynności prawne (cesje, ugoda) podjęte po wygaśnięciu zobowiązania, a których przedmiotem było właśnie to nieistniejące już zobowiązanie, ocenić należy jako nieskuteczne”.

8. (K) Zgodnie z Kodeksem cywilnym, jeżeli sąd oddali żądanie zawarcia umowy przyrzeczonej, roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z upływem:

A. trzech lat od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta,
B. roku od dnia, w którym orzeczenie stało się prawomocne,
C. trzech lat od dnia, w którym orzeczenie stało się prawomocne.

Prawidłowa odpowiedź:  B (art. 390 § 3 KC)
Jak stanowi art. 390 KC, jeżeli strona zobowiązana do zawarcia umowy przyrzeczonej uchyla się od jej zawarcia, druga strona może żądać naprawienia szkody, którą poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy przyrzeczonej. Strony mogą w umowie przedwstępnej odmiennie określić zakres odszkodowania (§ 1). Jednakże gdy umowa przedwstępna czyni zadość wymaganiom, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej, w szczególności wymaganiom co do formy, strona uprawniona może dochodzić zawarcia umowy przyrzeczonej (§ 2). Roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta. Jeżeli sąd oddali żądanie zawarcia umowy przyrzeczonej, roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym orzeczenie stało się prawomocne (§ 3).

Uchwała SN z 8.3.2007 r., III CZP 3/07, Kodeks cywilny. Orzecznictwo aplikanta, wyd. 5, C.H.Beck, Warszawa 2017, s. 592 (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne – M. Antas):
„Roszczenie o zwrot kwoty zapłaconej na poczet świadczenia z umowy przyrzeczonej, która nie została zawarta, nie przedawnia się z upływem terminu rocznego określonego w art. 390 § 3 KC”.

Wyrok SA w Łodzi z 18.2.2016 r., I ACa 1218/15, Kodeks cywilny. Orzecznictwo aplikanta, wyd. 5, C.H.Beck, Warszawa 2017, s. 592 (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne – M. Antas):
„Roszczenie o zwrot kwoty zapłaconej na poczet świadczenia z niezawartej umowy przyrzeczonej nie wchodzi w zakres stosunku wynikającego z umowy przedwstępnej, lecz jest elementem stosunku zobowiązaniowego, u podstaw którego leży zdarzenie przewidziane w przepisach o bezpodstawnym wzbogaceniu, dlatego też przedawnia się z upływem terminu ustanowionego w art. 118 KC”.

Wyrok SA w Warszawie z 15.6.2016 r., I ACa 1305/15, Kodeks cywilny. Orzecznictwo aplikanta, wyd. 5, C.H.Beck, Warszawa 2017, s. 592 (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne – M. Antas):
„Zadatek dany przy zawarciu umowy przedwstępnej przedawnia się w terminie określonym w art. 390 § 3 KC, ponieważ jest on niewątpliwie roszczeniem z umowy przedwstępnej, w odróżnieniu od roszczenia o zwrot zaliczki, która może być uiszczona w momencie zawierania umowy przedwstępnej, ale stanowi od początku świadczenie na poczet umowy przyrzeczonej. Przyczyna, dla której nie doszło do zawarcia umowy przyrzeczonej, jest zaś istotna dla określenia wysokości roszczenia (pojedynczy lub podwójny zadatek), nie stanowi natomiast okoliczności, która determinowałaby zastosowanie odrębnych terminów przedawnienia: na podstawie art. 390 § 3 KC w razie winy jednej ze stron, zaś na podstawie art. 118 KC w przypadku gdy żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności za to, że umowa przyrzeczona nie doszła do skutku”.

9. (K) Zgodnie z Kodeksem cywilnym, kto na własny rachunek powierza wykonanie czynności osobie, która przy wykonywaniu tej czynności podlega jego kierownictwu i ma obowiązek stosować się do jego wskazówek, w przypadku wyrządzenia przez tę osobę szkody przy wykonywaniu powierzonej jej czynności, ten:

A. jest odpowiedzialny wyłącznie za szkodę rzeczywistą wyrządzoną z winy umyślnej tej osoby,
B. jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną z winy tej osoby,
C. jest odpowiedzialny wyłącznie za szkodę na osobie wyrządzoną z winy tej osoby.

Prawidłowa odpowiedź:  B (art. 430 KC)
Zgodnie z art. 430 KC, kto na własny rachunek powierza wykonanie czynności osobie, która przy wykonywaniu tej czynności podlega jego kierownictwu i ma obowiązek stosować się do jego wskazówek, ten jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną z winy tej osoby przy wykonywaniu powierzonej jej czynności.

Wyrok SA w Łodzi z 8.1.2016 r., I ACa 7/15, Kodeks cywilny. Orzecznictwo aplikanta, wyd. 5, C.H.Beck, Warszawa 2017, s. 666 (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne – M. Antas):
„Przesłankami odpowiedzialności zwierzchnika są zatem: powierzenie na własny rachunek wykonania czynności podwładnemu, zawiniony czyn niedozwolony podwładnego, szkoda wyrządzona przy wykonywaniu powierzonej podwładnemu czynności, związek przyczynowy między czynem niedozwolonym podwładnego a szkodą”.

Wyrok SN z 24.11.2016 r., II CSK 131/16, Kodeks cywilny. Orzecznictwo aplikanta, wyd. 5, C.H.Beck, Warszawa 2017, s. 667 (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne – M. Antas):
„Niezgodność celu działania podwładnego z oczekiwaniami zwierzchnika nie stanowi wyłącznego kryterium pozwalającego na stwierdzenie tego, czy szkoda została wyrządzona przez podwładnego »przy wykonywaniu powierzonej« mu czynności w rozumieniu art. 430 KC”.

Wyrok SA w Krakowie z 29.10.2014 r., I ACa 1028/14, Kodeks cywilny. Orzecznictwo aplikanta, wyd. 5, C.H.Beck, Warszawa 2017, s. 668 (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne – M. Antas):
„Zachowanie przez wykonującego powierzone czynności określonej samodzielności nie wyłącza istnienia podporządkowania w rozumieniu art. 430 KC. Nawet w odniesieniu do osób posiadających wysokie kwalifikacje zawodowe i podejmujących decyzje na podstawie specjalistycznej wiedzy, co dotyczy między innymi szkód wyrządzonych przez lekarzy, a więc osób niewątpliwie zachowujących niezależność w procesie leczenia, diagnozy i terapii, przyjąć należy, że niezależność zawodowa lekarza w zakresie sztuki medycznej nie sprzeciwia się stwierdzeniu stosunku podporządkowania w rozumieniu art. 430 KC”.

10. (K) Zgodnie z Kodeksem cywilnym, termin spełnienia świadczenia oznaczony przez czynność prawną poczytuje się w razie wątpliwości za zastrzeżony:

A. na korzyść wierzyciela,
B. na korzyść dłużnika,
C. na korzyść obu stron.

Prawidłowa odpowiedź:  B (art. 457 KC)
Zgodnie z art. 457 KC, termin spełnienia świadczenia oznaczony przez czynność prawną poczytuje się w razie wątpliwości za zastrzeżony na korzyść dłużnika.

Wyrok SN z 27.2.1997 r., III CKN 47/96, Kodeks cywilny. Orzecznictwo aplikanta, wyd. 5, C.H.Beck, Warszawa 2017, s. 738 (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne – M. Antas):
„W razie ustalenia terminu zapłaty za okres zamykający się określoną datą, dłużnik może wykonać zobowiązanie przed nadejściem tej daty”.

11. (K) Zgodnie z Kodeksem cywilnym, jeżeli wierzyciel odmawia pokwitowania, dłużnik:

A. nie jest zobowiązany do spełnienia świadczenia,
B. może powstrzymać się ze spełnieniem świadczenia albo złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego,
C. może powstrzymać się ze spełnieniem świadczenia, tylko pod warunkiem wystąpienia do sądu z wnioskiem o zezwolenie na złożenie świadczenia do depozytu sądowego.

Prawidłowa odpowiedź:  B (art. 463 KC)
Dłużnik, spełniając świadczenie, może żądać od wierzyciela pokwitowania (art. 462 § 1 KC). Dłużnik może żądać pokwitowania w szczególnej formie, jeżeli ma w tym interes (art. 462 § 2 KC). Koszty pokwitowania ponosi dłużnik, chyba że umówiono się inaczej (art. 462 § 3 KC). Jeżeli wierzyciel odmawia pokwitowania, dłużnik może powstrzymać się ze spełnieniem świadczenia albo złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego (art. 463 KC).

Wyrok SA w Katowicach z 14.6.2016 r., V ACa 865/15, Kodeks cywilny. Orzecznictwo aplikanta, wyd. 5, C.H.Beck, Warszawa 2017, s. 741 (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne – M. Antas):
„Pokwitowanie rodzi domniemanie spełnienia świadczenia przez dłużnika. Nie ma ono na celu zmiany materialnoprawnej treści stosunku prawnego, lecz jest wypowiedzią wierzyciela o faktach. Jeśli wierzyciel – mimo wystawienia pokwitowania – twierdzi, że świadczenie nie zostało spełnione, może prowadzić dowody na tę okoliczność. Okoliczności wystawienia pokwitowania są zatem badane na płaszczyźnie oceny dowodów”.

Wyrok SA w Łodzi z 27.1.2016 r., I ACa 962/15, Kodeks cywilny. Orzecznictwo aplikanta, wyd. 5, C.H.Beck, Warszawa 2017, s. 741 (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne – M. Antas):
„Pokwitowanie jest wprawdzie nie tylko źródłem wynikającego z jego treści domniemania, że zostało spełnione świadczenie w nim wymienione, ale nawet dalszych domniemań prawnych przewidzianych w art. 466 KC, m.in. domniemania zapłaty należności ubocznych. Z punktu widzenia prawa procesowego pokwitowanie jest jednak wyłącznie dokumentem prywatnym w rozumieniu art. 245 KPC i jako taki potwierdza jedynie, że osoba, która go podpisała, złożyła tej treści oświadczenie. Nie korzysta z domniemania prawdziwości zawartych w nim oświadczeń, wobec czego osoba mająca w tym interes prawny może twierdzić i dowodzić, że treść złożonych oświadczeń nie odpowiada stanowi rzeczywistemu. Pokwitowanie należy przy tym do oświadczeń wiedzy, mających charakter potwierdzenia faktów. Nie wpływa na ukształtowanie stosunku zobowiązaniowego i może być zakwestionowane, ponieważ stan w nim stwierdzony jako fakt podlega ocenie w kategoriach prawdy lub fałszu. Podważenie prawdziwości oświadczenia zawartego w pokwitowaniu może być dokonane wszelkimi środkami dowodowymi. Nie mają przy tym zastosowania ograniczenia przewidziane w art. 247 KPC, które odnoszą się do treści czynności prawnej, to znaczy do oświadczeń woli zawartych w dokumencie, a nie do ujętych w nim oświadczeń wiedzy”.

12. (K) Zgodnie z Kodeksem cywilnym, wierzytelność przedawniona może być potrącona:

A. zawsze bez ograniczeń,
B. jeżeli w chwili, gdy potrącenie stało się możliwe, przedawnienie już nastąpiło, a dłużnik nie zrzekł się korzystania z zarzutu przedawnienia,
C. jeżeli w chwili, gdy potrącenie stało się możliwe, przedawnienie jeszcze nie nastąpiło.

Prawidłowa odpowiedź:  C (art. 502 KC)
Wierzytelność przedawniona może być potrącona, jeżeli w chwili, gdy potrącenie stało się możliwe, przedawnienie jeszcze nie nastąpiło (art. 502 KC).

Wyrok SN z 24.9.2004 r., I CK 141/04, Kodeks cywilny. Orzecznictwo aplikanta, wyd. 5, C.H.Beck, Warszawa 2017, s. 786 (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne – M. Antas):
„W rozumieniu przepisu art. 502 KC, rozstrzygające znaczenie ma okoliczność, czy wierzytelność nie uległa jeszcze przedawnieniu w chwili wystąpienia możliwości potrącenia. Możliwość ta następuje wówczas, gdy występują kumulatywnie wszystkie przesłanki jakie wymienia art. 498 § 1 KC”.

13. (K) Zgodnie z Kodeksem cywilnym, do umowy zamiany stosuje się odpowiednio przepisy o:

A. sprzedaży,
B. darowiźnie,
C. dostawie.

Prawidłowa odpowiedź:  A (art. 604 KC)
Przez umowę zamiany każda ze stron zobowiązuje się przenieść na drugą stronę własność rzeczy w zamian za zobowiązanie się do przeniesienia własności innej rzeczy (art. 603 KC). Do zamiany stosuje się odpowiednio przepisy o sprzedaży (art. 604 KC).
Uważa się, że odpowiednie stosowanie do umowy zamiany przepisów o sprzedaży dotyczy:
1) art. 545 KC (sposób wydania i odebrania rzeczy,
2) art. 546 KC (udzielenie wyjaśnień i wydanie dokumentacji,
3) art. 547 KC (koszty wydania i odebrania rzeczy),
4) art. 548 KC (przejście korzyści i ciężarów oraz niebezpieczeństwo przypadkowej utraty),
5) art. 549 KC (zwłoka w specyfikacji – oznaczeniu rzeczy),
6) art. 551 KC (zwłoka w odbiorze rzeczy sprzedanej).

Nie stosuje się natomiast następujących przepisów:
1) art. 538-540 KC (cena),
2) art. 583-588 KC (sprzedaż na raty)[2].

14. (K) Zgodnie z Kodeksem cywilnym, w razie zbycia rzeczy najętej w czasie trwania najmu:

A. nabywca wstępuje w stosunek najmu na miejsce zbywcy,
B. nabywca nie wstępuje w stosunek najmu na miejsce zbywcy,
C. nabywca wstępuje w stosunek najmu na miejsce zbywcy tylko wtedy, jeżeli umowa najmu była zawarta na czas oznaczony z zachowaniem formy pisemnej i z datą pewną, a rzecz została najemcy wydana.

Prawidłowa odpowiedź:  A (art. 678 § 1 KC)
W razie zbycia rzeczy najętej w czasie trwania najmu nabywca wstępuje w stosunek najmu na miejsce zbywcy; może jednak wypowiedzieć najem z zachowaniem ustawowych terminów wypowiedzenia (art. 678 § 1 KC). Powyższe uprawnienie do wypowiedzenia najmu nie przysługuje nabywcy, jeżeli umowa najmu była zawarta na czas oznaczony z zachowaniem formy pisemnej i z datą pewną, a rzecz została najemcy wydana (art. 678 § 2 KC).

Wyrok SN z 23.3.2006 r., IV CSK 119/05, Kodeks cywilny. Orzecznictwo aplikanta, wyd. 5, C.H.Beck, Warszawa 2017, s. 900 (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne – M. Antas):

„ Artykuł 678 KC wymaga dla wstąpienia w stosunek najmu (odpowiednio także dzierżawy), aby nabywca rzeczy nabył ją w drodze czynności prawnej, co wyraźnie wynika ze sformułowania »w razie zbycia rzeczy«. Tej wyjątkowej formuły kodeksowej, na podstawie której nabywca, nie zawierając sam umowy, wstępuje w stosunek najmu lub dzierżawy istniejący w dacie zbycia rzeczy, nie można interpretować rozszerzająco i rozciągać na sytuację, kiedy właściciel odzyskuje całość uprawnień do rzeczy na skutek rozwiązania umowy wieczystego użytkowania w drodze wyroku sądowego, wydanego na podstawie art. 240 KC. Taka sytuacja nie mieści się bowiem w pojęciu zbycia rzeczy, którym posłużono się w tym przepisie.

Prawo zatrzymania z art. 461 § 1 KC nie przysługuje, jeżeli zobowiązanym do zwrotu
nakładów nie jest osoba domagająca się wydania rzeczy”.

15. (K) Zgodnie z Kodeksem cywilnym, jeżeli termin zwrotu pożyczki nie jest oznaczony, dłużnik obowiązany jest zwrócić pożyczkę:

A. niezwłocznie po wypowiedzeniu przez dającego pożyczkę,
B. w ciągu sześciu tygodni po wypowiedzeniu przez dającego pożyczkę,
C. w ciągu czternastu dni po wypowiedzeniu przez dającego pożyczkę.

Prawidłowa odpowiedź:  B (art. 723 KC)
Jeżeli termin zwrotu pożyczki nie jest oznaczony, dłużnik obowiązany jest zwrócić pożyczkę w ciągu sześciu tygodni po wypowiedzeniu przez dającego pożyczkę (art. 723 KC).

Wyrok SA w Warszawie z 26.9.2006 r., VI ACa 300/06, Kodeks cywilny. Orzecznictwo aplikanta, wyd. 5, C.H.Beck, Warszawa 2017, s. 923 (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne – M. Antas):
„Wniesienie powództwa o zapłatę kwoty z tytułu zwrotu przedmiotu pożyczki nie przerywa biegu przedawnienia roszczenia o zwrot takiej samej kwoty na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu”.

Wyrok SN z 17.9.2015 r., II CSK 581/14, Kodeks cywilny. Orzecznictwo aplikanta, wyd. 5, C.H.Beck, Warszawa 2017, s. 923 (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne – M. Antas):
„Umowa pożyczki trwa, dopóki biorący pożyczkę (pożyczkobiorca) nie zwróci kwoty otrzymanej w wykonaniu umowy od dającego pożyczkę (pożyczkodawcy). Jeżeli zatem z umowy stron nie wynika nic innego, to odsetki określone w tej umowie jako wynagrodzenie za korzystanie z pieniędzy pożyczkodawcy należą się, co do zasady w tej samej wysokości, jak umówiona przez cały czas trwania umowy. Umowa zaś trwa od chwili jej zawarcia, wzmocnionego wydaniem przedmiotu pożyczki (argument z art. 722 KC) aż do jej zwrotu, niezależnie od tego, że strony określiły w umowie, kiedy ten zwrot powinien był nastąpić, a w rzeczywistości nie nastąpił. Nie ma więc racji skarżąca twierdząc, że odsetki umowne należą się tylko od chwili zawarcia umowy do terminu jej umówionego zwrotu, a za dalszy okres należą się odsetki ustawowe”.

16. (K) Zgodnie z Kodeksem cywilnym, umowa, przez którą przyjmujący zlecenie zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, do stałego pośredniczenia, za wynagrodzeniem, przy zawieraniu z klientami umów na rzecz dającego zlecenie przedsiębiorcy albo do zawierania ich w jego imieniu, jest:

A. umową zlecenia,
B. umową komisu,
C. umową agencyjną.

Prawidłowa odpowiedź:  C (art. 758 § 1 KC)
Przez umowę agencyjną przyjmujący zlecenie (agent) zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, do stałego pośredniczenia, za wynagrodzeniem, przy zawieraniu z klientami umów na rzecz dającego zlecenie przedsiębiorcy albo do zawierania ich w jego imieniu (art. 758 § 1 KC). Do zawierania umów w imieniu dającego zlecenie oraz do odbierania dla niego oświadczeń agent jest uprawniony tylko wtedy, gdy ma do tego umocowanie (art. 758 § 2 KC).

Istotną cechą umowy agencyjnej odróżniającą ją od umowy zlecenia jest stałość usług świadczonych przez agenta na rzecz dającego zlecenie. Przez stałość należy rozumieć wielokrotność i powtarzalność czynności prawnych lub faktycznych[3].

17. (K) Zgodnie z Kodeksem cywilnym, w razie poręczenia za dług osoby, która nie mogła się zobowiązać z powodu braku zdolności do czynności prawnych, poręczyciel:

A. nigdy nie jest zobowiązany do spełnienia świadczenia jako dłużnik główny,
B. zawsze jest zobowiązany do spełnienia świadczenia jako dłużnik główny,
C. powinien spełnić świadczenie jako dłużnik główny, jeżeli w chwili poręczenia o braku zdolności tej osoby wiedział lub z łatwością mógł się dowiedzieć.

Prawidłowa odpowiedź:  C (art. 877 KC)
Jak stanowi art. 877 KC, w razie poręczenia za dług osoby, która nie mogła się zobowiązać z powodu braku zdolności do czynności prawnych, poręczyciel powinien spełnić świadczenie jako dłużnik główny, jeżeli w chwili poręczenia o braku zdolności tej osoby wiedział lub z łatwością mógł się dowiedzieć.

Uchwała SN z 22.6.2016 r., III CZP 19/16, Kodeks cywilny. Orzecznictwo aplikanta, wyd. 5, C.H.Beck, Warszawa 2017, s. 1000 (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne – M. Antas):
„Upływ oznaczonego w umowie czasu trwania poręczenia nie wyłącza obowiązku poręczyciela zaspokojenia roszczenia, którego wierzyciel dochodzi przed sądem, jeżeli powództwo zostało wytoczone przed upływem tego terminu”.

Wyrok SN z 9.11.2012 r., IV CSK 123/12, Kodeks cywilny. Orzecznictwo aplikanta, wyd. 5, C.H.Beck, Warszawa 2017, s. 1000 (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne – M. Antas):
„Odpowiedzialność cywilna poręczyciela może być ograniczona jedynie do odpowiednich składników majątku poręczyciela (n.p.do udziałów poręczyciela we wskazanej spółce z o.o.), ale takie ograniczenie powinno wynikać z treści umowy poręczenia”.

18. (K) Zgodnie z Kodeksem cywilnym, umowa, przez którą jedna ze stron zobowiązuje się względem drugiej do określonych świadczeń okresowych w pieniądzu lub w rzeczach oznaczonych tylko co do gatunku, jest:

A. umową o dożywocie,
B. umową renty,
C. umową darowizny.

Prawidłowa odpowiedź:  B (art. 903 KC)
Przez umowę renty jedna ze stron zobowiązuje się względem drugiej do określonych świadczeń okresowych w pieniądzu lub w rzeczach oznaczonych tylko co do gatunku (art. 903 KC). Umowa renty powinna być stwierdzona pismem (art. 903¹ KC). Jeżeli nie oznaczono inaczej terminów płatności renty, rentę pieniężną należy płacić miesięcznie z góry, a rentę polegającą na świadczeniach w rzeczach oznaczonych tylko co do gatunku należy uiszczać w terminach wynikających z właściwości świadczenia i celu renty (art. 904 KC). Jeżeli uprawniony dożył dnia płatności renty płatnej z góry, należy mu się całe świadczenie przypadające za dany okres. Renta płatna z dołu powinna być zapłacona za czas do dnia, w którym obowiązek ustał (art. 905 KC). Do renty ustanowionej za wynagrodzeniem stosuje się odpowiednio przepisy o sprzedaży (art. 906 § 1 KC). Do renty ustanowionej bez wynagrodzenia stosuje się przepisy o darowiźnie (art. 906 § 2 KC). Przepisy działu niniejszego stosuje się w braku przepisów szczególnych także w wypadku, gdy renta wynika ze źródeł pozaumownych (art. 907 § 1 KC). Jeżeli obowiązek płacenia renty wynika z ustawy, każda ze stron może w razie zmiany stosunków żądać zmiany wysokości lub czasu trwania renty, chociażby wysokość renty i czas jej trwania były ustalone w orzeczeniu sądowym lub w umowie (art. 907 § 2 KC).

„Uprawnienia rentowe wykazują znaczące cechy uprawnień ściśle powiązanych z osobą uprawnionego – renta dożywotnia wygasa w chwili śmierci tego podmiotu. Przyjmuje się, że prawo do renty posiada charakter prawa osobistego, natomiast uprawnienie do poszczególnego świadczenia okresowego ma postać roszczenia majątkowego (…). Zasadniczo też prawo do renty jest niezbywalne. Zbywalne są natomiast wymagalne już świadczenie rentowe w postaci wierzytelności ich spełnienia, mogą być przedmiotem przelewu (na zasadach określonych w art. 509 § 1 KC), a także dziedziczenia. Jednocześnie jednak, poprzez odwołanie się do treści art. 16 ust. 2 KWU, wyklucza się możliwość ujawnienia uprawnień z umowy o rentę w księdze wieczystej. Co jednak nie wyklucza zabezpieczenia świadczeń rentowych poręczeniem (art. 878 § 1 KC) i hipoteką (art. 65 ust. 1 i 68 KWU), z tym zastrzeżeniem, że należy z góry określić wysokość zabezpieczenia (…). Ekwiwalentem świadczeń rentowych (wyłącznie świadczeń pieniężnych lub rzeczy oznaczonych co do gatunku) może być świadczenie innego rodzaju”[4].

Wyrok NSA z 13.12.2007 r., II FSK 1452/06, Kodeks cywilny. Orzecznictwo aplikanta, wyd. 5, C.H.Beck, Warszawa 2017, s. 1019 (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne – M. Antas):
„Istotą świadczeń okresowych jest stałe dawanie przez czas trwania stosunku prawnego pewnej ilości pieniędzy lub innych rzeczy zamiennych w określonych regularnych odstępach czasu, jednak nie składających się na pewną z góry co do wielkości określoną całość”.

Wyrok NSA z 23.8.2006 r., II FSK 1135/05, Kodeks cywilny. Orzecznictwo aplikanta, wyd. 5, C.H.Beck, Warszawa 2017, s. 1019 (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne – M. Antas):
„Nie ma charakteru umowy renty jednorazowe świadczenie płatne w ratach, w sytuacji, gdy łączna wysokość rat renty za cały okres jej trwania jest różna w stosunku do wysokości określonej w umowach podstawowych, a w zawieranych aneksach przedłużano jedynie okres trwania umowy i wysokość rat”.

19. (K) Zgodnie z Kodeksem cywilnym, pisemne oświadczenie umieszczone na papierze wartościowym na zlecenie i zawierające co najmniej podpis zbywcy, oznaczające przeniesienie praw na inną osobę, to:

A. awal,
B. indos,
C. przekaz.

Prawidłowa odpowiedź:  B (art. 921⁹ § 2 KC)
Jeżeli zobowiązanie wynika z wystawionego papieru wartościowego, dłużnik jest obowiązany do świadczenia za zwrotem dokumentu albo udostępnieniem go dłużnikowi celem pozbawienia dokumentu jego mocy prawnej w sposób zwyczajowo przyjęty (art. 921⁶ KC). Spełnienie świadczenia do rąk posiadacza legitymowanego treścią papieru wartościowego zwalnia dłużnika, chyba że działał on w złej wierze (art. 921⁷ KC). Papiery wartościowe imienne legitymują osobę imiennie wskazaną w treści dokumentu. Przeniesienie praw następuje przez przelew połączony z wydaniem dokumentu (art. 921⁸ KC). Papiery wartościowe na zlecenie legitymują osobę wymienioną w dokumencie oraz każdego, na kogo prawa zostały przeniesione przez indos. Indos jest pisemnym oświadczeniem umieszczonym na papierze wartościowym na zlecenie i zawierającym co najmniej podpis zbywcy, oznaczającym przeniesienie praw na inną osobę. Do przeniesienia praw z dokumentu potrzebne jest jego wydanie oraz istnienie nieprzerwanego szeregu indosów (art. 921⁹ § 1, 2 i 3 KC). Jeżeli do puszczenia w obieg dokumentu na okaziciela jest wymagane zezwolenie właściwego organu państwowego, dokument wystawiony bez takiego zezwolenia jest nieważny. Podpis dłużnika może być odbity sposobem mechanicznym, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej (art. 921¹⁰ § 1 i 2 KC). Dłużnik nie ma obowiązku dochodzenia, czy okaziciel jest właścicielem dokumentu. Jednakże w razie uzasadnionych wątpliwości, czy okaziciel dokumentu jest wierzycielem, dłużnik powinien złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego. Jeżeli właściwy organ państwowy wydał zakaz świadczenia, zwolnienie z zobowiązania następuje przez złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego (art. 921¹¹ § 1 i 2 KC). Przeniesienie praw z dokumentu na okaziciela wymaga wydania tego dokumentu (art. 921¹² KC). Dłużnik może powołać się względem wierzyciela na zarzuty, które dotyczą ważności dokumentu lub wynikają z jego treści albo służą mu osobiście przeciw wierzycielowi. Dłużnik może także powołać się na zarzuty, które mu służą przeciw poprzedniemu wierzycielowi, jeżeli nabywca dokumentu działał świadomie na szkodę dłużnika (art. 921¹³ KC). Umarzanie papierów wartościowych regulują przepisy szczególne. Jeżeli papier wartościowy został prawomocnie umorzony, dłużnik jest obowiązany wydać osobie, na której rzecz nastąpiło umorzenie, na jej koszt nowy dokument, a gdy wierzytelność jest wymagalna – spełnić świadczenie (art. 921¹⁴ § 1 i 2 KC). Przepisy o papierach wartościowych stosuje się odpowiednio do znaków legitymacyjnych stwierdzających obowiązek świadczenia. W razie utraty znaku legitymacyjnego stwierdzającego w swej treści obowiązek świadczenia na żądanie wierzyciela, dłużnik może uzależnić spełnienie świadczenia od wykazania uprawnienia przez osobę zgłaszającą takie żądanie. Do znaku legitymacyjnego, który nie określa imiennie osoby uprawnionej, stosuje się odpowiednio przepisy o papierach wartościowych na okaziciela, chyba że co innego wynika z przepisów szczególnych (art. 921¹⁵ § 1, 2 i 3 KC). Przepisy niniejszego działu stosuje się odpowiednio do papierów wartościowych opiewających na prawa inne niż wierzytelności (art. 921¹⁶ KC).

Bibliografia:
Gniewek E. (red.), Machnikowski P. (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, wyd. 8, C.H.Beck,  Warszawa 2017
Gutowski M. (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Art. 1 – 352, wyd. 2, t. I, C.H.Beck,  Warszawa 2018
Antas M. (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne), Kodeks cywilny. Orzecznictwo aplikanta, C.H.Beck, Warszawa 2017

[1] L. Moskwa, P. Moskwa, w: M. Gutowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Art. 1 – 352, wyd. 2, t. I, C.H.Beck,  Warszawa 2018, s. 1007.
[2] Zob. J. Jezioro, w: E. Gniewek (red.), P. Machnikowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, wyd. 8, C.H.Beck,  Warszawa 2017, s. 1269-1270.
[3] Zob. J. Jezioro, w: E. Gniewek (red.), P. Machnikowski (red.), Kodeks…, s. 1465.
[4] J. Jezioro, w: E. Gniewek (red.), P. Machnikowski (red.), Kodeks …, s. 1663.