Aktualności

Kodeks rodzinny i opiekuńczy – opracowanie pytań na aplikacje prawnicze w 2017 r. z orzecznictwem

Opracowanie: Rafał Maciąg – prawnik

Kodeks rodzinny i opiekuńczy – opracowanie pytań na aplikacje prawnicze z orzecznictwem
Pytania pochodzą z egzaminów wstępnych na aplikacje: adwokacką i radcowską (A/R), notarialną (N) oraz komorniczą (K), które odbyły się 30.9.2017 r.

1.(A/R) Zgodnie z KRO, oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński:
A. nigdy nie może być złożone przez pełnomocnika,
B. może być złożone przez pełnomocnika za zezwoleniem sądu,
C. może być złożone przez pełnomocnika za zgodą kierownika urzędu stanu cywilnego.

Prawidłowa odpowiedź:  B (art. 6 KRO)
Z ważnych powodów sąd może zezwolić, żeby oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński lub oświadczenie przewidziane w art. 1 § 2 KRO zostało złożone przez pełnomocnika (art. 6 § 1 KRO). Pełnomocnictwo powinno być udzielone na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym i wymieniać osobę, z którą małżeństwo ma być zawarte (art. 6 § 2 KRO). W powyższym przypadku zastosowanie znajdą przepisy KC regulujące pełnomocnictwo, jednakże stosowane odpowiednio, co oznacza, że nie mogą być sprzeczne z podstawowymi zasadami prawa rodzinnego, w tym w szczególności z zasadą trwałości małżeństwa oraz monogamii. Ponadto uważa się, że pełnomocnikiem nie może być osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych[1]. Jak stanowi art. 76 ust. 3 PrAktSC, jeżeli oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński ma być złożone przez pełnomocnika, osoba zamierzająca wstąpić w związek małżeński przedkłada również zezwolenie sądu na złożenie oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński przez pełnomocnika oraz pełnomocnictwo.

Postanowienie SN  z 16.10.1971  r., III CRN 354/71:
„Do zgłoszenia wniosku o zezwolenie na udzielenie pełnomocnictwa do oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński uprawniona jest, stosownie do art. 563 KPC wyłącznie osoba, która zamierza udzielić pełnomocnictwa; nie jest uprawniona do wystąpienia z takim wnioskiem osoba, z którą ma być zawarty związek małżeński przez pełnomocnika”.

Uchwała SN z 8.6.1970  r., III CZP 27/70, OSNC 1971/1/2:
„Za ważne powody w rozumieniu art. 6 § 1 KRO należy uznać tylko takie okoliczności, które w świetle zasad współżycia społecznego usprawiedliwiają odstąpienie od obowiązku jednoczesnego stawienia się przyszłych małżonków przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego dla złożenia oświadczenia, że wstępują ze sobą w związek małżeński. Żadna zatem z góry określona sytuacja osoby ubiegającej się o zezwolenie jej na złożenie przez pełnomocnika oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński, w szczególności także fakt jej zamieszkiwania za granicą oraz związane z tym trudności przyjazdu do Polski, nie mogą być same przez się uznane za ważne powody w rozumieniu powołanego wyżej przepisu”.

2.(A/R) Zgodnie z KRO, małżeństwo po jego ustaniu:
A. nie może być unieważnione w żadnym wypadku,
B. może być unieważnione z powodu pokrewieństwa między małżonkami,
C. nie może być unieważnione z powodu pozostawania przez jednego z małżonków w chwili zawarcia małżeństwa w zawartym poprzednio związku małżeńskim.

Prawidłowa odpowiedź: B (art. 18 KRO)
Nie można unieważnić małżeństwa po jego ustaniu. Nie dotyczy to jednak unieważnienia z powodu pokrewieństwa między małżonkami oraz z powodu pozostawania przez jednego z małżonków w chwili zawarcia małżeństwa w zawartym poprzednio związku małżeńskim (art. 18 KRO).

Wyrok SN z 4.6.1979  r., II CR 161/79, OSNC 1980/3/50:
„Artykuł 18 KRO nie stwarza podstawy do unieważnienia małżeństwa, które było bigamiczne, ale następnie wskutek ustania małżeństwa poprzedniego przestało nim być i nie mogło być unieważnione wobec treści art. 13 § 3 KRO”.

3.(A/R) Zgodnie z KRO, można przez umowę majątkową małżeńską rozszerzyć wspólność ustawową na:
A. przedmioty majątkowe, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia,
B. prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,
C. wymagalne wierzytelności o wynagrodzenie za pracę małżonków.

Prawidłowa odpowiedź: C (art. 49 § 1 KRO)
„Zawarcie umowy rozszerzającej wspólność uzasadnione jest w szczególności w dwóch sytuacjach. Po pierwsze, jeżeli w skład majątku osobistego jednego z małżonków wchodzi gospodarstwo rolne. Pomoc świadczona w gospodarstwie wchodzącym w skład majątku osobistego jednego z małżonków z reguły wykonywana jest poza obowiązkiem wzajemnej pomocy, określonym w art. 23 KRO. Po drugie, jeżeli małżonkowie mają wybudować dom na gruncie wchodzącym w skład majątku osobistego jednego z małżonków. Budynek stanowi część składową gruntu, a w konsekwencji jego właścicielem jest małżonek będący właścicielem gruntu (zob. art. 47 § 1 KC)”[2]. Nie można przez umowę majątkową małżeńską rozszerzyć wspólności na:
1) przedmioty majątkowe, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny;
2) prawa majątkowe, które wynikają ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;
3) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;
4) wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, o ile nie wchodzą one do wspólności ustawowej, jak również wierzytelności z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę;
5) niewymagalne jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej każdego z małżonków (art. 49 § 1 KRO).
W razie wątpliwości uważa się, że przedmioty służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków nie zostały włączone do wspólności (art. 49 § 2 KRO).
„Artykuł 49 § 1 pkt 5 KRO zakazuje rozszerzenia wspólności na niewymagalne jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej każdego z małżonków. Składnik majątku wspólnego stanowi »pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków« (art. 31 § 2 pkt 1 KRO). W skład majątku osobistego każdego z małżonków wchodzą natomiast wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej każdego z małżonków (art. 33 pkt 7 KRO). Nie ma przeszkód do rozszerzenia wspólności o »wymagalne« wierzytelności za pracę”[3].

Postanowienie SN z 22.10.2009  r., III CZP 67/09:
„Małżeńska umowa majątkowa stanowi podstawę umownego ustroju majątkowego małżonków. Jej celem jest ustalenie zasad, według których kształtować się mają wzajemne stosunki majątkowe małżonków. Umowy o rozszerzenie wspólności ustawowej w zakresie, w jakim ustanawiają zasadę kształtującą ustrój majątkowy a więc są stricte umowami majątkowymi małżeńskimi działają na przyszłość i mają charakter organizacyjny. W przypadku umowy rozszerzającej wspólność o składniki, które w wyniku dziedziczenia otrzyma jeden z małżonków, nie można mówić o umowie zobowiązującej, rozporządzającej, czy też zobowiązująco – rozporządzającej. Nie mamy tu bowiem do czynienia z umową, przez którą małżonek lub przyszły małżonek zobowiązuje się do spełnienia określonego świadczenia, które może polegać na działaniu lub zaniechaniu, tak jak przy umowie zobowiązującej, czy też z czynnością prawną, której celem i bezpośrednim skutkiem jest przeniesienie, obciążenie lub zniesienie prawa majątkowego, tak jak w przypadku umowy rozporządzającej. Problem charakteru umowy majątkowej małżeńskiej rozszerzającej wspólność powstałby natomiast wówczas gdyby przedmiotem umowy były przedmioty nabyte w wyniku dziedziczenia przed zawarciem małżeństwa tj. otwarcie spadku nastąpiło przed zawarciem małżeństwa. Małżonek spadkobiercy nie jest uczestnikiem postępowania o dział spadku, jeżeli udział ten wszedł do majątku wspólnego na podstawie umowy majątkowej małżeńskiej”.

4.(A/R) Zgodnie z KRO, sąd może w wyroku orzekającym rozwód dokonać podziału majątku wspólnego:
A. tylko na zgodny wniosek małżonków,
B. na wniosek jednego z małżonków, jeżeli przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu,
C. z urzędu, jeżeli dobro małoletnich dzieci stron za tym przemawia.

Prawidłowa odpowiedź: B (art. 58 § 3 KRO)
W wyroku orzekającym rozwód sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków i kontaktach rodziców z dzieckiem oraz orzeka, w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka. Sąd uwzględnia pisemne porozumienie małżonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie, jeżeli jest ono zgodne z dobrem dziecka. Rodzeństwo powinno wychowywać się wspólnie, chyba że dobro dziecka wymaga innego rozstrzygnięcia (art. 58 § 1 KRO). W braku porozumienia, o którym mowa w art. 58 § 1 KRO, sąd, uwzględniając prawo dziecka do wychowania przez oboje rodziców, rozstrzyga o sposobie wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie. Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka, jeżeli dobro dziecka za tym przemawia (art. 58 § 1a KRO). Na zgodny wniosek stron sąd nie orzeka o utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem (art. 58 § 1b KRO). Jeżeli małżonkowie zajmują wspólne mieszkanie, sąd w wyroku rozwodowym orzeka także o sposobie korzystania z tego mieszkania przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania rozwiedzionych małżonków. W wypadkach wyjątkowych, gdy jeden z małżonków swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie, sąd może nakazać jego eksmisję na żądanie drugiego małżonka. Na zgodny wniosek stron sąd może w wyroku orzekającym rozwód orzec również o podziale wspólnego mieszkania albo o przyznaniu mieszkania jednemu z małżonków, jeżeli drugi małżonek wyraża zgodę na jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego, o ile podział bądź jego przyznanie jednemu z małżonków są możliwe (art. 58 § 2 KRO). Na wniosek jednego z małżonków sąd może w wyroku orzekającym rozwód dokonać podziału majątku wspólnego, jeżeli przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu (art. 58 § 3 KRO). Orzekając o wspólnym mieszkaniu małżonków sąd uwzględnia przede wszystkim potrzeby dzieci i małżonka, któremu powierza wykonywanie władzy rodzicielskiej (art. 58 § 4 KRO). W sprawie o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami właściwy jest sąd miejsca położenia majątku, a jeżeli wspólność ustała przez śmierć jednego z małżonków – sąd spadku (art. 566 KPC). Zgodnie z art. 567 KPC, w postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami sąd rozstrzyga także o żądaniu ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym oraz o tym, jakie wydatki, nakłady i inne świadczenia z majątku wspólnego na rzecz majątku osobistego lub odwrotnie podlegają zwrotowi (§ 1). W razie sporu co do ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym sąd może w tym przedmiocie orzec postanowieniem wstępnym (§ 2). Do postępowania o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami, a zwłaszcza do odrębnego postępowania w  sprawach wymienionych w paragrafie pierwszym stosuje się odpowiednio przepisy o dziale spadku (§ 3).

Postanowienie SN  z 16.6.2016  r., V CZ 25/16:
„Przeprowadzenie w wyroku rozwodowym podziału majątku wspólnego stron nie powoduje nadmiernej zwłoki postępowania nie tylko wtedy, gdy między stronami nie ma sporu co do składu i sposobu podziału tego majątku, lecz także wtedy, gdy wyjaśnienie spornych między stronami okoliczności, bądź też takich okoliczności, które sąd obowiązany jest ustalić z urzędu, wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w ograniczonym przedmiotowo i czasowo zakresie. Decyzję co do pozostawienia bez rozpoznania wniosku strony o dokonanie podziału majątku wspólnego w wypadku, gdy przeprowadzenie takiego podziału powodowałoby nadmierną zwłokę w postępowaniu, zamieszcza sąd – stosownie do okoliczności – albo w odrębnym postanowieniu, wydanym w toku postępowania o rozwód, albo w sentencji wyroku rozwodowego. Nie podlega ona odrębnemu zaskarżeniu. Podział majątku wspólnego jest objęty fakultatywną kognicją sądu rozwodowego i byli małżonkowie mogą dokonać jego podziału po ustaniu wspólności w postępowaniu nieprocesowym (art. 566-567 KPC)”.

5.(A/R) Zgodnie z KRO, powinowactwo wynikające z małżeństwa między małżonkiem a krewnymi drugiego małżonka:
A. ustaje na skutek orzeczenia rozwodu,
B. trwa mimo ustania małżeństwa,
C. ustaje na skutek orzeczenia separacji.

Prawidłowa odpowiedź: B  (art. 618 § 1 KRO)
Z małżeństwa wynika powinowactwo między małżonkiem a krewnymi drugiego małżonka. Trwa ono mimo ustania małżeństwa. Linię i stopień powinowactwa określa się według linii i stopnia pokrewieństwa (art. 618 § 1 i 2 KRO).

Wyrok SN  z 26.4.2012  r., II KK 268/11, OSNKW 2012/10/100:
„Pasierbowi przysługuje prawo odmowy składnia zeznań. Przysługujące powinowatemu prawo odmowy zeznań nie dezaktualizuje się na skutek ustania małżeństwa jego krewnego z oskarżonym, gdyż powinowactwo trwa mimo ustania małżeństwa (art. 618 § 1 KRO)”.

6.(N) Zgodnie z KRO, orzekając unieważnienie małżeństwa, sąd:
A. orzeka także, czy i który z małżonków zawarł małżeństwo w złej wierze,
B. wyłącznie na żądanie jednego z małżonków orzeka, czy i który z małżonków zawarł małżeństwo w złej wierze,
C. orzeka także, czy i który z małżonków zawarł małżeństwo w złej wierze, jednakże na żądanie jednego z małżonków sąd zaniecha orzekania o złej wierze.

Prawidłowa odpowiedź: A  (art. 20 § 1 KRO)
Artykuł 20 KRO stanowi, że orzekając unieważnienie małżeństwa, sąd orzeka także, czy i który z małżonków zawarł małżeństwo w złej wierze (§ 1). Za będącego w złej wierze uważa się małżonka, który w chwili zawarcia małżeństwa wiedział o okoliczności stanowiącej podstawę jego unieważnienia (§ 2). „Oznacza to, że sąd nie może pominąć rozstrzygnięcia o złej wierze małżonków. W złej wierze może być jeden małżonek, ale mogą też być oboje małżonkowie. Małżonek, który zawarł małżeństwo w złej wierze, traktowany jest tak, jak małżonek winny rozkładu pożycia małżeńskiego (art. 21 in fine KRO)”[4].

Wyrok SN z 28.12.1982  r., I CR 349/82:
„Przepis art. 20 § 2 KRO zawiera autentyczną wykładnię pojęcia złej wiary. Za będącego w złej wierze można uznać tylko wówczas małżonka, gdy w chwili zawarcia małżeństwa wiedział on o okolicznościach stanowiących podstawę jego unieważnienia. Tylko zatem pozytywna wiedza o okolicznościach stanowiących określone zakazy zawarcia małżeństwa uzasadniałaby przypisanie małżonkowi złej wiary w rozumieniu powołanego przepisu”.

Wyrok SN z 20.6.1968  r., II CR 232/68, OSNC 1969/4/75:
„Małżonek, który w chwili zawarcia małżeństwa był całkowicie ubezwłasnowolniony, nie może być uznany za zawierającego małżeństwo w złej wierze w rozumieniu art. 20 KRO”.

7.(N) Zgodnie z KRO, jeżeli między małżonkami obowiązuje ustawowy ustrój majątkowy, do majątku osobistego każdego z małżonków należą między innymi:
A. pobrane wynagrodzenie za pracę,
B. prawa autorskie i prawa pokrewne,
C. środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego.

Prawidłowa odpowiedź: B  (art. 33 pkt 9 KRO)
Zgodnie z art. 33 KRO, do majątku osobistego każdego z małżonków należą:
1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;
2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;
3) prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;
4) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;
5) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;
6) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;
7) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;
8) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;
9) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;
10) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
„W ustroju wspólności majątkowej występują trzy majątki, tj. majątek wspólny, majątek osobisty męża, majątek osobisty żony. Artykuł 33 KRO zawiera numerus clausus składników majątku osobistego. Oznacza to, że do tego majątku mogą przynależeć jedynie te przedmioty, które zostały wyraźnie wymienione w art. 33 KRO. Wszystkie pozostałe składniki majątkowe wchodzą w skład majątku wspólnego”[5].

Wyrok NSA w Warszawie z 1.3.2017  r., II FSK 3597/15:
„Z momentem powstania wspólności ustawowej nie dochodzi do zniesienia majątków osobistych małżonków. Każdy z małżonków nadal posiada majątek osobisty, w skład którego wchodzą przede wszystkim składniki nabyte przed powstaniem wspólności oraz nabyte w inny sposób określony w art. 33 KRO. Jeżeli nie doszło do pełnego rozszerzenia wspólności majątkowej w drodze umowy (por. art. 47 KRO), majątek wspólny nie zastępuje majątków osobistych obojga małżonków, lecz funkcjonuje w stosunku do nich równolegle. Mimo istnienia między małżonkami wspólności ustawowej, małżonkowie zachowują majątki osobiste, w skład których wchodzą prawa i przedmioty majątkowe nabyte w przypadkach określonych w art. 33 KRO. Rzecz w tym, że samo ustalenie istnienia między małżonkami wspólności ustawowej oraz faktu, że określone składniki majątkowe zostały nabyte przez jednego z małżonków w czasie jej trwania, nie implikuje wniosku, że składniki te objęte są wspólnością ustawową – może bowiem zaistnieć jeden z wyjątków przewidzianych w art. 33 KRO. Dopiero zatem wykluczenie, że dany składnik majątkowy nie wszedł do majątku osobistego pozwala przyjąć wniosek, że należy zaliczyć go do majątku wspólnego”.

8.(N) Zgodnie z KRO, sąd orzeka o zniesieniu separacji:
A. na zgodne żądanie małżonków,
B. na żądanie jednego z małżonków, a zgoda drugiego małżonka nie jest wymagana,
C. wyłącznie na żądanie małżonka niewinnego rozkładowi pożycia.

Prawidłowa odpowiedź: A  (art. 616 § 1 KRO)
Na zgodne żądanie małżonków sąd orzeka o zniesieniu separacji. Z chwilą zniesienia separacji ustają jej skutki. Znosząc separację, sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem małżonków (art. 616 § 1-3 KRO). W szczególności, zgodnie z art. 54 § 2 KRO z chwilą zniesienia separacji powstaje między małżonkami ustawowy ustrój majątkowy. Na zgodny wniosek małżonków sąd orzeka o utrzymaniu między małżonkami rozdzielności majątkowej. Sprawa o zniesienie separacji odbywa się w trybie postępowania nieprocesowego. Jak stwierdził SA w Gdańsku w wyroku z 24.10.2012  r. (III AUa 256/12): „Postanowienie o zniesieniu separacji ma charakter konstytutywny, a skutki wywołuje na przyszłość od chwili uprawomocnienia. Ustanie skutków separacji następuje ex nunc i nie powoduje traktowania czasu separacji jako »niebyłego«. W wyniku orzeczenia separacji niektóre elementy sytuacji prawnej małżonków zostają ukształtowane trwale, z kolei inne, jak np. osobiste prawa i obowiązki małżonków, podlegają po zniesieniu separacji złożonej ocenie: za okres separacji należy je oceniać zgodnie z reżimem prawnym regulującym skutki tej instytucji, natomiast kwalifikacja prawna postępowania małżonków po jej zniesieniu następuje na podstawie przepisów normujących skutki małżeństwa”.

9.(N) Zgodnie z KRO, wspólne sprawowanie opieki nad małoletnim dzieckiem sąd może powierzyć:
A. tylko małżonkom,
B. małżonkom oraz byłym małżonkom,
C. małżonkom oraz rodzeństwu dziecka.

Prawidłowa odpowiedź: A (art. 146 KRO)
Opiekę ustanawia się dla małoletniego w wypadkach przewidzianych w tytule II KRO (art. 145 §  1 KRO). Opiekę ustanawia sąd opiekuńczy, skoro tylko poweźmie wiadomość, że zachodzi prawny po temu powód (art. 145 §  2 KRO). Opiekę sprawuje opiekun. Wspólne sprawowanie opieki nad dzieckiem sąd może powierzyć tylko małżonkom (art. 146 KRO). Nie można zatem powierzyć wspólnego sprawowania opieki osobom, które nie pozostają w związku małżeńskim. Opiekunami nie można ustanowić małżonków, którzy zawarli wyłącznie związek wyznaniowy[6]. „Zgodnie z zasadą aktualności orzeczenia sąd bierze pod uwagę stan faktyczny z chwili orzekania (art. 316 § 1 KPC, przedmiotowa zasada ma zastosowanie w postępowaniu nieprocesowym na podstawie odesłania z art. 13 § 2 KPC). Oznacza to, że w chwili orzekania osoby te muszą pozostawać w związku małżeńskim. Sąd opiekuńczy nie może ustanowić opieki wspólnej w sytuacji, kiedy małżeństwo dopiero ma zostać zawarte lub też ustało krótko przed orzekaniem. Jeżeli w chwili orzekania toczy się sprawa rozwodowa, sąd powinien odmówić ustanowienia opieki wspólnej. Małżonkowie aż do chwili orzeczenia mogą zmienić decyzję co do opieki wspólnej. W takim przypadku również obowiązuje zasada aktualności orzeczeń”[7].

Uchwała SN z 9.6.1976  r., III CZP 46/75, OSNC 1976/9/184:
„Dla prawidłowego toku opieki szczególne znaczenie ma powołanie na opiekunów (opiekuna) właściwego osób (osoby), tj. takich, które mogą zapewnić dziecku należyte wychowanie. Dlatego sąd opiekuńczy powinien kłaść nacisk na zebranie danych określających kwalifikacje podmiotowe wchodzących w rachubę kandydatów lub kandydata na opiekuna. Zgodnie z unormowaniem ustawowym (art. 149 KRO) i odpowiadającym temu unormowaniu doświadczeniem życiowym z reguły najlepszymi kandydatami na opiekunów są osoby wskazane przez ojca lub matkę, którzy dokonując takiego wyboru nie byli pozbawieni władzy rodzicielskiej, lub należą do kręgu krewnych dziecka, dla którego ma być ustanowiona opieka. Co do tych osób można bowiem przypuszczać, że będą one darzyły dziecko uczuciem, które w jakimś stopniu wyrówna mu brak miłości rodzicielskiej. W każdym jednak wypadku rozstrzygające znaczenie – jeżeli chodzi o wybór opiekunów lub opiekuna – ma dobro dziecka”.

10.(K) Zgodnie z KRO, nie mogą zawrzeć ze sobą małżeństwa, nawet za zezwoleniem sądu opiekuńczego:
A. mężczyzna, który ukończył lat osiemnaście i kobieta, która ukończyła lat szesnaście,
B. powinowaci w linii bocznej,
C. krewni w linii prostej.

Prawidłowa odpowiedź: C (art. 14 § 1 KRO)
Nie mogą zawrzeć ze sobą małżeństwa krewni w linii prostej, rodzeństwo ani powinowaci w linii prostej. Jednakże z ważnych powodów sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa między powinowatymi (art. 14 § 1 KRO). Unieważnienia małżeństwa z powodu pokrewieństwa między małżonkami może żądać każdy, kto ma w tym interes prawny (art. 14 § 2 KRO). Unieważnienia małżeństwa z powodu powinowactwa między małżonkami może żądać każdy z małżonków (art. 14 § 3 KRO). Na podstawie art. 22 KRO, powództwo o unieważnienie małżeństwa może wytoczyć także prokurator. Zgodnie z Kodeksem prawa kanonicznego z 1983 r.[8], w linii prostej pokrewieństwa nieważne jest małżeństwo między wszystkimi wstępnymi i zstępnymi, zarówno prawego pochodzenia, jak i naturalnymi. W linii bocznej nieważne jest aż do czwartego stopnia włącznie. Przeszkoda pokrewieństwa nie zwielokrotnia się. Nigdy nie zezwala się na małżeństwo, jeśli istnieje wątpliwość, czy strony są spokrewnione w jakimś stopniu linii prostej lub w drugim stopniu linii bocznej (Kan. 1091 § 1-4). Powinowactwo w linii prostej powoduje nieważność małżeństwa we wszystkich stopniach (Kan. 1092).

11.(K) Zgodnie z KRO, jeżeli jeden z małżonków pozostających we wspólnym pożyciu nie spełnia ciążącego na nim obowiązku przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny, sąd może nakazać, ażeby:
A. wynagrodzenie za pracę albo inne należności przypadające temu małżonkowi były w całości lub w części wypłacane do rąk drugiego małżonka,
B. majątek osobisty tego małżonka został oddany w zarząd przymusowy,
C. majątek osobisty tego małżonka został oddany w całości na własność drugiego małżonka.

Prawidłowa odpowiedź: A  (art. 28 § 1 KRO)
Jak stanowi art. 23 KRO, małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie. Są obowiązani do wspólnego pożycia, do wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli. Zgodnie z art.  28 KRO, jeżeli jeden z małżonków pozostających we wspólnym pożyciu nie spełnia ciążącego na nim obowiązku przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny, sąd może nakazać, ażeby wynagrodzenie za pracę albo inne należności przypadające temu małżonkowi były w całości lub w części wypłacane do rąk drugiego małżonka (§ 1). Nakaz, o którym mowa w §  1, zachowuje moc mimo ustania po jego wydaniu wspólnego pożycia małżonków. Sąd może jednak na wniosek każdego z małżonków nakaz ten zmienić albo uchylić (§ 2). Należy uznać, że pojęcie „potrzeb rodziny” jest szersze od pojęcia „zwykłych potrzeb rodziny”, o którym stanowi w art. 30 KRO[9].

Wyrok SA w Gdańsku z 16.2.2016  r., III AUa 1643/15:
„W małżeńskim ustroju wspólności majątkowej (ustawowym lub umownym) może zdarzyć się, że jeden z małżonków uchyla się od obowiązku przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny, a drugi nie korzysta z sądowego wymuszenia realizacji tej małżeńskiej powinności w trybie art. 27 lub 28 KRO. Niekiedy z przyczyn osobistych (np. z powodu bezrobocia) lub zdrowotnych małżonek nie może ekonomicznie przyczyniać się do utrzymania rodziny, co nie przekreśla istnienia innych płaszczyzn pozostawania w rzeczywistej wspólności małżeńskiej. Oznacza to, że realne więzi małżeńskie kreujące faktyczną wspólność małżeńską wymaganą do nabycia przez wdowę (wdowca) prawa do renty rodzinnej mogą być zachowane w każdym ustroju małżeńskiej wspólności majątkowej. Pozostawania we wspólności małżeńskiej nie wyklucza w szczególności uzgodnienie ustroju rozdzielności majątkowej, który przecież nie wpływa ani nie ogranicza powinności małżeńskich, o jakich stanowi art. 23 KRO. Sądowe stwierdzenie obowiązku (nakazanie) przyczyniania się do zaspakajania potrzeb rodziny, w trybie art. 27 lub 28 KRO, stanowi orzeczenie o charakterze alimentacyjnym, a w każdym razie prowadzi do potwierdzenia alimentacyjnego obowiązku wzajemnej pomocy i współdziałania dla dobra rodziny, obejmującego powinność przyczyniania się do utrzymania także współmałżonka, co w razie śmierci alimentacyjnie zobowiązanego ubezpieczonego kreuje uprawnienie do nabycia renty rodzinnej tak, jakby wdowa miała w dniu śmierci męża prawo do alimentów z jego strony ustalone wyrokiem lub ugodą sądową (art. 70 ust. 3 in fine u.e.r.f.u.s.). Wspólność małżeńska w rozumieniu tego przepisu nie ustaje wskutek ustanowienia rozdzielności majątkowej pomiędzy małżonkami, ale może funkcjonować w każdym ustroju małżeńskiej wspólności majątkowej”.

Postanowienie SO w Poznaniu z 7.1.2014  r., XV CA 1495/13:
„Niemożliwe jest zastosowanie normy wyrażonej w art. 28 § 1 KRO, gdy małżonkowie nie pozostają we wspólnym pożyciu. Jeżeli nie ulega wątpliwości, że między małżonkami brak jest więzi duchowej i fizycznej, to dla przyjęcia, że małżonków łączy więź gospodarcza, nie jest wystarczające to, iż jedno z nich samodzielnie utrzymuje (opłaca czynsz najmu i inne opłaty) wspólnie zajmowane mieszkanie”.

Uchwała SN z 30.8.1966  r., III CZP 67/66:
„Za zmianę stosunków uzasadniającą uchylenie zarządzenia o wypłacaniu części zarobków jednego małżonka do rąk drugiego (art. 28 KRO) nie należy uważać w przypadku zerwania bez ważnych powodów wspólności małżeńskiej przez małżonka, przeciwko któremu zarządzenie to zapadło, po jego wydaniu upływ paroletniego okresu w układzie stosunków nie wskazującym na prawdopodobieństwo powrotu tego małżonka do wspólnego pożycia z drugim małżonkiem, pozostającym we wspólności z dziećmi z małżeństwa uprawnionych do alimentacji”.

12.(K) Zgodnie z KRO, do majątku wspólnego małżonków pozostających w ustawowym ustroju majątkowym (wspólności ustawowej) należą w szczególności:
A. wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków,
B. dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków,
C. prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegające odrębnym przepisom.

Prawidłowa odpowiedź: B  (art. 31 § 2 pkt 2 KRO)
Artykuł 31 KRO stanowi, że z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków (§ 1). Do majątku wspólnego należą w szczególności:
1) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;
2) dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;
3) środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;
4) kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2016 r. poz. 963, z późn. zm.) (§ 2).
„Dochodem z majątku osobistego nie jest wzrost wartości tego majątku w czasie trwania wspólności majątkowej małżonków. (…) Wejście dochodu do majątku wspólnego związane jest zawsze ze zmianą składu majątku wspólnego, natomiast przy wzroście wartości składników majątku wspólnego skład majątku się nie zmienia”[10].

Wyrok SA w Białymstoku  z 22.6.2017  r., I ACa 67/17:
„Nie jest wystarczające do obalenia domniemania z art. 31 § 1 KRO samo wykazanie, że małżonek nabywający dany przedmiot i oświadczający, że nabywa go do majątku osobistego w okresie wcześniejszym uzyskał odszkodowanie, które weszło do jego majątku osobistego (wcześniej odrębnego). Małżonek, który powołuje się na surogację obowiązany jest wykazać konkretne środki, z których nastąpiło nabycie przedmiotu majątkowego; w tym wypadku powinien wykazać, że cena za nabycie tego prawa została zapłacona w całości z pieniędzy uzyskanych tytułem odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia. Nabycie rzeczy z majątku osobistego małżonka musi wynikać wyraźnie nie tylko z oświadczenia tego małżonka, ale przede wszystkim – z całokształtu okoliczności istotnych prawnie z punktu widzenia przepisów KRO”.

Wyrok NSA w Warszawie z 19.5.2017  r., II FSK 1086/15:
„Jeżeli mąż i żona podzielą wspólny majątek, a następnie go sprzedadzą, to oboje mogą uwzględnić w kosztach pełne wydatki na jego nabycie”.

13.(K) Zgodnie z KRO, jednostronna czynność prawna dokonana bez wymaganej zgody drugiego małżonka jest:
A. ważna,
B. nieważna,
C. ważna, po potwierdzeniu przez drugiego małżonka.

Prawidłowa odpowiedź: B  (art. 37 § 4 KRO)
Zgodnie z art. 63 KC, jeżeli do dokonania czynności prawnej potrzebna jest zgoda osoby trzeciej, osoba ta może wyrazić zgodę także przed złożeniem oświadczenia przez osoby dokonywające czynności albo po jego złożeniu. Zgoda wyrażona po złożeniu oświadczenia ma moc wsteczną od jego daty (§ 1). Jeżeli do ważności czynności prawnej wymagana jest forma szczególna, oświadczenie obejmujące zgodę osoby trzeciej powinno być złożone w tej samej formie (§ 2).

Z kolei jak stanowi KRO, zgoda drugiego małżonka jest potrzebna do dokonania:
1) czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również prowadzącej do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków;
2) czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal;
3) czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa;
4) darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych (art. 37 § 1 KRO). Ważność umowy, która została zawarta przez jednego z małżonków bez wymaganej zgody drugiego, zależy od potwierdzenia umowy przez drugiego małżonka (art. 37 § 2 KRO). Druga strona może wyznaczyć małżonkowi, którego zgoda jest wymagana, odpowiedni termin do potwierdzenia umowy; staje się wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu (art. 37 § 3 KRO). Jednostronna czynność prawna dokonana bez wymaganej zgody drugiego małżonka jest nieważna (art. 37 § 4 KRO). Trzeba podkreślić, że przepisy art. 37 KRO dotyczą wyłącznie czynności materialnoprawnych. Nie mają natomiast zastosowania do czynności procesowych, jak np. uznanie powództwa.

Wyrok SA w Szczecinie  z 22.2.2017  r., I ACa 617/16:
„Zasady zarządzania majątkiem wspólnym małżonków określone przez przepisy KRO pozwalają przyjąć, że jeżeli mieszkanie we wspólnocie mieszkaniowej stanowi majątek wspólny małżonków, to do wykonywania praw we wspólnocie mieszkaniowej małżonek nie potrzebuje pełnomocnictwa drugiego małżonka (art. 37 KRO a contrario)”.

Wyrok SA w Białymstoku z 21.7.2016  r., I ACa 205/16:
„Zgodnie z treścią art. 37 § 1 pkt 1 KRO zgoda drugiego małżonka jest potrzebna do dokonania »czynności prawnej prowadzącej do zbycia(…), oddania nieruchomości do używania«. Należy przez to rozumieć, że zgoda potrzebna jest także do czynności, które bezpośrednio nie prowadzą do skutków określonych w ustawie, ale są czynnościami wstępnymi, prowadzącymi do zbycia nieruchomości, a więc umowy przedwstępne, niezależnie od formy jej zawarcia”.

Wyrok SA w Szczecinie  z 9.4.2015  r., I ACa 820/14:
„Złożenie oświadczenia woli w przedmiocie odwołania darowizny nieruchomości skutkuje upadkiem causa donandi, lecz nie unicestwia z mocy samego prawa prawnorzeczowego skutku umowy darowizny. Przeniesienie to powinno nastąpić w drodze umowy. W przeciwnym razie pozostaje darczyńcy droga powództwa o zobowiązanie obdarowanego do przeniesienia własności nieruchomości. W razie wykazania zasadności takiego żądania orzeczenie sądu powinno stwierdzać obowiązek pozwanego obdarowanego do przeniesienia na powoda darczyńcę prawa własności określonej nieruchomości. Prawomocne orzeczenie w tej sprawie zastępuje oświadczenie obdarowanego o przeniesieniu własności nieruchomości na darczyńcę (art. 64 KC w zw. z art. 1047 KPC). Darowizna przedmiotu majątkowego objętego wspólnością ustawową dokonana przez oboje małżonków może być w razie rażącej niewdzięczności obdarowanego w stosunku do jednego z darczyńców skutecznie przez niego odwołana bez zgody drugiego z darczyńców także wówczas, gdy darczyńcy nadal pozostają we wspólności ustawowej. Darczyńcy odwołującemu darowiznę w tych okolicznościach przysługuje legitymacja do wystąpienia z powództwem o zwrot przedmiotu darowizny w odpowiedniej części. Jeżeli małżonkowie dokonali darowizny nieruchomości objętej ich wspólnością ustawową, to w razie śmierci jednego z nich późniejsze odwołanie tej darowizny przez pozostałego przy życiu małżonka dotyczyć może tylko jego udziału w darowanej nieruchomości. Ocena skuteczności odwołania darowizny dokonywana jest według stanu z daty złożenia oświadczenia w tym przedmiocie. Badaniu zatem podlega czy w momencie złożenia tego oświadczenia istniały przesłanki przewidziane w art. 898 § 1 KC. Wyrok uwzględniający powództwo ma charakter wyłącznie deklaratoryjny i jest wynikiem uznania, że fakty przywołane w oświadczeniu o jej odwołaniu spowodowały, że odwołanie darowizny było skuteczne”.

14.(K) Zgodnie z KRO, roszczenia o świadczenia alimentacyjne przedawniają się z upływem:
A. lat dziesięciu,
B. lat trzech,
C. lat dwudziestu.

Prawidłowa odpowiedź: B  (art. 137 § 1 KRO)
Roszczenia o świadczenia alimentacyjne przedawniają się z upływem lat trzech. Niezaspokojone potrzeby uprawnionego z czasu przed wniesieniem powództwa o alimenty sąd uwzględnia zasądzając odpowiednią sumę pieniężną. W uzasadnionych wypadkach sąd może rozłożyć zasądzone świadczenie na raty (art. 137 § 1 i 2 KRO).

Wyrok SO w Sieradzu z 17.7.2013  r., I Ca 252/13:
„Dochodzenie alimentów za okres poprzedzający wytoczenie powództwa dopuszczalne jest tylko w ograniczonym zakresie, bo tylko w wypadku gdy pozostały niezaspokojone potrzeby lub zobowiązania zaciągnięte przez uprawnionego względem osoby trzeciej na pokrycie kosztów wychowania i utrzymania”.

Uchwała SN z 25.11.1968  r., III CZP 65/68, OSNC 1969/5/83:
„Przepis art. 121 pkt 1 KC, w myśl którego w czasie trwania władzy rodzicielskiej bieg przedawnienia co do roszczeń, które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom, nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu, ma zastosowanie także do roszczeń alimentacyjnych. Przedawnienie co do wymienionych roszczeń biegnie nie tylko wtedy, gdy władza rodzicielska nie przysługuje obojgu rodzicom, lecz także wówczas, gdy władza ta nie przysługuje tylko temu z nich, od którego dziecko dochodzi alimentów”.

Bibliografia:
Jędrejek G., Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz aktualizowany, 2018.

[1]  Zob. Jędrejek G., Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz aktualizowany, Komentarz do art. 6 KRO, uwagi 1 i 2.
[2] Ibidem, Komentarz do art. 49 KRO, uwaga 1.
[3] Ibidem, Komentarz do art. 49 KRO, uwaga 7.
[4] Ibidem, Komentarz do art. 20 KRO, uwaga 1.
[5] Ibidem, Komentarz do art. 33 KRO, uwaga 1.
[6] Zob. Ibidem, Komentarz do art. 146 KRO, uwaga 1.
[7] Ibidem.
[8] http://www.trybunal.mkw.pl/Kodeks%20Prawa%20Kanonicznego.pdf.
[9] Zob. Jędrejek G., op. cit., Komentarz do art. 28 KRO, uwaga 3.
[10] Ibidem, Komentarz do art. 31 KRO, uwaga 12.