Kodeks rodzinny i opiekuńczy – pytania na aplikacje prawnicze z opracowaniem i orzecznictwem

autor: Rafał Maciąg – radca prawny

Pytania pochodzą z egzaminów wstępnych na aplikacje adwokacką/radcowską (A/R), notarialną (N) oraz komorniczą (K), które odbyły się 26.9.2020 r.

1. (A/R) Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym, do majątku osobistego każdego z małżonków pozostających w ustawowej wspólności majątkowej należą:
A. dochody z majątku osobistego każdego z małżonków,
B. wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę jednego z małżonków,
C. środki zgromadzone na rachunku pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków.

Prawidłowa odpowiedź: B (art. 33 pkt 7 KRO)
Zgodnie z art. 33 KRO, do majątku osobistego każdego z małżonków należą:
1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;
2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;
3) prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;
4) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;
5) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;
6) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;
7) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;
8) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;
9) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;
10) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Postanowienie SN z 2.6.2017 r., II CSK 722/16, M. Kurman (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne),  Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Orzecznictwo aplikanta, C. H. Beck, Warszawa 2018, s. 29:
„Wierzytelności, które w związku z działalnością gospodarczą w formie przedsiębiorstwa przysługiwały przedsiębiorcy, były wierzytelnościami funkcjonalnie powiązanymi z jego przedsiębiorstwem, a zatem należały do tej masy majątkowej, która tworzyła przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 55¹ KC. Zatem – z chwilą śmierci przedsiębiorcy – nie powinny być z tego majątku przesuwane wyłącznie do jego majątku osobistego i kwalifikowane na podstawie art. 33 pkt 7 KRO”.

2. (A/R) Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym, rozdzielność majątkowa między małżonkami:
A. powstaje z mocy prawa, w razie ubezwłasnowolnienia lub ogłoszenia upadłości jednego z małżonków,
B. powstaje z mocy prawa, w razie umorzenia postępowania upadłościowego dotyczącego jednego z małżonków,
C. nie może powstać z mocy prawa.

Prawidłowa odpowiedź: A (art. 53 § 1 KRO)
Rozdzielność majątkowa powstaje z mocy prawa, w razie ubezwłasnowolnienia lub ogłoszenia upadłości jednego z małżonków (art. 53 § 1 KRO). W razie uchylenia ubezwłasnowolnienia, a także umorzenia, ukończenia lub uchylenia postępowania upadłościowego, między małżonkami powstaje ustawowy ustrój majątkowy (art. 53 § 2 KRO). „Przymusowy ustrój majątkowy powstaje z mocy prawa w razie ubezwłasnowolnienia (całkowitego lub częściowego) oraz ogłoszenia upadłości (w tym także tzw. upadłości konsumenckiej) jednego z małżonków. Skutek w postaci powstania rozdzielności majątkowej następuje z dniem uprawomocnienia się postanowienia o ubezwłasnowolnieniu (art. 521 § 1 KPC) lub z dniem wydania postanowienia o ogłoszeniu upadłości (art. 52 PrUpad). Ustrój przymusowy nie powstaje na skutek otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego wobec małżonka. Przymusowa rozdzielność majątkowa powstała z mocy prawa trwa przez czas istnienia jej przyczyny (ubezwłasnowolnienia lub postępowania upadłościowego). Nie może być uchylona ani zmieniona w drodze umowy majątkowej małżeńskiej. Jest w pełni skuteczna wobec osób trzecich”[1].

3. (A/R) Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym, małżonek rozwiedziony, który wskutek zawarcia małżeństwa zmienił swoje dotychczasowe nazwisko, może powrócić do nazwiska, które nosił przed zawarciem małżeństwa przez oświadczenie złożone:
A. przed sądem w ciągu trzech miesięcy od chwili wydania orzeczenia rozwodu,
B. przed sądem w ciągu miesiąca od chwili uprawomocnienia się orzeczenia rozwodu,
C. przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego lub konsulem w ciągu trzech miesięcy od chwili uprawomocnienia się orzeczenia rozwodu.

Prawidłowa odpowiedź: C (art. 59 KRO)
W ciągu trzech miesięcy od chwili uprawomocnienia się orzeczenia rozwodu małżonek rozwiedziony, który wskutek zawarcia małżeństwa zmienił swoje dotychczasowe nazwisko, może przez oświadczenie złożone przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego lub konsulem powrócić do nazwiska, które nosił przed zawarciem małżeństwa (art. 59 KRO).

Postanowienie SN z 2.2.1978 r., IV CZ 11/78, M. Kurman (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne),  Kodeks…, s. 135:
„Były mąż nie może domagać się odebrania swojej byłej żonie prawa do nazwiska nabytego przez małżeństwo, jako że KRO takiej możliwości nie przewiduje”.

4. (A/R) Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym, na zgodne żądanie małżonków pozostających w separacji sąd orzeka:
A. o rozwiązaniu separacji,
B. o unieważnieniu separacji,
C. o zniesieniu separacji.

Prawidłowa odpowiedź: C (art. 61⁶ § 1 KRO)
Jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd orzekł separację. Jednakże mimo zupełnego rozkładu pożycia orzeczenie separacji nie jest dopuszczalne, jeżeli wskutek niej miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo jeżeli z innych względów orzeczenie separacji byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Jeżeli małżonkowie nie mają wspólnych małoletnich dzieci, sąd może orzec separację na podstawie zgodnego żądania małżonków (art. 61¹ § 1, 2 i 3 KRO). Jeżeli jeden z małżonków żąda orzeczenia separacji, a drugi orzeczenia rozwodu i żądanie to jest uzasadnione, sąd orzeka rozwód. Jeżeli jednak orzeczenie rozwodu nie jest dopuszczalne, a żądanie orzeczenia separacji jest uzasadnione, sąd orzeka separację (art. 61² § 1 i 2 KRO). Przy orzekaniu separacji stosuje się przepisy art. 57 i art. 58 KRO. Orzekając separację na podstawie zgodnego żądania małżonków, sąd nie orzeka o winie rozkładu pożycia. W tym wypadku następują skutki takie, jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy (art. 61³ § 1 i 2 KRO). Orzeczenie separacji ma skutki takie jak rozwiązanie małżeństwa przez rozwód, chyba że ustawa stanowi inaczej. Małżonek pozostający w separacji nie może zawrzeć małżeństwa. Jeżeli wymagają tego względy słuszności, małżonkowie pozostający w separacji obowiązani są do wzajemnej pomocy. Do obowiązku dostarczania środków utrzymania przez jednego z małżonków pozostających w separacji drugiemu stosuje się odpowiednio przepisy art. 60 KRO, z wyjątkiem § 3. Przepisu art. 59 KRO nie stosuje się (art. 61⁴ § 1, 2, 3, 4 i 5 KRO). Na zgodne żądanie małżonków sąd orzeka o zniesieniu separacji. Z chwilą zniesienia separacji ustają jej skutki. Znosząc separację, sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem małżonków (art. 61⁶ § 1, 2 i 3 KRO).

5. (A/R) Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym, w razie przemijającej przeszkody w wykonywaniu władzy rodzicielskiej nad dzieckiem, które pozostaje pod władzą rodzicielską swych rodziców:
A. sąd opiekuńczy obowiązany jest orzec jej zawieszenie,
B. sąd opiekuńczy może orzec jej zawieszenie,
C. władza rodzicielska tych rodziców nad ich dzieckiem ulega zawieszeniu z mocy prawa na czas trwania przeszkody w jej wykonywaniu, a sąd jedynie ustala opiekuna dziecka.

Prawidłowa odpowiedź: B (art. 110 § 1 KRO)
W razie przemijającej przeszkody w wykonywaniu władzy rodzicielskiej sąd opiekuńczy może orzec jej zawieszenie. Zawieszenie będzie uchylone, gdy jego przyczyna odpadnie (art. 110 § 1 i 2 KRO). Uznaje się, że „właściwym kryterium pozwalającym na ocenę, czy przeszkoda ma charakter przemijający czy trwały (który uzasadniałby pozbawienie władzy rodzicielskiej) jest prognoza odpadnięcia przeszkody i powrotu do niezmienionych stosunków rodzinnych”[2].

Wyrok SN z 29.11.1999 r., III CKN 483/98, M. Kurman (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne),  Kodeks…, s. 190-191:
„Przepis art. 110 § 1 KRO dopuszcza możliwość zawieszenia władzy rodzicielskiej w razie przemijającej przeszkody w wykonywaniu uprawnień rodzicielskich, a do takich przeszkód należy m.in. długi wyjazd zagraniczny rodzica, powodujący zerwanie bądź poważne ograniczenie kontaktów z drugim z rodziców oraz z dziećmi.

Przepis art. 110 § 1 KRO wiąże się bezpośrednio z wykonywaniem władzy rodzicielskiej. Jeżeli władza ta służy obojgu rodzicom, to o istotnych sprawach dziecka rozstrzygają oni wspólnie, a w braku porozumienia – rozstrzygnięcie należy do sądu opiekuńczego (art. 97 § 2 KRO). Decyzje opiekuńcze w stosunku do dziecka powinny być podejmowane sprawnie i bez zakłóceń. Temu wymogowi nie może sprostać sytuacja, gdy jeden z rodziców przebywa stale za granicą i jest tam mocno zaangażowany w tworzenie nowych podstaw swojej egzystencji. Współdziałanie rodziców przy wykonywaniu władzy rodzicielskiej staje się wówczas iluzją; władzę tę wykonuje praktycznie rodzic opiekujący się dziećmi i nie powinno dochodzić do zakłóceń w jej wykonywaniu. W konsekwencji zawieszenie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców umożliwia w przedstawionej sytuacji harmonijne wykonywanie uprawnień rodzicielskich drugiemu z nich (por. art. 94 § 1 zd. 2 KRO), a dzieje się to w interesie dziecka. Wypada też zauważyć, iż zawieszenie władzy rodzicielskiej nie jest definitywne i może być uchylone (art. 110 § 2 KRO)”.

Postanowienie SN z 30.4.1998 r., III CKN 148/98, M. Kurman (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne),  Kodeks…, s. 191:
„Jeżeli postanowienie sądu opiekuńczego o zawieszeniu władzy rodzicielskiej nie zostało zaskarżone, to sąd wojewódzki nie może uchylić go z urzędu w postępowaniu odwoławczym”.

6. (N) Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym, z powodu powinowactwa między małżonkami, unieważnienia małżeństwa zawartego bez zezwolenia sądu:
A. może żądać każdy z małżonków,
B. może żądać każdy, kto ma w tym interes prawny,
C. nie można żądać, jeżeli kobieta zaszła w ciążę.

Prawidłowa odpowiedź: A (art. 14 § 1 i 3 KRO)
Artykuł 14 KRO stanowi, że nie mogą zawrzeć ze sobą małżeństwa krewni w linii prostej, rodzeństwo ani powinowaci w linii prostej. Jednakże z ważnych powodów sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa między powinowatymi (§ 1). Unieważnienia małżeństwa z powodu pokrewieństwa między małżonkami może żądać każdy, kto ma w tym interes prawny (§ 2). Unieważnienia małżeństwa z powodu powinowactwa między małżonkami może żądać każdy z małżonków (§ 3).

Jak stwierdza M. Prucnal – Wójcik: „Zakaz zawierania małżeństwa przez bliskich krewnych jest najstarszą z przeszkód małżeńskich. Przeszkoda ta występuje powszechnie w porządkach prawnych państw świata. Źródłem zakazu zawierania małżeństwa między bliskimi krewnymi są względy moralno-etyczne, obyczajowe i eugeniczne. W społeczeństwie polskim i licznych zagranicznych istnieją utrwalone przekonania o sprzeczności z zasadami religijnymi (głównie chrześcijańskimi), moralnymi i etycznymi praktyk zawierania małżeństw między osobami złączonymi ze sobą węzłem pokrewieństwa, szczególnie bliskiego. Względy eugeniczne przemawiające za ustanowieniem małżeńskiej przeszkody pokrewieństwa podyktowane zostały zwiększonym prawdopodobieństwem – w przypadku małżeństw między bliskimi krewnymi – urodzenia potomstwa obciążonego chorobami genetycznymi”[3].

7. (N) Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym, wytoczenie przez prokuratora powództwa o zaprzeczenie ojcostwa, jeżeli wymaga tego dobro dziecko lub ochrona interesu społecznego, jest:
A. dopuszczalne, jeżeli dziecko zmarło po osiągnięciu pełnoletności,
B. dopuszczalne, jeżeli dziecko zmarło przed osiągnięciem pełnoletności, a prokurator wytoczył powództwo do dnia, w którym dziecko osiągnęłoby pełnoletność,
C. dopuszczalne, zarówno wówczas, jeżeli dziecko zmarło przed osiągnięciem pełnoletności, jak i wówczas, gdy dziecko zmarło po osiągnięciu pełnoletności.

Prawidłowa odpowiedź: B  (art. 86 KRO)
Powództwo o ustalenie lub zaprzeczenie ojcostwa oraz ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa może wytoczyć także prokurator, jeżeli wymaga tego dobro dziecka lub ochrona interesu społecznego. Jeżeli dziecko zmarło przed osiągnięciem pełnoletności, prokurator może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa oraz ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa do dnia, w którym dziecko osiągnęłoby pełnoletność. Wytoczenie przez prokuratora powództwa o zaprzeczenie ojcostwa oraz ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa nie jest dopuszczalne, jeżeli dziecko zmarło po osiągnięciu pełnoletności (art. 86 KRO).

Uchwała SN z 27.2.2020 r., III CZP 56/19, http://www.sn.pl/:
„​Powództwo prokuratora, wytoczone w sprawie o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa dokonanego po urodzeniu się dziecka poczętego w następstwie procedury medycznie wspomaganej prokreacji z zastosowaniem komórek rozrodczych pochodzących od anonimowego dawcy, może być oddalone przez sąd jako sprzeczne z zasadami współżycia społecznego”.

8. (N) Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym, jeżeli żadne z rodziców nie może reprezentować dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską, reprezentuje je:
A. prokurator,
B. kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy,
C. opiekun ustanowiony przez sąd opiekuńczy.

Prawidłowa odpowiedź: B (art. 99 § 1 KRO)
Dla dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską, którego żadne z rodziców nie może reprezentować, sąd opiekuńczy ustanawia kuratora reprezentującego dziecko (art. 99 § 1 KRO). Kurator reprezentujący dziecko jest umocowany do dokonywania wszelkich czynności łączących się ze sprawą, również w zakresie zaskarżenia i wykonania orzeczenia. Do czynności kuratora przepisy art. 95 § 3 i 4 oraz art. 154 KRO stosuje się odpowiednio (art. 99 § 2 KRO). Do kuratora reprezentującego dziecko przepisy art. 148, art. 151, art. 152, art. 156, art. 159, art. 164, art. 165 § 2, art. 168-170 i art. 180 § 2 KRO stosuje się odpowiednio (art. 99 § 3 KRO).

Uchwała SN z 9.10.2020 r., III CZP 91/19, http://www.sn.pl/:
„​W sprawie o uchylenie obowiązku alimentacyjnego z powództwa jednego z rodziców sprawującego na podstawie prawomocnego postanowienia sądu opiekuńczego pieczę nad małoletnim dzieckiem, pozwany małoletni powinien być reprezentowany przez kuratora ustanowionego przez sąd opiekuńczy (art. 99 KRO) a nie przez drugiego rodzica, którego władza rodzicielska została ograniczona do określonych obowiązków i uprawnień”.

9. (N) Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym, obowiązek alimentacyjny obciąża:
A. wstępnych przed zstępnymi,
B. wstępnych przed rodzeństwem,
C. rodzeństwo przed wstępnymi.

Prawidłowa odpowiedź: B (art. 129 § 1 KRO)
Obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych przed wstępnymi, a wstępnych przed rodzeństwem; jeżeli jest kilku zstępnych lub wstępnych – obciąża bliższych stopniem przed dalszymi. Krewnych w tym samym stopniu obciąża obowiązek alimentacyjny w częściach odpowiadających ich możliwościom zarobkowym i majątkowym (art. 129 § 1 i 2 KRO). Przepis art. 129 KRO ma charakter bezwzględnie obowiązujący[4].

Wyrok SA w Warszawie z 17.7.2017 r., I ACa 625/16, M. Kurman (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne),  Kodeks…, s. 221:
„Zgodnie z art. 129 § 2 KRO krewnych w tym samym stopniu obciąża obowiązek alimentacyjny w granicach odpowiadających ich możliwościom zarobkowym i majątkowym, a nadto ten obowiązek alimentacyjny ograniczony jest przez obowiązek zaspokajania potrzeb rodziny (art. 27 KRO). Poza tym, gdy sąd orzeka o obowiązku alimentacyjnym dziecka wobec rodzica ma obowiązek ustalić możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanych i dokonać stosunkowego rozdzielenia obowiązku alimentacyjnego, np. między rodzeństwo”.

Wyrok SA w Poznaniu z 15.2.1994 r., I ACr 684/93, M. Kurman (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne),  Kodeks…, s. 222:
„Jeżeli obdarowana należy do krewnych darczyńcy z ustawy zobowiązanych do alimentacji (art. 129 KRO), i chociaż w pierwszej kolejności zobowiązane są dzieci darczyńcy, to gdy nie wykonują one tego obowiązku, co najmniej moralnie zobowiązana jest obdarowana. Okazuje się niewdzięczną, pozostawiając darczyńcę bez koniecznej pomocy”.

10. (K) Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym, do majątku wspólnego małżonków (pozostających w ustawowej wspólności majątkowej) należą:
A. prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy,
B. pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków,
C. wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków.

Prawidłowa odpowiedź: B (art. 31 § 2 pkt 1 KRO)
Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków (art. 31 § 1 KRO).

Do majątku wspólnego należą w szczególności:
1) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;
2) dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;
3) środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;
4) kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2020 r. poz. 266, 321, 568, 695 i 875) (art. 31 § 2 KRO).

Uchwała SN z 19.10.2018 r., III CZP 45/18, http://www.sn.pl/:
„Rzecz nabyta w trakcie trwania małżeństwa, w którym obowiązuje ustawowa wspólność majątkowa, w części ze środków pochodzących z majątku osobistego jednego z małżonków, a w części z ich majątku wspólnego, wchodzi do majątku osobistego małżonka i do majątku wspólnego małżonków w udziałach odpowiadających stosunkowi środków przeznaczonych z tych majątków na jej nabycie, chyba że świadczenie z majątku osobistego lub majątku wspólnego przekazane na nabycie rzeczy miało charakter nakładu, odpowiednio, na majątek wspólny lub osobisty”.

Postanowienie SN z 9.1.2018 r., IV CSK 389/17, M. Kurman (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne),  Kodeks…, s. 16:
„W systemie obowiązującego prawa rodzinnego, przyjmującego jako zasadę reżim ustawowej wspólności majątkowej, można skonstruować domniemanie, według którego określone rzeczy w transakcji dokonywanej przez jednego tylko z małżonków zostały nabyte z majątku dorobkowego w interesie (na rzecz) ustawowej majątkowej wspólności małżeńskiej. Natomiast nabycie określonej rzeczy z majątku odrębnego małżonka musi wynikać wyraźnie nie tylko z oświadczenia współmałżonka”.

Uchwała SN z 7.7.2016 r., III CZP 32/16, M. Kurman (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne),  Kodeks…, s. 17:
„Jeżeli wkład wniesiony do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością należy do majątku wspólnego wspólnika i jego małżonka, również udział w spółce objęty przez wspólnika wchodzi w skład tego majątku”.

11. (K) Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym, rozdzielność majątkowa ustanowiona przez sąd powstaje między małżonkami:
A. zawsze z dniem uprawomocnienia się wyroku,
B. zawsze z dniem wytoczenia powództwa,
C. z dniem oznaczonym w wyroku, który ją ustanawia; w wyjątkowych wypadkach sąd może ustanowić rozdzielność majątkową z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa, w szczególności, jeżeli małżonkowie żyli w rozłączeniu.

Prawidłowa odpowiedź: C (art. 52 § 2 KRO)
Zgodnie z art. 52 KRO, z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej (§ 1). Ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej może żądać także wierzyciel jednego z małżonków, jeżeli uprawdopodobni, że zaspokojenie wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym wymaga dokonania podziału majątku wspólnego małżonków (§ 1a). Rozdzielność majątkowa powstaje z dniem oznaczonym w wyroku, który ją ustanawia. W wyjątkowych wypadkach sąd może ustanowić rozdzielność majątkową z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa, w szczególności, jeżeli małżonkowie żyli w rozłączeniu (§ 2). Ustanowienie rozdzielności majątkowej przez sąd na żądanie jednego z małżonków nie wyłącza zawarcia przez małżonków umowy majątkowej małżeńskiej. Jeżeli rozdzielność majątkowa została ustanowiona na żądanie wierzyciela, małżonkowie mogą zawrzeć umowę majątkową małżeńską po dokonaniu podziału majątku wspólnego lub po uzyskaniu przez wierzyciela zabezpieczenia, albo zaspokojenia wierzytelności, lub po upływie trzech lat od ustanowienia rozdzielności (§ 3).

Jak zauważa J. Pawliczak: „Sądowe ustanowienie rozdzielności majątkowej ma skutek wobec osób trzecich (art. 435 § 1 w zw. z art. 452 KPC). Skutek ten może zostać rozciągnięty w czasie na okres poprzedzający wydanie wyroku (art. 52 § 2 KRO). Tymczasem małżonek może powoływać się względem innych osób na umowę majątkową małżeńską (w tym ustanawiającą rozdzielność majątkową), tylko wtedy, gdy jej zawarcie oraz rodzaj były tym osobom wiadome (art. 47¹ KRO). Małżeńskiej umowie majątkowej nie można nadać skutku wstecznego (…). Z treści art. 52 § 2 zd. 2 KRO, a także dotychczasowego orzecznictwa wynika, że regułą powinno być ustanowienie przez sąd rozdzielności majątkowej z dniem mieszczącym się między dniem wytoczenia powództwa a dniem wydania wyroku”[5].

Uchwała SN z 23.2.2018 r., III CZP 103/17, M. Kurman (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne),  Kodeks…, s. 94:
„Umowa małżonków o częściowym podziale majątku wspólnego, zawarta przed ustanowieniem przez sąd rozdzielności majątkowej z dniem poprzedzającym zawarcie tej umowy (art. 52 § 2 KRO), jest ważna”.

Uchwała SN z 14.4.1994 r., III CZP 44/94, M. Kurman (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne),  Kodeks…, s. 105:
„Orzekanie o zniesieniu małżeńskiej wspólności majątkowej z datą wsteczną jest dopuszczalne także po prawomocnym rozwiązaniu związku małżeńskiego przez rozwód, jeżeli powództwo zostało wytoczone przed tą datą”.

Postanowienie SN z 8.10.2014 r., II CZ 55/14, M. Kurman (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne),  Kodeks…, s. 95:
„Zgodnie z art. 52 § 2 KRO rozdzielność majątkowa powstaje z dniem oznaczonym w wyroku, który ją ustanawia, a tylko w wyjątkowych wypadkach sąd może ustanowić rozdzielność majątkową z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa. W każdym zatem wypadku orzekając o ustanowieniu rozdzielności majątkowej sąd obowiązany jest z urzędu oznaczyć dzień jej ustanowienia. Wyrok ustanawiający rozdzielność majątkową z dniem późniejszym niż żądany przez powoda zawiera negatywne rozstrzygnięcie co do żądania ustanowienia rozdzielności z datą wcześniejszą, bez potrzeby jednak oddalenia powództwa w tym zakresie. Nie jest to wszak orzekanie ponad żądanie. Granice związania oznaczone w art. 321 § 1 KPC nie obejmują określonej w żądaniu daty, z jaką według powoda rozdzielność majątkowa winna być ustanowiona”.

Wyrok SN z 14.4.2011 r., IV CSK 460/10, http://www.sn.pl/:
„Zawarcie przez małżonków umowy o ustanowieniu rozdzielności majątkowej nie powoduje utraty uprawnienia, stanowiącego podstawę uprzednio wniesionego powództwa o ustanowienie rozdzielności majątkowej z dniem wcześniejszym niż wytoczenie tego powództwa”.

12. (K) Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym, z chwilą zniesienia separacji powstaje między małżonkami ustawowy ustrój majątkowy, jednakże sąd orzeka o utrzymaniu między małżonkami rozdzielności majątkowej:
A. na wniosek jednego z małżonków,
B. z urzędu,
C. na zgodny wniosek małżonków.

Prawidłowa odpowiedź: C (art. 54 § 2 KRO)
Orzeczenie separacji powoduje powstanie między małżonkami rozdzielności majątkowej. Z chwilą zniesienia separacji powstaje między małżonkami ustawowy ustrój majątkowy. Na zgodny wniosek małżonków sąd orzeka o utrzymaniu między małżonkami rozdzielności majątkowej (art. 54 § 1 i 2 KRO).

Wyrok SO w Olsztynie z 11.12.2013 r., VI RCa 260/13, http://orzeczenia.ms.gov.pl/:
„Nie ma (…) możliwości ukształtowania na nowo ustroju majątkowego małżeńskiego po prawomocnym orzeczeniu separacji czy rozwodu w postępowaniu zainicjowanym już po zakończeniu postępowania w sprawie o separację czy rozwód”.

13. (K) Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym, w razie niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio życiu matki dziecka lub mężczyzny, od którego dziecko pochodzi, oświadczenie konieczne do uznania ojcostwa może zostać zaprotokołowane przez:
A. adwokata,
B. komornika sądowego,
C. notariusza.

Prawidłowa odpowiedź: C (art. 74 § 1 KRO)
W razie niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio życiu matki dziecka lub mężczyzny, od którego dziecko pochodzi, oświadczenie konieczne do uznania ojcostwa może zostać zaprotokołowane przez notariusza albo złożone do protokołu wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy. Przepisy art. 73 § 1-3 KRO stosuje się odpowiednio. Protokół podpisuje osoba, która przyjęła oświadczenie, oraz osoba, która je złożyła, chyba że nie może ona go podpisać. Przyczynę braku podpisu należy podać w protokole. Protokół zawierający oświadczenie konieczne do uznania ojcostwa powinien być niezwłocznie przekazany do urzędu stanu cywilnego właściwego do sporządzenia aktu urodzenia dziecka. Jeżeli oświadczenie konieczne do uznania ojcostwa zostało złożone przed urodzeniem dziecka poczętego, lecz nieurodzonego, protokół zawierający to oświadczenie jest przekazywany do urzędu stanu cywilnego właściwego ze względu na miejsce sporządzenia aktu urodzenia matki dziecka lub do urzędu stanu cywilnego właściwego dla miasta stołecznego Warszawy – gdy rejestracja urodzenia matki nie nastąpiła na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (art. 74 § 1, 2, 3 i 4  KRO).

14. (K) Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym, roszczenia o świadczenia alimentacyjne przedawniają się z upływem lat:
A. dwóch,
B. trzech,
C. pięciu.

Prawidłowa odpowiedź: B (art. 137 § 1 KRO)
Zgodnie z art. 137 KRO, roszczenia o świadczenia alimentacyjne przedawniają się z upływem lat trzech (§ 1). Niezaspokojone potrzeby uprawnionego z czasu przed wniesieniem powództwa o alimenty sąd uwzględnia zasądzając odpowiednią sumę pieniężną. W uzasadnionych wypadkach sąd może rozłożyć zasądzone świadczenie na raty (§ 2).

Wyrok SO w Sieradzu z 17.7.2013 r., I Ca 252/13, M. Kurman (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne),  Kodeks…, s. 244:
„Ustanowienie 3-letniego terminu przedawnienia roszczeń alimentacyjnych nie oznacza, iż w każdym wypadku uprawniony będzie mógł wystąpić z roszczeniem o zasądzenie świadczeń za cały ten okres (tzn. za okres 3 lat przed wniesieniem pozwu). Uprawniony będzie mógł domagać się zasądzenia zaległych świadczeń w takim zakresie, w jakim służyć one będą zaspokojeniu jego bieżących potrzeb. Zgodnie bowiem z zasadą pro praeterito nemo alitur obowiązek alimentacyjny wygasa w zakresie już zaspokojonych potrzeb uprawnionego”.

15. (K) Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym, gdy małoletni (który nie został ubezwłasnowolniony całkowicie) pozostający pod opieką osiągnie pełnoletność albo gdy przywrócona zostanie nad nim władza rodzicielska, opieka ustaje:
A. na wniosek opiekuna,
B. na wniosek pozostającego pod opieką,
C. z mocy prawa.

Prawidłowa odpowiedź: C (art. 170 KRO)
Z ważnych powodów sąd opiekuńczy może na żądanie opiekuna zwolnić go z opieki. Sąd opiekuńczy zwolni opiekuna, jeżeli z powodu przeszkód faktycznych lub prawnych opiekun jest niezdolny do sprawowania opieki albo dopuszcza się czynów lub zaniedbań, które naruszają dobro pozostającego pod opieką. Jeżeli sąd opiekuńczy nie postanowił inaczej, opiekun obowiązany jest prowadzić nadal pilne sprawy związane z opieką aż do czasu jej objęcia przez nowego opiekuna (art. 169 § 1, 2 i 3 KRO). Gdy małoletni osiągnie pełnoletność albo gdy przywrócona zostanie nad nim władza rodzicielska, opieka ustaje z mocy prawa (art. 170 KRO). Jeżeli w chwili ustania opieki zachodzi przeszkoda do natychmiastowego przejęcia zarządu majątkiem przez osobę, która pozostawała pod opieką, albo przez jej przedstawiciela ustawowego lub spadkobierców, opiekun obowiązany jest nadal prowadzić pilne sprawy związane z zarządem majątku, chyba że sąd opiekuńczy postanowi inaczej (art. 171 KRO). W razie zwolnienia opiekuna lub ustania opieki opiekun obowiązany jest złożyć w ciągu trzech miesięcy rachunek końcowy z zarządu majątkiem. Do rachunku końcowego stosuje się odpowiednio przepisy o rachunku rocznym (art. 172 § 1 i 2 KRO). Sąd opiekuńczy może zwolnić opiekuna od obowiązku składania rachunku końcowego (art. 173 KRO). Niezwłocznie po swym zwolnieniu lub po ustaniu opieki opiekun obowiązany jest oddać osobie, która pozostawała pod opieką, albo jej przedstawicielowi ustawowemu lub spadkobiercom zarządzany przez siebie majątek tej osoby (art. 174 KRO).

Wyrok SA w Łodzi z 28.3.2014 r., I ACa 1278/13, M. Kurman (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne),  Kodeks…, s. 260:
„Od pojęcia »mienia« należy jednak odróżnić pojęcie »majątek«. Choć terminy te niekiedy uznaje się za tożsame, to jednak nie mają one identycznego zakresu pojęciowego. W doktrynie przyjmuje się bowiem, że wyraz majątek używany jest w dwóch znaczeniach: węższym, oznaczającym tylko aktywa, czyli prawa majątkowe posiadane przez podmiot, co może być utożsamiane z pojęciem mienia, oraz w znaczeniu szerszym, oznaczającym ogół praw i obowiązków majątkowych podmiotu prawa. Majątkiem są składniki mienia dające się wyodrębnić jako zespół aktywów ale i zespół pasywów, będących przedmiotem obrotu, dziedziczenia, podstawą odpowiedzialności za zobowiązania, itp.”.

Bibliografia:

Kurman M. (wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne),  Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Orzecznictwo aplikanta, C. H. Beck, Warszawa 2018
Osajda K. (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, t. V, C. H. Beck,  Warszawa 2017

[1] J. Pawliczak, w: K. Osajda (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, t. V , C. H. Beck,  Warszawa 2017, s. 612.
[2] J. Słyk, w: K. Osajda (red.), Kodeks…, s. 1298.
[3] M. Prucnal – Wójcik, w: K. Osajda (red.), Kodeks…, s. 137.
[4] Zob. J. Pawliczak, w: K. Osajda (red.), Kodeks…, s. 1499.
[5] J. Pawliczak, w: K. Osajda (red.), Kodeks…, s. 586 i 597.