Nadzwyczajne zaostrzenie kary i jego ewolucja w prawie karnym skarbowym

Autor artykułu: Andrzej Piaseczny  

Instytucja nadzwyczajnego zaostrzenia kary oznacza możliwość jej orzeczenia, w odniesieniu do pewnych wypadków, w granicach szerszych, niż jest to przewidziane w sankcji przepisu określającego dane przestępstwo w części szczególnej kodeksu. Ratio legis tej instytucji wynika z przekonania, że są takie wypadki popełnienia czynu, w razie wystąpienia których przewidziana w sankcji przepisu „zwyczajna” kara nie będzie adekwatna do jego społecznej szkodliwości. Stąd potrzeba upoważnienia sądu do nadzwyczajnego wymiaru. Takie zaostrzenie kary można ustawowo regulować w różny sposób. Jedną z możliwości jest wyłączenie stosowania kar łagodniejszych przewidzianych alternatywnie za dane przestępstwo, a kolejną ‒ orzeczenie innej kary obok tej przewidzianej w sankcji.

Współcześnie najczęściej nadzwyczajne obostrzenie kary odbywa się poprzez przesunięcie ustawowych granic wymiaru kary w górę, przy czym może to dotyczyć tylko minimum ustawowego zagrożenia albo tylko jego maksimum bądź też obu tych granic jednocześnie. Gdy ustawodawca podnosi tylko dolną granicę ustawowego zagrożenia, następuje zawężenie sądowego wymiaru kary. Gdy zaś podnosi tylko górną granicę, przeciwnie ‒ zakres ten ulega poszerzeniu. Ustawa niejednokrotnie w różnym stopniu ogranicza swobodę sędziowską, przewidując w pewnych przypadkach obowiązek zastosowania nadzwyczajnego zaostrzenia kary, w innych nadając tej instytucji tylko charakter fakultatywny.

Zastosowanie instytucji nadzwyczajnego zaostrzenia kary ma miejsce nie tylko w powszechnym prawie karnym, ale także w prawie karnym skarbowym, gdzie przeszło interesującą ewolucję. Przedstawieniu tej instytucji w historycznym rozwoju, jak również dokonaniu typologii wypadków uzasadniających zastosowanie nadzwyczajnego obostrzenia kary oraz reguł zaostrzania w przypadku przestępstw karnoskarbowych poświęcone będzie niniejsze opracowanie.

Regulacje karnoskarbowe obowiązujące w Polsce od odzyskania niepodległości
Na terenach trzech byłych zaborów po odzyskaniu niepodległości obowiązywały ustawy karne państw zaborczych, w tym także dotyczące przestępstw karnoskarbowych^[1]:

1) austriacka ustawa karna skarbowa z 11.7.1835 r. (Zbiór ustaw politycznych t. 63 nr 112) i powszechna ustawa karna austriacka z 27.5.1852 r. wraz z nowelą z 17.12.1862 r. dotyczącą niektórych uzupełnień ustawy karnej;
2) postanowienia skarbowo-karne ustaw rosyjskich (tomy V i VI Zbioru praw rosyjskich), KK rosyjski z 1903 r. (tzw. Kodeks Tagancewa)^[2];
3) niemiecka związkowa ustawa celna z 1.7.1869 r., pruska ustawa o postępowaniu karnym administracyjnem w sprawach celnych i podatków pośrednich z 26.7.1897 r. oraz KK niemiecki z 15.5.1871 r., pruska ustawa z dnia 26.7.1897 r. o postępowaniu karnym administracyjnym w sprawach celnych i podatków pośrednich (zbiór ustaw s. 237), część III ustawy niemieckiej z 13.12.1919 r. obowiązująca na Górnym Śląsku, przy czym w 1922 r. na obszarze byłego zaboru pruskiego obowiązywało z małymi zmianami ustawodawstwo skarbowe Rzeszy Niemieckiej i Państwa Pruskiego^[3].

Wielość regulacji prawnych utrudniała zdobywanie i zabezpieczenie środków finansowych na funkcjonowanie odrodzonego państwa, w związku z czym podjęto prace rządowe nad stworzeniem jednolitej dla całego kraju ustawy karnoskarbowej. Ich efektem było wniesienie już w 1925 r. do Sejmu przez Ministra Skarbu projektu stosownego aktu^[4], który zawierał zarówno przepisy materialnoprawne (część ogólną i szczególną), jak i przepisy procesowe (administracyjne i karne).

Prace parlamentarne zakończyły się ogłoszeniem w 1926 r. Ustawy karnej skarbowej^[5] mającej zastosowanie również do nierozstrzygniętych ostatecznie spraw dotyczących przestępstw popełnionych przed datą jej wejścia w życie^[6]. Zakres kryminalizacji przewidziany w tej ustawie był szeroki i obejmował czyny polegające na naruszeniu przepisów w przedmiocie opłat celnych i obrotu towarowego z zagranicą (art. 1.1), monopolu tytoniowego (art. 1.2), monopolu spirytusowego oraz opodatkowania kwasu octowego i drożdży prasowanych (art. 1.3), monopolu solnego (art. 1.4), monopolu zapałczanego oraz opodatkowania zapalniczek (art. 1.5), państwowej wyłączności loterii (art. 1.6), podatku (akcyzy) od piwa (art. 1.7), podatku od wina i miodu syconego (art. 1.8), podatku od cukru (art. 1.9), podatku od olejów mineralnych i przetworów z nich (tzw. przetwory naftowe) (art. 1.10), podatku od węgla (art. 1.11), podatku od kart do gry (art. 1.12), wyrobu, sprzedaży i używania sztucznych substancji słodkich (sacharyny) (art. 1.13.), patentów akcyzowych (art. 1.14), obrotu towarowego z Wolnym Miastem Gdańskiem (art. 1.15).

Uzasadniając stosowanie kar kryminalnych za występki skarbowe, podnoszono, że: „Kara w prawie karnoskarbowem następuje nie tylko w interesie publicznym ze względu na wymiar sprawiedliwości, ale w pierwszym rzędzie, i to w dominujący sposób, w interesie ukróconego, poszkodowanego Skarbu Państwa, który (…) jest fiskalnie naruszonym w swych prawach skarbowych, w swych regaljach, monopolach oraz w swem prawie poboru opłat i podatków, z których czerpie swe dochody”^[7].

Należy podkreślić, że ustawa ta, chociaż w sankcjach za poszczególne przestępstwa przewidywała wyłącznie kary pieniężne, to dopuszczała w kilku przypadkach dodatkowo orzeczenie kary aresztu w razie okoliczności obciążających. Dotyczyło to przede wszystkim recydywistów, przestępców zawodowych, jak też osób (trzech lub więcej) działających w porozumieniu, z tym że w takiej konfiguracji dotyczyło tylko przestępstw naruszenia przepisów w zakresie opłat celnych i obrotu towarowego z zagranicą oraz obrotu towarowego z Gdańskiem^[8]. W przypadkach popełnienia w tzw. bandzie innych przestępstw zaostrzenie kary (przez orzeczenie dodatkowo kary aresztu w wymiarze od tygodnia do 6 mies.) miało charakter fakultatywny. Surowszą odpowiedzialność (orzeczenie również aresztu do 6 mies.) wskazano nadto w art. 28 wobec sprawcy, który przy popełnieniu przestępstwa zaopatrzony był w broń lub inne narzędzie celem zagrożenia osobistemu bezpieczeństwu organów władzy powołanych do przeciwdziałania przestępstwu, ale trzeba było wykazać, że „zaopatrzył się w nie w celach czynnego przeciwstawienia się organom władzy”^[9]. Możliwość podwyższenia kary aresztu do 1 roku istniała przy naruszeniu przepisów w przedmiocie opłat celnych i obrotu towarowego z zagranicą. Artykuł 29 przewidywał zaostrzenie (polegające na wymierzeniu dodatkowo aresztu od 2 do 6 tygodni) dla sprawców, którzy mieli zapewnioną „ze strony trzeciej korzyść z przestępstwa nawet na wypadek nieudania się tegoż”, jak też zapewnienie pokrycia strat, szkód i kosztów z popełnienia wynikłych. Określono także odpowiedzialność, gdy „wynikłe z przestępstwa straty i szkody ponieść miała spółka zawiązana przez dwie lub więcej osób do stałego popełniania pewnego rodzaju przestępstw”. Zaostrzenie miało zastosowanie do każdego ze wspólników i obok sankcji za współudział wymierzano także karę więzienia do lat 3, „o ile inne przepisy nie przewidują za to surowszej kary[10]”. Należy dodać, że zgodnie z art. 238 na obszarze obowiązywania KK niemieckiego z 1871 r. zamiast aresztu powyżej 6 tyg. należało wymierzać karę więzienia, a na obszarze byłego zaboru austriackiego zamiast więzienia ‒ areszt ścisły.

Po sześciu latach doświadczeń weszła w życie kolejna UKS^[11], w której W. Wolter, odnosząc się do tego aktu, stwierdził: „Wielkie znaczenie, jakie posiada należycie zaopatrzony skarb państwa, powoduje, że represja karna sięga tu daleko; w niektórych wypadkach kary są ostre, a wobec tego cięższe przestępstwa przekazane zostały kompetencji władz sądowych”^[12], przy czym: „Nadzwyczajne obostrzenie kary może przybrać formę »podwyższenia« kary i formę »dodania« drugiej kary”[13].

Ustawa ta również przewidywała nadzwyczajne obostrzenie. Z przepisu art. 23 wynikało[14], że w razie wystąpienia okoliczności obciążających należało wymierzyć skazanemu wielokrotność przewidzianej w sankcji kary pieniężnej, stanowiącej z kolei wielokrotność uszczuplonego podatku/opłaty (art. 13). Jako podstawę stosowania surowszej represji utrzymano recydywę karnoskarbową skutkującą dodatkowym wymiarem kary aresztu od miesiąca do roku, a także popełnienie przestępstwa w porozumieniu z dwiema lub więcej osobami, polegającego na naruszeniu przepisów dotyczących opłat celnych i obrotu towarowego z zagranicą, w tym z Wolnym Miastem Gdańskiem. Wówczas nadzwyczajne obostrzenie polegało na tym, że obok kar za przestępstwo wymierzano areszt do 1 roku. W przypadku naruszenia innych przepisów kara dodatkowa nie mogła przekroczyć 6 mies. aresztu i jej wymierzenie zależało od swobodnego uznania „władzy orzekającej”. Artykuły 28 i 29 były powtórzeniem artykułów 28 i 29 UKS z 1926 r.

Kolejnym aktem prawnym uchwalonym w omawianym zakresie był dekret Prawo karne skarbowe^[15]. Jak wskazywano: „Ustawodawstwo Niepodległej Polski kroczy również drogą stopniowego obostrzania sankcji. Pierwsza polska Ustawa karna skarbowa z 1926 r. nie zna zupełnie kary więzienia, w UKS z 1932 r. pojawiła się ona przy jednym tylko przestępstwie potajemnego wyroby spirytusu; w PKS z 1936 r. karę więzienia spotykamy już bardzo często”^[16]. Oprócz tej tendencji we wskazanej ustawie zaobserwować można dostosowywanie przepisów w zakresie wymiaru sankcji do przepisów KK z 1932 r., który wychodząc, jak podkreślano, „z założenia indywidualizacji kary, uznając konieczność pozostawienia dużej swobody sędziemu dla realizowania tego celu, przyjął system określania sankcji w granicach »od – do« (…). PKS poszło śladem systemu przyjętego w KK”^[17]. PKS przewidywał także przesłanki obciążające skutkujące zwiększonym wymiarem kary, w tym zmodyfikował ujęcie recydywy w porównaniu z uprzednimi regulacjami, a do jej przyjęcia wystarczyło, by sprawca popełnił tylko jeden umyślny występek skarbowy tego samego rodzaju co poprzedni po odbyciu przynajmniej 1/3 kary.

Powojenne regulacje karnoskarbowego zaostrzenia wymiaru kary
Prawo karne skarbowe z 1947 r.^[18] było pierwszym w dziejach Polski Ludowej aktem z dziedziny prawa karnego skarbowego. Konieczność jego przyjęcia wynikała z dokonujących się zmian geopolitycznych kraju, a nowo przyjęte przepisy oparte zostały generalnie na ustawach międzywojennych, przy czym „z PKS z 1936 r. przejęto, z drobnymi zmianami, przepisy materialne i procesowe, a z ordynacji podatkowej z 1934 r. wykorzystano przepisy dotyczące przestępstw podatkowych, poddając je zmianom i uzupełniając”^[19]. Zaostrzenie kary w myśl art. 27 następowało poprzez obligatoryjne dodanie i wymierzenie kary aresztu lub więzienia w wymiarze do lat 2, niezależnie od kary przewidzianej w przepisach części szczególnej.

Kolejnym aktem prawnym dostosowywanym do zmieniających się w kraju o ustroju socjalistycznym realiów i warunków życia była ustawa z 1960 r.^[20]. Ta stosunkowo częsta zmiana prawa skarbowego wynikała z szybkiej dezaktualizacji przepisów karnoskarbowych wynikającej z pogłębiania się rozbieżności systemu prawa finansowego i prawa karnego. Ważnym powodem reformy były też coraz powszechniejsze „nadużycia podatkowe i celne, które wskazywały na niedostateczną skuteczność sankcji prawa karnego skarbowego. Dysproporcja między społecznym niebezpieczeństwem przestępczości skarbowej dla interesu finansowego Państwa a ustanowionymi w PKS z 1947 r. karami wyglądała szczególnie jaskrawo w porównaniu z bardzo surowymi sankcjami ustalonymi w latach 1958‒1959 w zakresie wzmożonej ochrony mienia społecznego. (…) Postulat przezwyciężenia tendencji do liberalnego karania sprawców przestępstw skarbowych wiązał się z koniecznością zaostrzenia środków i metod zwalczania tej przestępczości”^[21]. W UKS z 1960 r. po raz pierwszy wśród podstaw do zastosowania instytucji nadzwyczajnego wymiaru użyto pojęcia: „osoba, która z popełnienia występków skarbowych uczyniła sobie stałe źródło dochodu”, w miejsce określenia: „przestępca zawodowy”. Nadto art. 25[22] wymieniał wypadki obligatoryjnego obostrzenia kary. Wówczas sprawca podlegał: 1) karze aresztu do lat 5 w miejsce przewidzianej za ten czyn kary pozbawienia wolności, 2) karze aresztu do lat 3, jeżeli czyn zagrożony był tylko karą grzywny. Surowszy wymiar kary więzienia polegał na określeniu jej dolnego progu na minimum 2 lata aż do 15 lat. Był on również przewidziany dla sprawcy, który bez zezwolenia lub wbrew jego warunkom m.in. kupował lub sprzedawał zagraniczne środki płatnicze, złoto lub platynę, a także będąc krajowcem dewizowym zawierał bądź dokonywał operacji finansowych z cudzoziemcem dewizowym, jak też wobec tego, kto wywoził zagraniczne środki płatnicze, złoto lub platynę czy narażał Skarb Państwa na uszczuplenie cła bądź dopuszczał się paserstwa celnego. W tych przypadkach oraz gdy sprawca uczynił sobie z popełniania przestępstw stałe źródło dochodu, jak też gdy popełniał występek skarbowy wartości szczególnie dużej lub narażał Skarb Państwa na uszczuplenie należności w wysokości ponad 100 000 zł, na podstawie § 5 art. 25 UKS określono możność orzeczenia przez sąd przepadku majątku sprawcy w całości lub części. Wkrótce okazało się, że przepisy UKS pozostawały w tyle za rozwojem systemu podatkowego, a sztucznie utrzymywany system reglamentacyjny dóbr konsumpcyjnych nie nadążał za zwiększającymi się potrzebami społecznymi, co skutkowało konfliktami na linii obywatel – państwo w zakresie przestępstw celnych, dewizowych oraz nadużyć podatkowych. Nie były w stanie sprostać wymaganiom czasów i dlatego należało dokonać kolejnej zmiany ustawowej, także w związku z wejściem w życie dnia 1.1.1970 r. nowego Kodeksu karnego^[23]. W 1971 r. uchwalono kolejną UKS^[24], również przewidującą surowsze wymiary kary. W art. 26 uregulowano, że nadzwyczajne obostrzenie kary ma zawsze charakter obligatoryjny, natomiast „stopień zaostrzenia kary w granicach podwyższonego zagrożenia został pozostawiony uznaniu sądu”^[25]. Instytucja ta miała zastosowanie przy zaistnieniu przesłanek z art. 24 § 1 i art. 25 § 1. Jak podnoszono w doktrynie: „Wysokość ustawowej górnej granicy kary grzywny za przestępstwa skarbowe jest właściwie nieograniczona. Zwłaszcza (…) grzywny z oznaczeniem jej wielokrotności”^[26].

UKS z 1971 r. była wielokrotnie nowelizowana w latach 1972‒1999[27], w efekcie czego stała się na przestrzeni lat „konglomeratem przepisów prawnych powstałych w różnych ustrojach i różnych okresach, wewnętrznie i zewnętrznie niezharmonizowanym ‒ wymagającym gruntownej reformy w celu dostosowania do warunków demokratycznego państwa prawnego, opartego na społecznej gospodarce rynkowej i na standardach europejskich czy nawet międzynarodowych”^[28]. Kolejne korekty wymuszane były zarówno przez zmiany ustrojowe państwa, jak i liczne modyfikacje przepisów szeroko rozumianego prawa finansowego. „Hiperinflacja końca lat 80. i początku lat 90. XX w. oraz galopująca dewaluacja sprawiły, że posługiwanie się w prawie karnym skarbowym (…) kwotowymi kryteriami oceny wagi czynu stało się bardzo kłopotliwe, gdyż nie odzwierciedlało rzeczywistej społecznej szkodliwości czynów popełnianych w danym czasie. (…) Zmuszało to ustawodawcę do dokonywania stosunkowo częstych zmian, które miały tę wadę, że zaraz po ich wejściu w życie czyniły regulację karną skarbową nadmiernie surową, a tylko przez krótki czas odpowiednią do popełnianych czynów, by za chwilę uczynić ją ponownie nadmiernie łagodną lub zbyt surową (…)”^[29]. Ostatnią nowelą^[30] w zakresie surowszego karania ustawodawca zmienił kwotowe określniki, zastępując je pojęciami „wartość przedmiotu czynu jest duża” i „uszczuplenie należności państwowej dużej wartości”, dookreślił formy zorganizowania z „grupy przestępczej” na „zorganizowaną grupę albo związek mający na celu popełnianie przestępstw skarbowych”, dodał formę popełnienia przestępstwa przy użyciu przemocy lub groźby jej użycia, zakreślił nowy rodzaj możliwości popełnienia przestępstwa przez nadużycie zależności lub wykorzystanie krytycznego położenia innej osoby i nakłonienie tejże do sprawstwa czynu zabronionego. Kolejną nową przesłanką ekstraordynaryjnego wymiaru kary była konstrukcja tzw. czynu ciągłego. Przy zaistnieniu wskazanych przesłanek sąd musiał stosować określony wymiar kary, a ustawodawca przewidywał odstąpienie jedynie, gdy uszczuplony podatek został w całości zapłacony przed zamknięciem przewodu sądowego w I instancji.

Pomimo licznych zmian polskie regulacje karnoskarbowe nie tylko nadal były niewystarczająco dostosowane do charakteryzujących się dużą dynamiką zmian geopolitycznych, ustrojowych oraz ekonomicznych, lecz ponadto wyraźnie odstawały od europejskich standardów w zakresie przestrzegania zasad demokratycznego państwa prawnego. W związku z tym w projekcie nowej ustawy z 1999 r. „po raz pierwszy od 70 lat wyłączono całkowicie kompetencję finansowych organów orzekających (…) od orzekania o winie i karze za przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe zagrożone wyłącznie karą grzywny”^[31]. Projekt^[32] przewidywał przy zastosowaniu nadzwyczajnego zaostrzenia kary możliwość pozbawienia praw publicznych przy skazaniu na karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3.

KKS z 1999 r.^[33] w swojej pierwotnej wersji zrezygnował z obligatoryjności w stosowaniu surowszego wymiaru kary, „zmieniając także jej nazwę z »zaostrzenia« na »obostrzenie«”^[34]. Przepisy tej materii zamieszczono w art. 37 i 38 KKS, a kolejną zmianą^[35] nadano im nowe brzmienie, lecz zasadnicza zmiana polegała na powrocie do obligatoryjnego stosowania instytucji ekstraordynaryjnych reguł wymiaru kary.

Celem następnej nowelizacji^[36] było surowsze karanie sprawców przestępstw związanych z obrotem tzw. pustymi fakturami, niedokumentującymi rzeczywistych przebiegów procesów gospodarczych (dodano pkt 1a do art. 37 § 1, wprowadzając tym samym do grupy przestępstw objętych obostrzeniem również te, w których kwota podatku wynikająca z faktury (faktur) była dużej wartości).

W świetle aktualnie obowiązującego przepisu art. 37 KKS instytucja nadzwyczajnego zaostrzenia kary, ogólnie rzecz biorąc, może mieć zastosowanie w ośmiu przypadkach, tj. przy umyślnym popełnieniu przestępstwa skarbowego powodującym szkodę „o dużej wartości”, uczynieniu stałego źródła dochodu z przestępstw, popełnieniu ich w zorganizowanej grupie lub związku przestępczym, z użyciem przemocy lub wspólnie z osobą, która przemocy używa lub nią grozi, przy nadużyciu stosunku zależności lub wykorzystaniu krytycznego położenia innej osoby oraz w dwóch przypadkach recydywy specjalnej.

Aktualnie art. 38 przewiduje następujące sposoby obostrzenia kar. Gdy przestępstwo skarbowe jest zagrożone tylko karą grzywny do 360 stawek dziennych, można orzec karę pozbawienia wolności do 6 mies. albo karę ograniczenia wolności. Jeżeli zagrożone jest tylko karą grzywny powyżej 360 stawek dziennych ‒ karę pozbawienia wolności do 1 roku albo karę ograniczenia wolności. Nie jest wyłączona możliwość orzeczenia również grożącej za dane przestępstwo grzywny.

Gdy przestępstwo zagrożone jest natomiast karą pozbawienia wolności, wówczas kara ta musi zostać wymierzona powyżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia, lecz nie niższej niż 1 miesiąc, aż do górnej granicy zagrożenia zwiększonego o połowę. Wówczas z takim samym obostrzeniem sąd może wymierzyć równolegle grzywnę grożącą za dane przestępstwo.

Natomiast w enumeratywnie określonych przypadkach, gdy kwota uszczuplonej należności publicznoprawnej lub wartość przedmiotu czynu zabronionego bądź kwota podatku wynikająca z faktury przekracza tysiąckrotność minimalnego wynagrodzenia, tzn. wielką wartość, wówczas kara pozbawienia wolności musi być wymierzona powyżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia, lecz nie niższej niż 3 miesiące, aż do górnej granicy zagrożenia zwiększonego podwójnie, czyli nawet do 10 lat. Wówczas wymiar grzywny jest określony z obostrzeniem w wysokości do górnej granicy zagrożenia zwiększonego o połowę za przypisane przestępstwo[37].

Zakończenie
Zgodnie z art. 12 § 2 KKS sąd ma obowiązek miarkowania, by dolegliwość kary nie przekraczała stopnia winy, by uwzględniony był stopień społecznej szkodliwości czynu, jak również baczenia na cele zapobiegawcze i wychowawcze zmierzające do osiągnięcia stosownego skutku u sprawcy oraz założonych celów „w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa”[38], jak też m.in. rodzaj i rozmiar ujemnych następstw czynu zabronionego. Sąd musi też brać pod uwagę istnienie czy też brak przesłanek będących podstawą do wymierzenia kary w szczególnym wymiarze, czyli ekstraordynaryjnych przyczyn dających możność łagodzenia czy obostrzenia sankcji, a więc zdarzeń związanych z osobą sprawcy bądź rodzajem zagrożonego dobra. Ponieważ przestępstwa finansowo-gospodarcze, w tym skarbowe, są kategorią najcięższych deliktów godzących w ponadindywidualne dobra, jakimi są ochrona Skarbu Państwa, interesu uczciwości i prawidłowości obrotu gospodarczego, ograniczanie sądowej samodzielności jurysdykcyjnej znajduje uzasadnienie poprzez zawężenie luzu decyzyjnego w kwestii wymiaru kar w ekstraordynaryjnych przypadkach.

Ukazana ewolucja nadzwyczajnego wymiaru kary w ustawodawstwie karnoskarbowym wskazuje, że dla podniesienia stopnia skuteczności karania za najpoważniejsze delikty bądź wobec określonych grup sprawców prawodawca nie cofa się przed wzmacnianiem poziomu restrykcji celem ochrony szczególnego dobra, jakim jest interes fiskalny państwa.

Summary:
The paper presents the historical overview of the process of shaping of the concept of extraordinary punishment within the area of the fiscal criminal law beginning from the first Polish criminal statutory act of the 2^nd of August 1926 (The Act on Fiscal Crimes) to the Fiscal Criminal Code currently in force. The article describes the evolution of the Lawmaker’s approach to the manners of tightening the level of restrictions by gradual limitation of jurisdiction independence of courts while imposing imprisonment punishment to making it obligatory in order to properly protect the fiscal interest of the State as common welfare.

Keywords: 
Extraordinary tightening of punishment
Extraordinary punishment
Fiscal criminal law evolution
Limitation of court jurisdiction
Obligatory tightening of punishment

Bibliografia:
[1]I. Zduński, I. Zgoliński, Kontratypy w prawie karnym skarbowym, Prok. i Pr. 2012, Nr 4, s. 110.
[2] Obowiązujący na obszarze b. zaboru rosyjskiego na podst. art. 1 przepisów przechodnich do KK z 7.8.1917 r. Dz.Urz. Dep. Spraw. Tymcz. Rady Stanu Nr 1 poz. 6, następnie dnia 8.2.1919 r. Dekretem w przedmiocie tekstu kodeksu karnego, Dz. Praw P.P. z 1919 r. Nr 17 poz. 220 ustalono, iż na podst. rosyjskiego KK z 1903 r. ogłoszony zostanie autentyczny tekst KK polskiego.
[3] Przekazane czasowo autonomicznemu skarbowi b. dzielnicy pruskiej, przy czym na ziemiach uwolnionych przez rewolucję poznańską z dnia 27.12.1918 r. obowiązywały ustawy pruskie Rzeszy, wydane przed tym terminem, natomiast na reszcie obszarów – też późniejsze ustawy niemieckie, wydane do chwili wcielenia tych obszarów do Polski. Vide: E. Strasburger, Ustrój skarbowy Rzeczypospolitej Polskiej. Wyd. Nakł. Księgarni F. Hoesicka, Warszawa 1922, s. 57. Autor szczegółowo opisuje również różnego rodzaju podatki oraz kontrybucje nakładane na ludność polską w strefie trzech zaborów, ze szczególnym uwzględnieniem okresu I wojny światowej, które wraz z pożogą wojenną w głównej mierze skutkowały tym, iż już wyjściowo pozycja nowo powstałego państwa polskiego była w opłakanym stanie finansów publicznych.
[4] W czasopiśmiennictwie prawniczym projekt spotkał się z pozytywną oceną. Podkreślano, że stanowi on „prawdziwą kodyfikację” i jest zgodny z „tendencjami najnowszych ustawodawstw” oraz poglądami „wybitnych uczonych”, por. znakomitą rozprawę Makarewicza „Granice ustawy karnej”. A. Lutwak, Palestra 1924 Nr 3, dział Lex Ferenda s. 158‒159. Tekst publikacji dostępny jest na stronie www.dlibra.umcs.lublin.pl.
[5] Ustawa karna skarbowa z 2.8.1926 r. (Dz.U. R.P. Nr 105, poz. 609), która rozpoczęła obowiązywanie 1.1.1927 r. na całym obszarze Rzeczypospolitej – vide art. 242.
[6] Oceniając pozytywnie tę ustawę, podnoszono, że stanowiła ona „najdonioślejszą bodaj ustawę z zakresu wymiaru sprawiedliwości karzącej, jakie ogłoszone zostały od czasu odzyskania niepodległości”. Por. M. Lisiewski, Palestra 1926 Nr 10, Prawo karne skarbowe. Dział Lex lata, s. 476. Tekst publikacji dostępny jest na stronie www.dlibra.umcs.lublin.pl.
[7] L. Hartmann, System prawa karnego skarbowego materialnego i formalnego z uwzględnieniem ustawodawstwa administracyjno-skarbowego powszechnego prawa karnego wszystkich trzech byłych zaborów oraz nowego kodeksu postępowania karnego dla nauki i praktyki. Wyd. Nakł. Gubrynowicza i syna we Lwowie, Lwów 1930. Tekst publikacji dostępny jest na stronie www.dlibra.umcs.lublin.pl.
[8] K. Ansion, Ustawa karna skarbowa z 2 sierpnia 1926 r. Nr 105 poz. 609 Dz.U.R.P. z uwzględnieniem wszystkich nowel i zmian objaśniona licznemi uwagami i orzeczeniami Najwyższego Sądu, z dodatkiem rozporządzeń wykonawczych i ustaw w związku z nią pozostających. Wyd. Nakładem Księgarni Wilhelma Zukerkandla, Złoczów 1930, s. 27.
[9] J. Podczaski, St. Śliwiński, Ustawa karna skarbowa z komentarzem, rozporządzeniami wykonawczemi, instrukcjami i wzorami. Wyd. Nakładem Ministerstwa Sprawiedliwości, Warszawa 1927, s. 35. Nie było uznawane za broń zwierzę lub też płyn działający nie mechanicznie, lecz chemicznie – tak wynikało z cytowanych tamże orzeczeń Sądu Rzeszy w Lipsku.
[10] Tego rodzaju zastrzeżenie powielano następnie w kolejnych ustawach karnoskarbowych.
[11] Ustawa karna skarbowa z 18.3.1932 r. (Dz.U. RP Nr 34, poz. 355).
[12] W. Wolter, Zarys systemu prawa karnego. Część ogólna, t. I. Wyd. Leon Frommer, Kraków 1933, s. 268.
[13] W. Wolter, Zarys systemu prawa karnego. Część ogólna, t. II. Wyd. Leon Frommer, Kraków 1934, s. 181.
[14] Art. 23. Karę ustanowioną w wielokrotności stałej można w wypadkach powtarzania tego samego przestępstwa lub też innych obciążających okoliczności wymierzać w podwyższonych wielokrotnościach, jednakże nie powyżej podwójnej stałej wielokrotności. Przykładowo art. 45.1 przewidywał za wywóz, przywóz lub przewóz towarów przez granicę państwa polskiego bez uiszczenia cła karę czterokrotnej należności celnej.
[15] Prawo karne skarbowe z 3.11.1936 r. (Dz.U. R.P. Nr 84, poz. 581).
[16] R. Lemkin, Prawo Karne Skarbowe. Komentarz. Przepisy związkowe z objaśnieniami. Orzecznictwo. Okólniki. Wyd. Księgarnia Powszechna, Kraków 1938, s. 20.
[17] R. Lemkin, ibidem, s. 24.
[18] Prawo karne skarbowe z 11.4.1947 r. (Dz. U. Nr 32, poz. 140).
[19] J. Sawicki, G. Skowronek, Prawo karne skarbowe. Zagadnienia materialnoprawne, procesowe i wykonawcze. Wyd. Wolters Kluwer, Warszawa 2017, s. 26.
[20] Ustawa karna skarbowa z 23.4.1960 r. (Dz.U. Nr 21 poz. 123).
[21] Z. Siwik, Podstawy prawa karnego skarbowego. Wydawnictwa UWr. Wrocław 1979, s. 16.
[23] Kodeks karny z 19.4.1969 r. (Dz. U. Nr 13 poz. 94).
[24] Ustawa karna skarbowa z 26.10.1971 r. (Dz.U. Nr 28 poz. 260).
[25] W. Nuszkiewicz, Ustawa karna skarbowa w teorii i praktyce. Wyd. Ministerstwo Finansów. Warszawa 1988, s. 62.
[26] Z. Siwik, Podstawy prawa karnego skarbowego. Wyd. UWr. Wrocław 1980, s. 126.
[27] Z. Siwik wyliczył, że aż 29 razy. Por. Siwik Z. Ustawa karna skarbowa. Przepisy wykonawcze i związkowe. Tabele. Wykazy. Objaśnienia. Wyd. Lexpol s.c. Wrocław 1992. Przedmowa, s. VIII.
[28] Z. Siwik, Systematyczny komentarz do ustawy karnej skarbowej. Ibidem. Przedmowa, s. VII.
[29] V. Konarska-Wrzosek, Czy utrzymać kryteria nazwowo-parametryczne rozwarstwiania czynów karnych skarbowych w kodeksie karnym skarbowym? [w:] Węzłowe problemy prawa karnego, kryminologii i polityki karnej. Księga pamiątkowa ofiarowana Profesorowi Andrzejowi Markowi (pod red. V. Konarskiej-Wrzosek, J. Lachowskiego, J. Wójcikiewicza). Wyd. Wolters Kluwer, Warszawa 2010, s. 337.
[30] Ustawa o zmianie ustawy karnej skarbowej z 3.7.1998 r. (Dz.U. Nr 108, poz. 682).
[31] G. Skowronek, Z problematyki zmian w prawie karnym skarbowym po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej. Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych 2005 nr 1, s. 8.
[32] Projekt KKS z 17.5.1999 r., druk sejmowy nr 1146, uzasadnienie s. 41, http://orka.sejm.gov.pl/Rejestrd.nsf/wgdruku/1146/$file/1146.pdf.
[33] Kodeks karny skarbowy z 10.9.1999 r. (Dz.U. Nr 83 poz. 930), wszedł w życie 17.10.1999 r.
[34] J. Sobczak, Kodeks karny skarbowy z wprowadzeniem. Wyd. Oficyna Prawnicza Muza. Warszawa 1999, s. 27. Autor błędnie w tym zakresie podaje moment zmiany wskazanego nazewnictwa, gdyż ustawodawca uczynił to przy okazji nowelizacji UKS ustawą o zmianie ustawy karnej skarbowej z 3.7.1998 r. (Dz.U. Nr 108, poz. 682).
[35] Ustawa o zmianie ustawy Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych ustaw z 28.7.2005 r. (Dz. U. nr 178 poz. 1479).
[36] Ustawa o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz niektórych innych ustaw z 1.12.2016 r. (Dz.U. z 2016 r. poz. 2024).
[37] Wskazać trzeba, że grzywna w świetle obowiązujących przepisów może być w sytuacji minimalnego wynagrodzenia określonego jako 2250 zł na rok 2019 orzeczona w rozmiarze nawet do kwoty 972 000 000 zł według następującego mnożnika: 2250 x 400 (wysokość stawki dziennej) x 1080 (maksymalna liczba stawek).
[38] A. Wielgolewska, A. Piaseczny, Kodeks karny skarbowy. Komentarz. Wyd. LexisNexis. Warszawa 2012, s. 49.