Represyjne zmiany w obrębie instytucji warunkowego przedterminowego zwolnienia z uwzględnieniem problemu bezwzględnego dożywotniego pozbawienia wolności

Ustawa z 7.7.2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw to niewątpliwie jedna z największych nowelizacji Kodeksu karnego od 2015 r. Istotne zmiany objęły ponad 100 artykułów Kodeksu, w tym też katalog kar – przesunięto górną granicę terminowej kary pozbawienia wolności do 30 lat, likwidując jednocześnie wyodrębnienie kary 25 lat pozbawienia wolności. Ponadto umożliwiono zasądzenie kary dożywotniego pozbawienia wolności bez możliwości warunkowego przedterminowego zwolnienia.

Zmiana ta spotkała się z dezaprobatą Rzecznika Praw Obywatelskich, a także wielu przedstawicieli zawodów prawniczych i doktryny, którzy wskazują na jej sprzeczność z normami konstytucyjnymi oraz orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

Umożliwienie orzeczenia nieredukowalnego dożywotniego pozbawienia wolności to najbardziej jaskrawy, lecz niejedyny przykład zwiększenia represyjności przepisów regulujących instytucję warunkowego przedterminowego zwolnienia.

Warunkowe przedterminowe zwolnienie – charakterystyka

Aby uczynić zadość gwarancjom wynikającym z zasad sprawiedliwości, proporcjonalności oraz indywidualizacji kary, w systemie prawa karnego przewidziany jest mechanizm weryfikacji, czy w danym przypadku znaczne postępy resocjalizacyjne skazanego uzasadniają odpowiednie skrócenie podlegającej wykonaniu kary pozbawienia wolności. Podstawą do zastosowania przedterminowego zwolnienia jest spełnienie przesłanki formalnej, tj. odbycie określonej przez ustawę części kary, oraz przesłanki materialnej, którą stanowi pozytywna prognoza kryminologiczna.

Warunkowe przedterminowe zwolnienie zalicza się do środków probacyjnych, czyli poddających sprawcę próbie. Pozytywny przebieg okresu próby warunkuje uznanie kary za odbytą, natomiast negatywny – odwołanie warunkowego zwolnienia, co skutkuje przymusem odbycia reszty kary pozbawienia wolności.

Porównanie stanu prawnego przed i po 1.10.2023 r.

Przed wejściem w życie zmian noweli lipcowej, tj. do 1.10.2023 r., każdemu skazanemu na karę pozbawienia wolności, który spełnił ustawowe warunki, sąd penitencjarny miał możliwość przyznania warunkowego przedterminowego zwolnienia.

Wszystkich skazanych na terminową karę pozbawienia wolności, która przed 1.10.2023 r. wymierzana była do 15 lat (a przy obostrzeniu lub karze łącznej do 20 lat), co do zasady obejmował wymóg odbycia minimum połowy kary. Wyjątki przez długi czas obejmowały tylko skazanych w warunkach recydywy specjalnej (art. 64 § 1 KK), którzy mogą być zwolnieni po odbyciu 2/3 kary, oraz skazanych w warunkach recydywy specjalnej wielokrotnej (art. 64 § 2 KK), dla których niezbędne jest odbycie 3/4 kary.

Taki stan utrzymywał się od 1.9.1998 r., kiedy to obowiązujący Kodeks wszedł w życie, do 1.1.2023 r., gdy na skutek nowelizacji[1] grupa podmiotów z surowszymi wymogami przesłanki formalnej powiększyła się o skazanego, wobec którego wydano prawomocne postanowienie stwierdzające, że bezprawnie utrudniał wykonanie kary pozbawienia wolności. Również w tym przypadku skazany może być warunkowo zwolniony dopiero po odbyciu 3/4 kary.

Specyficzną regulację dotyczącą warunkowego przedterminowego zwolnienia zawiera art. 77 § 2 KK, stanowiący, że w szczególnie uzasadnionych wypadkach sąd, wymierzając karę pozbawienia wolności, może wyznaczyć surowsze ograniczenia do skorzystania przez skazanego z tejże instytucji.

Co prawda istota tego przepisu nie została zmieniona nowelizacją, jednak do 1.10.2023 r. był on jedyną regulacją, w której warunkowe zwolnienie traktowane było jako element wymiaru kary, a nie środek prawa wykonawczego. Ponadto sąd, orzekając na podstawie art. 77 § 2 KK, nie może całkowicie wykluczyć zastosowania warunkowego zwolnienia w wyroku skazującym[2], tak jak ma to miejsce w nowo dodanych paragrafach.

Skazanych na karę 25 lat pozbawienia wolności obowiązywał warunek odbycia 15 lat kary, co w praktyce pozostaje aktualne także po wejściu w życie noweli lipcowej, mimo że ustawa nie wyróżnia już oddzielnej kary w tym wymiarze. Natomiast skazani na karę dożywotniego pozbawienia wolności mogli być warunkowo zwolnieni po odbyciu 25 lat kary.

Po wejściu w życie omawianej nowelizacji, z racji przesunięcia górnej granicy terminowej kary pozbawienia wolności, wymóg odbycia co najmniej połowy kary obowiązuje tylko skazanego na mniej niż 25 lat pozbawienia wolności. Surowsze wymogi dla skazanych określonych w art. 64 § 1–2 oraz dla skazanego, wobec którego wydano prawomocne postanowienie stwierdzające, że bezprawnie utrudniał wykonanie kary pozbawienia wolności, pozostały w mocy. Nowela lipcowa wprowadziła jednak kolejną kategorię skazanych objętych warunkiem odbycia ¾ kary – określonych w nowo dodanym art. 64a, regulującym odmianę recydywy szczególnej, która obejmuje sprawców zbrodni zabójstwa w związku ze zgwałceniem lub za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat.

Skazani na karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 25 lat (a więc ci, którym wymierzono terminową karę pozbawienia wolności w przedziale 25–30 lat) mogą być warunkowo zwolnieni po odbyciu co najmniej 15 lat kary. Skazanym na karę dożywotniego pozbawienia wolności nowela lipcowa zaostrzyła wymaganą część odbytej kary aż do 30 lat. Warto zasygnalizować, że trybunał strasburski, rozważając ten problem, wskazywał na obowiązujący w większości państw stron Konwencji standard nieprzekraczający 25 lat odbytej kary[3].

Radykalne zmiany objęły również przepisy dotyczące długości okresu próby. Przed nowelizacją w przypadku skazanego na karę dożywotniego pozbawienia wolności okres próby wynosił 10 lat, natomiast w obecnie obowiązującym brzmieniu art. 80 § 3 KK stanowi, że okres próby w takiej sytuacji trwa dożywotnio.

Jednak za najbardziej drastyczną zmianę należy uznać umożliwienie orzeczenia całkowitego zakazu warunkowego przedterminowego zwolnienia w wyroku skazującym.

Do art. 77 dodano bowiem § 3 i 4, gdzie przedstawione są dwa przypadki, w których sąd będzie mógł wymierzyć karę tzw. bezwzględnego dożywocia.

Analiza art. 77 § 3 i 4 KK

Pierwszą kategorią skazanych na karę dożywotniego pozbawienia wolności, którym sąd może odebrać możliwość warunkowego zwolnienia, są recydywiści niegdyś prawomocnie skazani na karę dożywotniego pozbawienia wolności albo karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 20 lat za przestępstwo przeciwko życiu i zdrowiu, wolności, wolności seksualnej, bezpieczeństwu powszechnemu lub za przestępstwo o charakterze terrorystycznym (art. 77 § 3 KK). Druga grupa została określona w art. 77 § 4, który zawiera o wiele mniej precyzyjne przesłanki, gdyż w tym przypadku ustawodawca umożliwił orzeczenie zakazu warunkowego przedterminowego zwolnienia tym sprawcom, których właściwości osobiste oraz charakter i okoliczności popełnionego czynu wskazują, że jego pozostawanie na wolności spowoduje trwałe niebezpieczeństwo dla życia, zdrowia, wolności lub wolności seksualnej innych osób.

W art. 77 § 4 KK mamy więc do czynienia z zaistnieniem jedynie przesłanki materialnej, a w § 3 – przesłanki formalnej do orzeczenia o zakazie warunkowego przedterminowego zwolnienia. Sprawia to, jak wskazują Piotr Bogacki i Mariusz Olężałek, że decyzja sądu orzekającego na podstawie art. 77 § 3 jest „czysto arbitralna”[4].

Z kolei orzeczenie zakazu warunkowego przedterminowego zwolnienia na podstawie art. 77 § 4 podyktowane jest prognozą wybiegającą w przyszłość o co najmniej 30 lat. Oba rozwiązania wydają się więc być równie niebezpieczne.

Można mimo wszystko zadać pytanie, czy nie jest zasadą wykonywanie kary w całości. A skoro tak, to dlaczego nawet sprawca najcięższych zbrodni, skazany na dożywotnie pozbawienie wolności, powinien mieć szansę na opuszczenie zakładu karnego.

Sens warunkowego przedterminowego zwolnienia

Potrzebę funkcjonowania warunkowego przedterminowego zwolnienia jako instrumentu polityki karnej stosowanego wobec wszystkich więźniów uzasadnia się m.in. zasadami humanitaryzmu (art. 3 KK), w szczególności wymogiem poszanowania nienaruszalnej godności człowieka, z którego wynika niedopuszczalność uprzedmiotowienia skazanego[5].

Według Adama Bodnara ma to miejsce, gdy człowiek przestaje być celem oddziaływań, a staje się ich przedmiotem, instrumentem polityki[6]. Godność człowieka, chroniona przez art. 30 Konstytucji, warunkuje również oparty na indywidualizacji i wolnej progresji polski system wykonywania kary[7], który modelowo powinien zapewniać osadzonym poczucie sprawczości. Poddanie się oddziaływaniom peniterncjarnym może poskutkować nagrodą w postaci przedterminowego zwolnienia, stanowi więc niezastąpione narzędzie resocjalizacyjne.

U źródła instytucji warunkowego przedterminowego zwolnienia leży także zasada proporcjonalności kary, wobec której umożliwia się dostosowanie stopnia dolegliwości kar do zmian zachodzących w osobowości osadzonych[8]. Podkreśla się również, że odebranie nadziei na opuszczenie zakładu karnego, a więc na odzyskanie wolności, jest nieludzkie, gdyż może się okazać torturą psychiczną dla skazanego[9]. Warto wspomnieć, że skrócenie pobytu w zakładach karnych osobom, które w toku odbywania kary poczyniły znaczne postępy resocjalizacyjne, odciąża budżet państwa i reguluje populację osadzonych[10].

W doktrynie przyjmuje się, że gdy cele kary zostały zrealizowane, nie jest konieczne jej wykonanie w pełnym wymiarze[11]. Niekiedy określane jest to także jako niecelowość[12] albo brak niezbędnej potrzeby dalszego pozbawienia wolności[13].

Problem leży w ustaleniu, kiedy cele kary można uznać za osiągnięte, oraz jaki sąd, na jakim etapie, powinien to rozważyć. Ponieważ są to sporne zagadnienia, trudno o kategoryczne rozstrzygnięcie.

Prewencja generalna a prewencja indywidualna

Wprawdzie można się zgodzić z uznaniem prewencji generalnej jako szczególnie istotnego celu przy wymierzaniu kary, lecz trzeba pamiętać, że zapobieżenie ogólne musi zejść na dalszy plan podczas wykonywania kary, gdzie bez wątpienia najważniejsze są względy prewencji indywidualnej[14].

Nowelizacja, dodając § 3 i 4, umożliwiła wyjęcie pewnej grupy sprawców spod regulacji art. 77 § 1 KK, zawierającego przesłanki rozpatrywane przez sąd penitencjarny w postępowaniu wykonawczym.

Według normy zawartej w § 1, jeżeli względy prewencji indywidualnej nie stoją na przeszkodzie, a więc sąd prognozuje, że konkretny sprawca nie popełni kolejnego przestępstwa, można zastosować warunkowe zwolnienie. Wątpliwości, czy kara osiągnęła swoją funkcję sprawiedliwościową i odstraszającą, na tym etapie nie są znaczące, gdyż decydujące są przesłanki szczególnoprewencyjne[15].

Z kolei art. 77 § 2 i nowo dodane § 3–4 stanowią o wymiarze kary orzekanym przez sąd meriti, brane są zatem pod uwagę wszystkie dyrektywy wymiaru kary. Nie rozważa się, w odróżnieniu od postępowania wykonawczego, potencjalnych zmian w osobowości skazanego, które mogą zajść po kilkudziesięciu latach spędzonych w zakładzie karnym.

Skorzystanie przez sąd z możliwości, jakie przynoszą art. 77 § 2–4 KK, spowoduje, że nawet jeżeli sprawca spełni przesłanki materialne, a kara osiągnęła cele resocjalizacyjne, jego wcześniejsze opuszczenie zakładu karnego nie będzie możliwe. W takiej sytuacji kara, pod względem prewencji indywidualnej, stanie się bezpodstawna, a w najgorszym wypadku dalsze jej wykonywanie może niekorzystnie wpłynąć na skazanego[16].

Omawiane zmiany wpisują się w szerszy nurt uregulowań noweli lipcowej deprecjonujących znaczenie celu indywidualnoprewencyjnego kary na rzecz celu ogólnoprewencyjnego, czego przykładem jest zmieniona treść art. 53 KK.

Do dyrektyw wymiaru kary dodano bowiem uwzględnienie celów kary w zakresie społecznego oddziaływania, a usunięto normę nakazującą uwzględnienie celów wychowawczych. Jacek Kędzierski, krytykując nowelizację, wskazuje, że jest to upodobnienie sędziowskiego wymiaru kary do uregulowań PRL-owskiego Kodeksu karnego z 1969 r.[17]

Zaskakujący kierunek zmian

Wymaga podkreślenia, że już sama możliwość zasądzenia z góry ograniczenia w zakresie skorzystania z warunkowego zwolnienia (art. 77 § 2 KK) budziła wątpliwość niektórych karnistów. Pojawiały się głosy postulujące uchylenie tego przepisu ze względu na umożliwienie zbyt dużej represyjności w zakresie zaostrzenia przesłanek formalnych koniecznych do uzyskania warunkowego zwolnienia, co odbiera nadzieję skłaniającą do zmiany postawy[18], [19]. Należy podzielić zdanie Pauliny Wiktorskiej, która stwierdza, że art. 77 § 2 KK umożliwia sądowi meriti wkroczenie w kompetencje sądu penitencjarnego w zakresie decydowania o przebiegu wykonywania kary, co ogranicza jego swobodę i samodzielność orzeczniczą w sposób rażący[20].

Tymczasem ustawodawca, dodając § 3 i 4 do art. 77 KK, nie zmniejszył, a drastycznie poszerzył możliwości orzekania przez sądy karne w sprawie udzielenia warunkowego przedterminowego zwolnienia. Dopuszczone zostało bowiem zasądzenie dla konkretnego sprawcy całkowitego zakazu stosowania tejże instytucji – niejako z góry, na wszelki wypadek[21].

Prawo skazanego do warunkowego zwolnienia?

Wobec tego należy raz jeszcze podkreślić fundamentalną kwestię, która niestety zbyt często umyka w debacie publicznej.

Przed zmianami wprowadzonymi omawianą nowelizacją nie istniało prawo podmiotowe skazanych do przedterminowego zwolnienia[22]. Była to jedynie szansa, nadzieja, motywacja do prawidłowego funkcjonowania w zakładzie karnym. Istota tego środka od zawsze opierała się na fakultatywności i warunkowości, a spełnienie kodeksowych warunków było rozpatrywane indywidualnie w każdym przypadku.

Wcześniejsze zakończenie kary przyznaje się wszakże tylko osadzonemu, którego postawa, właściwości i warunki osobiste, okoliczności popełnienia przestępstwa oraz zachowanie po jego popełnieniu i w czasie odbywania kary uzasadniają przekonanie, że skazany po zwolnieniu będzie się stosował do orzeczonego środka karnego lub zabezpieczającego i przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni ponownie przestępstwa (art. 77 § 1 KK).

Z perspektywy dotychczasowej praktyki

Spełnienie wyżej wymienionych warunków materialnych może nie być osiągalne dla większości więźniów dożywotnich. Poziom ich demoralizacji nierzadko wymaga wykonania całości zasądzonej kary, a więc odizolowania od reszty społeczeństwa do końca życia. Przypadków, w których sąd stwierdził, że skazany na dożywotnie pozbawienie wolności spełnił konieczne przesłanki i zasługuje na dobrodziejstwo warunkowego przedterminowego zwolnienia, było niewiele. W latach 1960–1979 warunkowe zwolnienie zostało przyznane 12 skazanym na dożywotne pozbawienie wolności, natomiast w latach 2012–2023 r. tylko 2 skazanym[23]. Gwoli ścisłości, od 1960 r. do połowy listopada 2023 r. w Polsce orzeczono warunkowe przedterminowe zwolnienie łącznie 14 skazanym na karę dożywotniego pozbawienia wolności[24].

Przytoczone dane pokazują, że problem opuszczania zakładów karnych przez skazanych na dożywotnie pozbawienie wolności jest marginalny. W żadnym wypadku nie można się zgodzić ze zwolennikami omawianych zmian, którzy twierdzą, że zapobiegają one iluzoryczności kary i rozzuchwalaniu przestępców.

Jak wskazuje Maria Niełaczna, od momentu przywrócenia kary dożywotniego pozbawienia wolności do roku 2023 włącznie warunki formalne do udzielenia warunkowego zwolnienia spełniło 38 więźniów dożywotnich[25]. Jedynie dwóm z nich przyznano warunkowe zwolnienie. Trudno więc wyobrazić sobie, żeby potencjalny przestępca bagatelizował zagrożenie dożywotnim pozbawieniem wolności tylko dlatego, że istnieje niewielka szansa na odzyskanie wolności po wielu latach spędzonych w zakładzie karnym. Potwierdzają to również wypowiedzi niektórych więźniów dożywotnich, zawarte w raporcie z monitoringu Stowarzyszenia Interwencji Prawnej, którzy określali swoją karę jako „karę śmierci w więzieniu”[26]. Ich wyrok skazujący nie wykluczał przedterminowego zwolnienia, a mimo to w ten sposób postrzegali zasądzoną karę. W Stanach Zjednoczonych termin death by incanceration to popularne określenie, zarezerwowane jednak tylko dla nieredukowalnego dożywotniego pozbawienia wolności.

Stanowisko europejskie

Europejski Trybunał Praw Człowieka przyjął, że kara dożywotniego pozbawienia wolności jest zgodna z postanowieniami Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, o ile ustawodawstwo państw stron przewiduje mechanizm weryfikacji, czy w konkretnym przypadku kara osiągnęła swoje cele.

Możliwym skutkiem takiej kontroli ma być skrócenie kary podlegającej wykonaniu. Szansa ta musi istnieć nie tylko de iure, ale również de facto. W przeciwnym wypadku stanowi to naruszenie art. 3 EKPC[27], zgodnie z którym nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu. Z uwagi na pierwszeństwo w stosowaniu Konwencji wskazuje się, że polscy sędziowie nie powinni stosować możliwości, jaką daje art. 77 § 3 i 4 KK[28].

Apel Rzecznika Praw Obywatelskich

Po podpisaniu noweli lipcowej przez Prezydenta RPO zwrócił się do ówczesnego Ministra Sprawiedliwości Zbigniewa Ziobry, postulując uchylenie nowo dodanych § 3 i 4 art. 77 KK. Zdaniem RPO Marcina Wiącka przepisy te uprzedmiotawiają skazanych, czym godzą w godność człowieka. Ponadto są sprzeczne z zakazem okrutnego i nieludzkiego karania zawartym w art. 40 Konstytucji RP oraz w art. 3 EKPC. W apelu przytoczono obszerne orzecznictwo ETPC w tej kwestii. Dodatkowo RPO wskazuje, że przyjęcie tych niehumanitarnych regulacji może skutkować odmową wykonania wydanych przez polskie sądy europejskiego nakazu aresztowania (ENA) oraz wniosków o ekstradycję kierowanych do państw stron Konwencji[29].

W odpowiedzi na wystąpienie RPO ówczesny Wiceminister Sprawiedliwości Marcin Warchoł podał do wiadomości, że Ministerstwo Sprawiedliwości nie prowadzi prac legislacyjnych w postulowanym zakresie. Odrzucono argumentację RPO, gdyż zdaniem Ministerstwa naruszenie art. 3 EKPC nie występuje z racji możliwości ułaskawienia przez Prezydenta[30].

Podsumowanie

Wobec przytoczonych stanowisk należy negatywnie ocenić omawiane zmiany Kodeksu karnego. Normy konstytucyjne, względy indywidualnoprewencyjne, a także zasady humanitaryzmu nie pozwalają na zaakceptowanie orzeczenia kary dożywotniego pozbawienia wolności z wyłączeniem możliwości uzyskania warunkowego przedterminowego zwolnienia.

Warto przypomnieć w tym miejscu słowa Andrzeja Zolla, wybitego karnisty, byłego Prezesa Trybunału Konstytucyjnego, piastującego niegdyś także urząd Rzecznika Praw Obywatelskich, który w 2022 r. apelował do Prezydenta Andrzeja Dudy o zawetowanie wielkiej reformy prawa karnego[31]. „Czy wolno kosztem jednej jednostki gwarantować dobro ogółu i czynić z niej przykład odstraszający innych od ryzyka przyjęcia na siebie takiego samego losu? Jeżeli kara wymierzona według wskazań prewencji ogólnej ma być surowszą od kary, która byłaby wymierzona bez brania pod uwagę racjonalizacji ogólnoprewencyjnej, to dobro jednostki zostaje poświęcone dla dobra ogółu”[32].

RPO Marcin Wiącek zadeklarował na spotkaniu „Wymiar sprawiedliwości po 15 października” zorganizowanym 29.11.2023 r. przez Koło Naukowe Studenckie Forum Praw Człowieka WPiA UW, że apel do Ministerstwa Sprawiedliwości o uchylenie przepisów umożliwiających orzeczenie zakazu stosowania warunkowego przedterminowego zwolnienia zostanie ponowiony.

Mając na uwadze wyniki wyborów parlamentarnych, można mieć nadzieję, że nowe, rygorystyczne przepisy regulujące instytucję warunkowego przedterminowego zwolnienia nie pozostaną w mocy na długo. Należy jednak pamiętać, że kierunek omawianych zmian cieszy się dużym poparciem społecznym[33]. Dopóki więc postawy punitywne Polaków nie złagodnieją, dopóty pojawiać się będą populistyczne propozycje nieuzasadnionego zwiększania represyjności systemu prawa karnego.

 

Autorka

Karolina Rostalska, studentka III roku prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego

 

Zobacz książki C.H.Beck z tematyki Prawo i postępowanie karne TUTAJ >>

 

^[1] Ustawa z 5.8.2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny wykonawczy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2022 r. poz. 1855).

^[2] Miałoby to miejsce również wtedy, gdy skazany z dużym prawdopodobieństwem nie dożyłby momentu spełnienia zaostrzonych warunków formalnych. Sąd, orzekając na podstawie art. 77 § 2 KK, musi więc brać pod uwagę wiek sprawcy przestępstwa, aby, jak wskazał SA we Wrocławiu w wyroku z 30.8.2016 r. (II AKa 154/16, Legalis), nie doprowadzić do przekreślenia szans na odzyskanie wolności. Zdaniem sądu byłoby to sprzeczne z zasadą humanitaryzmu.

^[3] Wyrok ETPC z 9.7.2013 r. Vinter i inni v. Zjednoczone Królestwo (skargi Nr 66069/09, 130/10 i 3896/10).

^[4] P. Bogacki, M. Olężałek, Kodeks karny. Komentarz do nowelizacji z 7.7.2022 r., Warszawa 2023, s. 207.

^[5] Wystąpienie RPO M. Wiącka do Ministra Sprawiedliwości z 5.5.2023 r. (znak: II.510.1043.2021.PZ) https://bip.brpo.gov.pl/sites/default/files/2023-05/Do_MS_bezwzgledne_dozywocie_5.05.2023.pdf (dostęp: 10.12.2023 r.).

^[6] Opinia RPO do ustawy z 16.5.2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (znak: II.510.177.2019), s. 4, https://bip.brpo.gov.pl/sites/default/files/Opinia%20RPO%20dla%20Senatu%20ws%20zmian%20w%20prawie%20karnym%2C%2020%20maja%202019.pdf (dostęp:10.12.2023 r.).

^[7] M. Kuć, Indywidualizacja postępowania ze skazanymi jako zasada prawa karnego wykonawczego, Roczniki Wydziału Nauk Prawnych i Ekonoicznych KUL 2005, t. I, z. I, s. 145–146.

^[8] P. Wiktorska, Czekając na wokandę. Warunkowe przedterminowe zwolnienie młodocianych, Warszawa 2010, s. 23.

^[9] Ekspertyza Krakowskiego Instytutu Prawa Karnego „Populistyczna nowelizacja prawa karnego. Ustawa z dnia 7.07.2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw”, https://kipk.pl/wp-content/uploads/2022/07/nowelizacja2022.pdf (dostęp: 10.12.2023 r.).

^[10] P. Wiktorska, op. cit., s. 24.

^[11] L. Gardocki, Prawo karne, Warszawa 2023, s. 215.

^[12] G. Goniewicz, Orzekanie o warunkowym przedterminowym zwolnieniu z odbywania reszty kary pozbawienia wolności po nowelizacji Kodeksu karnego, Palestra 2015, Nr 7–8.

^[13] Postanowienie SA w Krakowie z 8.4.2003 r. (II AKZ 125/03, Legalis).

^[14] A. Grześkowiak, [w:] A. Grześkowiak, K. Wiak (red.), Prawo karne, Warszawa 2020, s. 195–197.

^[15] Uchwała SN z 26.4.2017 r. (I KZP 2/17, Legalis).

^[16] Zob. J. Klimczak, Prizonizacja a skazani na karę dożywotniego pozbawienia wolności, Archiwum Kryminologii 2017, t. XXXIX.

^[17] J. Kędzierski, Niestety ta nowelizacja może wejść w życie, Palestra 2023, Nr 7.

^[18] J. Malec, Zabójstwa i związane z nimi problemy wiktymologiczne. Raport z badań, Fundacja Pomocy Ofiarom Przestępstw, Warszawa 2003, s. 128, podaję za: P. Wiktorska, op. cit., s. 74.

^[19] Również S. Lelental wskazał na potrzebę skreślenia art. 77 § 2 KK, [w:] M. Melezini (red.), Kary i inne środki reakcji prawnokarnej. System Prawa Karnego, t. 6, Warszawa 2016, s. 1199.

^[20] P. Wiktorska, Nowe pomysły dotyczące kształtu instytucji warunkowego przedterminowego zwolnienia, [w:] Po co nam kryminologia? Księga Jubileuszowa Profesor Ireny Rzeplińskiej, Warszawa 2019, s. 507.

^[21] Ibidem, s. 508.

^[22] Wyrok TK z 10.7.2000 r. (SK 21/99, Legalis).

^[23] Dane podaję za pismem Biura Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z 27.11.2023 r. (znak pisma: BDG.0143.243.2023.PA), będącego odpowiedzią na moje zapytanie o udzielenie informacji o liczbie osób odbywających karę dożywotniego pozbawienia wolności, które uzyskały warunkowe przedterminowe zwolnienie.

^[24] Dane dotyczą lat 1960–1979 i 2012–2023, z uwagi na przerwę w stosowaniu tego środka probacyjnego wobec osób skazanych na karę dożywotniego pozbawienia wolności, wynikającą z braku dożywotniego pozbawienia wolności w katalogu kar przewidzianym w Kodeksie karnym z 1969 r. Kara ta została przywrócona nowelizacją dopiero w 1995 r., a dziś orzekana jest już na podstawie obowiązującego Kodeksu z 1997 r.

^[25] M. Niełaczna, Wykonać karę. I co dalej? Wykonanie kary dożywotniego pozbawienia wolności w Polsce, Analizy, Raporty, Ekspertyzy 2013, Nr 4, s. 172.

^[26] Ibidem, s. 16.

^[27] M.in. wyroki ETPC z :12.2.2008 r. w sprawie Kafkaris v. Cypr (skarga Nr 21906/04); 20.5.2014 r. w sprawie László Magyar v. Węgry (skarga Nr 73593/10).

^[28] M. Krzemiński, Bezwzględne dożywocie narusza Europejską Konwencję Praw Człowieka, https://monitorkonstytucyjny.eu/archiwa/9397 (dostęp: 10.12.2023 r.).

^[29] Wystąpienie RPO M. Wiącka z 5.5.2023 r., op. cit.

^[30] Odpowiedź Ministerstwa Sprawiedliwości z dnia 29.8.2023 r. na wystąpienie RPO z dnia 5.5.2023 r. (znak: DLPK-I.053.5.2023), https://bip.brpo.gov.pl/sites/default/files/2023-08/Odpowiedz_MS_bezwzgledne_dozywocie_29.08.2023_0.pdf (dostęp: 10.12.2023 r.).

^[31] Apel 173 naukowców specjalizujących się w naukach penalnych do Prezydenta RP o zawetowanie nowelizacji Kodeksu karnego z 7.7.2022 r., https://kipk.pl/apelujemy-o-zawetowanie-nowelizacji/ (dostęp: 10.12.2023 r.).

^[32] A. Zoll, Wymiar kary w aspekcie praw jednostki karanej, Palestra 1986, Nr 5–6, s. 44.

^[33] Zob. prowadzone w roku 2020 Ogólnopolskie Badanie Wiktymizacyjne Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości, https://iws.gov.pl/wp-content/uploads/2021/05/IWS_-Wlodarczyk-Madejska-J.-i-in._Ogolnopolskie-Badanie-Wiktymizacyjne-2020.-Raport-z-badania.pdf (dostęp: 10.12.2023 r.).