Wyłączenie odpowiedzialności karnej – aplikacja od ogółu do szczegółu
Okoliczności wyłączające przestępczość czynu:
- okoliczności wyłączające bezprawność (kontratypy): obrona konieczna, stan wyższej konieczności, działanie w ramach uprawnień bądź obowiązków, zgoda pokrzywdzonego, czynności lecznicze, karcenie małoletnich, uprawianie sportu, uzasadnione ryzyko, ostateczna potrzeba, zwyczaj, eksperyment: poznawczy, medyczny, techniczny, ekonomiczny;
- okoliczności wyłączające winę: niepoczytalność, błąd co do faktu, rozkaz przełożonego, usprawiedliwione błędne przekonanie o wyłączeniu bezprawności czynu;
- okoliczności wyłączające społeczną szkodliwość: znikoma społeczna szkodliwość czynu.
Reklama
Wyłączenie odpowiedzialności karnej:
- obrona konieczna – nie popełnia przestępstwa, kto odpiera bezpośredni, bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem. W razie przekroczenia granic obrony koniecznej, jeśli sprawca zastosował sposób obrony niewspółmierny do niebezpieczeństwa zamachu, sąd może nadzwyczajnie złagodzić karę, a nawet od niej odstąpić. Nie podlega karze, kto przekracza granice obrony koniecznej pod wpływem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionych okolicznościami zamachu. Nie podlega karze, kto przekracza granice obrony koniecznej, odpierając zamach polegający na wdarciu się do mieszkania, lokalu, domu albo na przylegający do nich ogrodzony teren lub odpierający zamach poprzedzony wdarciem się do tych miejsc, chyba że przekroczenie granic obrony koniecznej było rażące;
- stan wyższej konieczności – nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem, jeżeli niebezpieczeństwa nie można było inaczej uniknąć, a dobro poświęcone przedstawia wartość niższą od ratowanego. W razie przekroczenia granic stanu wyższej konieczności sąd może nadzwyczajnie złagodzić karę, a nawet odstąpić od jej wymierzenia;
- eksperyment – nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu przeprowadzenia eksperymentu: poznawczego, medycznego, technicznego, ekonomicznego, jeżeli spodziewana korzyść ma istotne znaczenie poznawcze, medyczne, ekonomiczne, a oczekiwanie jej osiągnięcia, celowość i sposób przeprowadzenia są zasadne zgodnie z aktualną wiedzą. Eksperyment jest niedopuszczalny bez zgody uczestnika poinformowanego o spodziewanych korzyściach i grożących ujemnych skutkach oraz prawdopodobieństwie ich wystąpienia, jak również o możliwości odstąpienia od udziału na każdym etapie;
- błąd co do znamion – nie popełnia przestępstwa, kto pozostaje w usprawiedliwionym błędzie co do okoliczności stanowiącej znamię czynu zabronionego. Łagodniejszą odpowiedzialność ponosi sprawca, który dopuszcza się czynu w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność stanowiąca znamię czynu zabronionego, od której taka łagodniejsza odpowiedzialność zależy;
- błąd co do okoliczności wyłączającej – nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność wyłączająca bezprawność lub winę. Gdy błąd był nieusprawiedliwiony, sąd może nadzwyczajnie złagodzić karę;
- nieświadomość bezprawności – nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionej nieświadomości jego bezprawności;
- niepoczytalność – nie popełnia przestępstwa ten, kto z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego, innego zakłócenia czynności psychicznych nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem;
- poczytalność ograniczona – w czasie popełnienia przestępstwa zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub pokierowania postępowaniem była w znacznym stopniu ograniczona, co powoduje, że sąd może nadzwyczajnie złagodzić karę. Przepisów powyższych nie stosuje się, gdy sprawca wprawił się w stan nietrzeźwości, odurzenia powodujący wyłączenie bądź ograniczenie poczytalności, które przewidywał lub mógł przewidzieć.
Źródło: Aneta Heliosz, Aplikacja od ogółu do szczegółu. Akty normatywne w pigułce